I le 9/11/73, na taʻitaʻia ai e General Augusto Pinochet se osofaʻiga a le militeri lea na faʻaumatia ai le malo filifilia o Chile. Na pomuina e le militeri le Maota o le Peresetene, fasiotia le 3,197 ma sauaina le fiasefulu afe o isi ina ia "faasaoina" Chile mai le "faaseseina." I le tolu sefulu tausaga mulimuli ane, na aveese ai e le faamasinoga a Chile ia Pinochet o lona faʻauʻuina o ia lava mai le moliaga. O le alii faipule e 90 tausaga le matua, i lalo o le falepuipui, o loo feagai ma moliaga o le fasioti tagata, sauaina, tagofia o fualaau faasaina, aloese mai lafoga ma tupe faasolitulafono.
O liʻo faʻapolokiki i Santiago ma Washington DC (lea na faʻamalosia ai o ia) e faʻatauemu i le taʻua o lona igoa. E toaitiiti lava tagata e taumafai e faʻamaonia ana poloaiga e sulu le faitau afe o tusi ma fasioti Victor Jara ma ave faʻatagataotauaina Angel Parra, o le toʻalua o tagata pese-pese sili a Chile.
I le 1933, ina ia fatuina le aganuu Siamani," na tauto Adolph Hitler e faʻaumatia "tufuga faʻaleagaina" ma suia i le faʻamamāina faaleagaga o Aryan fatufatuga. Aʻo "faasaoina" e Hitila tagata Siamani mai fesoʻotaʻiga tufuga le mama, na maua e le au ofisa Nazi nisi o nei mea kinky ae sili ona maketiina.
Ina ia taʻuamiotonuina le taofiofia ma le solitulafono, na faia ai e taʻitaʻi o Nazi se talitonuga faafoliga, ma liliu ai “mea moni” lē talafeagai i se talitonuga aloaʻia. Fascism i ona ituaiga eseese o le 1930-60s (Siamani, Italia, Sepania, ma Potukale) na faatumauina le mamafa o le malosi, leai ni saʻolotoga faʻatonuga ma faʻamaualuga o faʻaupuga faʻalelotu.
Na suitulaga upu mo a'oa'oga e fa'amatala ai le natura o tagata o lo'o ola i totonu o sosaiete. E masani ona fasioti ma gaoi e taitai o le Pati “Faamaoni”, ona faamataʻuina lea o igoa (Komunisi, Iutaia, socialist, gypsy) e faamataʻu ai i latou e ono faaalialia i latou. O le fuehrer na taʻitaʻia se kegi solitulafono-militeli i Siamani. O le onana i le tautala, na taumafai ai Hitila e faatoilaloina le lalolagi. O nisi o ana uo Nazi na mafaufau i le vete latou te maua. O le tele na leiloa mea uma. “Schindler's List” na faaalia ai le amio piʻopiʻo ma le solitulafono o tagata ofisa Nazi. O le tala fa'atatau o tupe a le 'au fa'aauupegaina e tu'uina atu ai mo tagata solitulafono le anoanoa'i o faiga fa'akomepiuta.
I le 1960s ma le 70, faatasi ai ma le lagolago malosi a le US, na faia ai e juntas militeri lona tolu o le lalolagi ni kopi laiti o fascism Europa. I Amerika Latina, o fitafita i Atenitina, Pasila, Iurukuei, Polivia ma Amerika Tutotonu na faatoilaloina malo filifilia. Na suia e leoleo faalilolilo ma le militeli le fono faitulafono ma faamasinoga.
Ia Setema 1973, na taʻitaʻia ai e Pinochet le sili ona mataʻina o nei kopi fascist. O ia ma le au faipule aoao ma le au faipule na latou sasaina le faatemokalasi ma "faasaoina" Chile. "Na laveaʻiina" e Pinochet Chile mai le "pulea a Soviet." E peiseai!
Na ia aveesea le Faavae, fono faitulafono ma iuni a tagata faigaluega. Na susunu e fitafita tusi "faatupu" ma fasioti tagata tetee, ina ua uma ona latou sauaina.
Na vave ona iloa e Uosigitone lana faigamalo ma ofo atu le lagolago tau tupe, lea na aveesea mai le faigamalo a le malo faasalalau filifilia a Peresitene Allende. Na manatu le au faitio faitio ia Pinochet e sili atu nai lo le filifiliga a le Failautusi o le Setete Henry Kissinger e tau le Cold War. Na sili atu Kissinger ia pule usiusitai nai lo peresitene tutoatasi, filifilia.
I le masina o Mati 1976, i le tali atu i faitioga o aia tatau a tagata, e toatolu Sui Usufono o le Konekeresi i luga o se asiasiga i Chile na feiloai ma le Air Force General Gustavo Leigh, o se tasi o sui o le junta e fa na faatoilaloina le malo o Allende. Na faasino e Leigh ata i luga o le puipui o lona ofisa o le Taua Lona Lua a le Lalolagi a le Nazi air aces, lea na ia tautala ai ma le faamemelo. Na ia taʻu atu i le Congressmen George Miller (D-CA), Tom Harkin (D-IA) ma Toby Moffett (D-CT) e tatau i pailate Chile ona faʻataʻitaʻia i latou lava i ia toa.
Na toe foʻi mai le ʻaufaigaluega ma le mataʻutia i le sauā o Pinochet, ma faamatalaga mai le Amapasa o Amerika i Santiago, David Popper. O le militeri junta o "o matou ituaiga tagata," o le tala lea a Popper.
O Harkin, i lona toe foi mai, na ia tusia se teuteuga na fuafuaina e tipi uma ai sei vagana ai fesoasoani alofa i Chile. O le Senator Ted Kennedy (D-MA) na faʻalauiloaina se pili tutusa, faʻaumatia fesoasoani a le militeri.
Ia Iuni 1976, na taʻu atu ai e le Failautusi o le Setete Henry Kissinger ia Pinochet i Santiago e "faʻamamaina" lona ata. A uma mea uma, "i le Iunaite Setete, e pei ona e iloa, matou te alolofa i mea o loʻo e taumafai e fai iinei."
Na taʻua e Kissinger le sauaina a Pinochet i tagata agavale ma ana faiga faʻavae tau tamaoaiga. A o sola ese Pinochet i le tulafono, na ia faʻaalia le faʻaaloalo i faiga faʻavae a Uosigitone. Mo le sefulufitu tausaga, na faʻaaogaina ai e Pinochet le fascism a le militeri e suia ai Chile mai se lalolagi faatemokalasi lona tolu i totonu o se tamaoaiga tau maketi saoloto ma se faitau aofaʻi faʻalavelave. Leitioa, e leʻi talanoa le au ofisa a Amerika e uiga i le "Pinochet-le-pa ma le faomea tupe."
E oʻo mai talu ai nei, na taulaʻi e le au faitio Pinochet toetoe lava na o le solia o aia tatau a tagata. O Uosigitone aloa'ia na fa'ate'aina ia faitioga leaga e pei o "tiga fanau" o se pulega fou. E oo atu i le 1980s, e ui i lea, na liua e Reagan aia tatau a tagata i se meafaigaluega tetee-Soviet, ma na avea Pinochet ma mea e maasiasi ai.
Ia Setema 1976, na ia faia ai ni fili e ala i le faatonuina o ana leoleo faalilolilo e pomu taavale Orlando Letelier, o le sa avea muamua ma Pule o Allende, i Washington DC. O le pa foi na fasiotia ai Ronni Moffitt, o se paaga Amerika i le Inisetiute mo Suesuega Faiga Faavae lea sa galulue uma ai.
E oo atu i le 1988, ua avea Pinochet ma mea e maasiasi ai Uosigitone. Na una'ia o ia e le au ofisa Amerika e faia se palota. I le 1990, na palota ai tagata Chile i lana pulega faamiliteli mai le pule. Peitaʻi, sa taulaʻi le felafolafoaiga i aia tatau, ae lē o solitulafono. O le au faitio a Pinochet sa tumau pea le mataʻutia i ana faʻalavelave - lea na manatu o lona sauā na mafua mai i faiga faʻapolokiki.
E toaitiiti na manatu o le Generalissimo, o lona faletua ma lana fanau, na latou aveina ni vaega tetele o konekarate a le setete ma auai i le narcotrafficking. O nei gaioiga na mafua ai ona latou faia ni faiga e aloese ai mai lafoga. Na latou nanaina le tupe i le Washington DC's Riggs Bank, ua lauiloa i lona naunau e fesoasoani i le au faipule o le itu taumatau e fa'amama tupe maua.
O le mea e ofo ai, o mea na tutupu i le 9/11/01 na fesoasoani e faʻaalia ai tagata solitulafono o le 9/11/73. I le 2004, na suʻesuʻe ai e se tagata faigaluega a le Konekeresi, i lalo o taʻiala a le Patriot Act, faʻamatalaga faletupe mai fafo ma iloa ai na faʻatagaina e le au ofisa o le Riggs Bank ni igoa pepelo e faʻaalia i luga o teugatupe a tagata o le aiga o Pinochet. Na amata ona alia'e mai le “El jefe's” hanky panky.
E silia ma le sefulu tausaga talu ona toe maua e le malo o le malo le tulaga aloaia aloaia na maua ai e taʻitaʻi filifilia le lototele e suʻesuʻe faiga a Pinochet. Latou te le'i lu'iina fo'i ana tulafono fa'amnesty, na pasia a'o le'i tu'ua le pule i le 1990. Na talia e le so'otaga fa'aletagata le mana'oga a Pinochet mo nofoa o le Senate mo ia lava ma ana 'au a le militeri - ma se paketi a le militeri "tuto'atasi".
Talu ai ona o le leai o se manaʻoga o tagata Chile e faʻaauau le faamasinoga, i le 1996, na faila ai e le faufautua muamua o Allende Juan Garces i le au faʻasala o loʻo alualu i luma Sipaniolo ni faʻamatalaga e valaau ai le moliaga a Pinochet mo faiga faatupu faalavelave faavaomalo, fasioti tagata ma sauaga. I le 1998, na malaga atu ai Pinochet i Egelani. Na faaulu e Faamasino Baltazar Garzon se talosaga mo le toe aumaia. Na pueina o ia e se leoleo Peretania. Mulimuli ane, ia Mati 2000, na faamautuina ai e le Pule o Tulafono le pueina faapagota, ae na faaaogā e tagata ofisa o le malo o Peretania ma Chile se “fuafuaga faafomaʻi” e puna ai Pinochet. I le sefulu tausaga talu ona tuua e Pinochet le Au Peresitene o Chile, sa leai lava se neura a le pulega lautele e suʻesuʻe ana solitulafono mataʻutia.
O nisi o loia ma faipule na taumafai e tafiesea le puipuiga o Pinochet, ae leʻi oʻo i le 21st Century na tatalaina ai e le faamasino le mautonu Juan Guzman faitotoa suʻesuʻe i le fasioti tagata a Pinochet. Ia Aokuso 2004, i le mulimuli ai i tulagavae o Guzman, na suʻesuʻe ai e le Faamasino o Sergio Muñoz “Pinoaccounts.” Na ia talosagaina faamaumauga a Pinochet ma tagata o le aiga e 38, e aofia ai lona toalua ma le fanau e toalima. O fea na latou maua ai le sili atu i le $28 miliona tala, o le aofaʻi o loʻo teuina i faletupe a Amerika?
Na maua foi e Muñoz se kopi o le lipoti a le US congressional e uiga i se poloketi atinae o auupega na le manuia. Na pulea e Pinochet le atinaʻe ma maua ai tupe mai lona paʻu. I le taimi lava e tasi, na faʻatagaina ai e le fale pito i lalo o Chile se komisi e suʻesuʻe le faʻatau atu o kamupani e 51 a le malo na faʻamautu i le taimi o le nofoaiga a Pinochet ma tau ai Chile miliona miliona. Ae o ai na maua le tupe? (Pinochet Report IPS)
I le fale o Pinochet's Santiago, na fesiligia foi e Muñoz Mrs. Pinochet, 82, ma le la tama, o Marco Antonio Pinochet. Ona ia molia lea o i latou i le le totogiina o lafoga. “Afai e manao le faamasino e faafalepuipui se tasi, e fai se faamasinoga i se vaega o le talafaasolopito o Chile,” o le tala lea a Pinochet i le puipuia o lona aiga, “e tatau ona avea a’u, ae le o ni tagata mama.” ( People's Daily August 11, 2005)
A o faʻasolosolo mataupu faasaga ia Pinochet mai le fasiotia ma le faʻaleagaina o tagata Chile i le aloese mai lafoga ma le gaoi, o isi tagata suʻesuʻe Chile na suʻesuʻeina le "Operation Condor" - o le fesoʻotaʻiga a le Latina American intelligence agency na fasiotia le faitau selau o ona fili "soʻo" i le 1970s.
E lua mataupu na aafia ai le faatauina atu o fualaau faasaina ma le ono fasiotia o le sa avea muamua ma Peresetene Chile, Eduardo Frei. Na molia e le aiga o Frei o Pinochet na faʻaaogaina Eugenio Berrios, o se fomaʻi na galue mo DINA, e gaosia mea oona mo fili o Pinochet. Na faia foʻi e Berrios le kasa neura Sarin, ina neʻi manaʻomia e le pule mo le toʻatele o tagata. E le gata i lea, e foliga mai na atiina ae e Berrios se mamanu e pei o cocaine (coke uliuli).
O le Litaea General Manuel Contreras, o le sa avea muamua ma ulu o leoleo faalilolilo ma le atamai o Chile, na faaalia lenei "mea moni" i le Minisita o le malo o Chile Claudio Pavez. Na taʻua e Contreras o Pinochet sa faʻatautaia se pisinisi nakoti faʻasaina e aofia ai le gaosiga o fualaau faʻasaina, o latou tufatufaga ma tupe faʻatulafonoina ma tupe mama mai le faʻatau atu o fualaau faasaina. Fai mai Contreras o Pinochet e le o se faatonu ae o se "solitulafono en jefe."
Na sola ese le upu moni a Hitila. Na lē taulau solitulafono faamaopoopo faatasi ma le faatoʻilaloina o le lalolagi. Na “faasaoina e Pinochet Chile” mai le “faaseseina,” ma faasaoina se faaputuga tupe a Chile mo ia lava. Sa ia manatu ua ia sola ese mai ai. Na ia faalavelave i ona fili o ē na taulaʻi atu i le fasioti tagata ma sauāga.
I le faia o lea mea, na latou fausia ai ni auala fou o tulafono faava o malo, e fesoasoani ai e faʻaeseese gaioiga a le setete mai amioga solitulafono. O le taimi nei, ua taulaʻi atu faamasino i solitulafono a Pinochet e le o ni faiga faʻapolokiki. I lalo ifo o le sefulu tausaga, e oʻo lava i ana lagolago muamua na tatau ona suia o latou manatu ia te ia mai le "faaola o Chile" i le Al Capone o le Southern Cone.
O le tusi fou a Landau, A BUSH AND BOTOX WORLD, o le a lomia e le Counterpunch Press.