Het World Social Forum van dit jaar werd door veel organisatoren als een succes beschouwd. Het werd voor het eerst gehouden in een Arabisch land en werd door een afgevaardigde van de WSF International Council tijdens een evaluatie de dag na afloop ‘het forum van een nieuwe generatie’ genoemd. “We hebben laten zien dat de Arabische Lente nog niet voorbij is.”
Volgens een persbericht op de website van Tunis Afrique Presse namen ruim 5,000 organisaties en ruim 60,000 deelnemers deel aan het vierdaagse evenement op de uitgestrekte campus van de Universiteit van Tunis El Manar aan de rand van de Tunesische hoofdstad.
Onder de 1000 aangeboden workshops waren populaire thema's klimaatverandering, vrouwen, migratie, globalisering en economische rechtvaardigheid. Workshops over kwesties die verband hielden met Afrika bezuiden de Sahara, de VN en de oorlogen in Afghanistan en Irak waren echter verrassend afwezig.
Mondiale sociale fora vinden plaats sinds de millenniumwisseling, toen anti-globaliseringsactivisten het beu werden om simpelweg te protesteren tegen het dominante paradigma. Ze waren het ook zat om gepest te worden door de politie in de straten van Seattle, Genua en Miami. In 2001 deed een groep Braziliaanse en Franse activisten een oproep en creëerde een uitnodigende ruimte waar de basis – de mensen aan de basis – elkaar konden ontmoeten, plannen konden maken en een betere wereld konden opbouwen. Ze wilden een 'open ruimte', maar geen bureaucratie om verklaringen af te geven. In plaats daarvan zouden individuele groepen hun eigen verklaringen kunnen afleggen.
Niettemin nam elke deelnemende groep tijdens het Forum van 2003 een standpunt in en steunde een massale mars in oppositie tegen de oorlog in Irak, die toen op het punt stond te beginnen. Tien jaar later ontmoetten vredes- en gerechtigheidsactivisten van over de hele wereld elkaar op de 12eth WSF, Aleppo, een oude stad in Syrië – door UNESCO uitgeroepen tot werelderfgoed – werd verwoest. Zou er een soortgelijke kreet van verontwaardiging worden geuit?
Op de derde dag wervelden concurrerende bataljons vlaggen rond het plein van de campus van de Universiteit El Manar. Eén groep, zwaaiend met vlaggen van rood, wit en zwart, steunde president Assad, de anderen, met groen-witte en zwarte vlaggen, steunden de oppositie. Er ontstond een handgemeen en de organisatoren van Forum moesten tussenbeide komen.
Een toeschouwer legde uit dat dit eigenlijk een grote stap voorwaarts was: de twee partijen gingen de confrontatie aan in plaats van elkaar te doden. Dit lijkt inderdaad een gunstig resultaat van het Forum te zijn geweest; politieke groeperingen uit de MENA-regio (Midden-Oosten/Noord-Afrika) konden elkaar voor het eerst ontmoeten in een ondersteunende sfeer. Geesten en levens waren diepgaand veranderd door het nieuwe activisme en ze wilden inzichten delen.
Burgeroorlog en discours
Ik spreek redelijk vloeiend twee van de drie Forumtalen – Engels en Frans – maar voelde me buiten de Arabische debatten en workshops, waarvan een behoorlijk aantal zonder vertaling plaatsvonden. Andere workshops, bijvoorbeeld over klimaatverandering, bestonden voornamelijk uit westerse sprekers.
Bij de laatste klimaatbijeenkomst werden de organisatoren tijdens het vraag-en-antwoord ronduit bestraft door een Franse vrouw. “Er zijn hier geen Tunesiërs”, zei ze. “Er heeft hier geen inclusie plaatsgevonden. De toekomstige kolonialisering van het klimaatdebat vindt hier plaats. "
De westerse organisatoren legden uit dat ze hadden geprobeerd contact te leggen met MENA-milieuactivisten, maar dat de kritiek weerklank vond. Ten slotte pakte een jonge Tunesische vrouw de microfoon en beschreef de strijd tegen de aantasting van het milieu die in haar land plaatsvindt. Hopelijk hebben ze allemaal e-mailadressen uitgewisseld.
Binnen en buiten het Forum veroorzaakten de weerkaatsingen van de Syrische burgeroorlog verontrustende golven. La Presse, een toonaangevende Franstalige krant in Tunesië, bracht een tweedelige serie over de Tunesische jonge mannen die zich vrijwillig aanmelden – of gehersenspoeld worden om vrijwilligerswerk te doen – om zich aan te sluiten bij de Syrische opstand. Recruiters betaald door Qatar en Saoedi-Arabië bieden naar verluidt grote bedragen aan aan de families van de jonge mannen die zich aanmelden.
Tijdens workshops over Syrië legden activisten in ballingschap de complexiteit van de situatie uit. Bizava Astiyane Suri, een leider van de Syrische geweldloosheidsbeweging, beschreef de dynamiek toen er in 2011 voor het eerst dissidenten ontstonden in Syrië. 'We hadden niet de luxe om met traangas uiteengedreven te worden', herinnert hij zich. 'Assads troepen kwamen schietend binnen. Ze vielen aan voordat onze geweldloze strijdkrachten zich konden organiseren.'
Suri zei dat er nog steeds geweldloos georganiseerd wordt in de straten van Syrische steden. ‘Het is onze moeilijke taak om mensen ervan te overtuigen terug te gaan van de gewelddadige optie naar de geweldloze optie,’ legde hij uit, ‘want als iemand je broer heeft vermoord, wil je hem natuurlijk ook vermoorden.’
Een andere zorg is ervoor te zorgen dat de staat niet instort nadat Assad weg is. Veel politieagenten nemen ontslag te midden van de chaotische situatie, zei hij. “We hebben hulp nodig van Arabische NGO’s om nieuwe organisaties op te bouwen.”
Lost in Translation
De passies liepen ook hoog op tijdens de laatste bijeenkomst van sociale bewegingen op vrijdagavond, toen de verklaring van besluiten werd voorgelezen. Steun voor de Polisario-strijd van de Westelijke Sahara voor onafhankelijkheid van Marokko zorgde ervoor dat Marokkaanse activisten uit protest opsprongen en het platform bestormden. Organisatoren van Global Grassroots Justice, die tot de moderatoren behoorden, slaagden er wel in de groepen te scheiden, maar het was een moeilijk moment.
Zoals de Latijns-Amerikaanse activiste Cindy Weisner zei: "Ik kan Salvadoranen van Colombianen onderscheiden... maar in deze situatie kon ik niet begrijpen wie aan welke kant stond en wat ze zeiden." Dat komt omdat het geschreeuw in turbo-Arabisch gebeurde.
Iets soortgelijks gebeurde tijdens een tweede bijeenkomst over Syrië die ik bijwoonde. Omdat ongeveer 200 deelnemers zonder hulpmiddelen voor gelijktijdige vertaling een verklaring probeerden uit te werken, verliep de voortgang traag. Elke opmerking moest in twee talen worden vertaald. Het systeem ging uiteindelijk kapot toen een Arabisch sprekende een beschuldiging uitte die wijdverbreide hiaten veroorzaakte. De spanning in de zaal nam toe en alle hoop op vertaling was verloren.
Even later vertelde iemand mij de reden: de man had een panellid ervan beschuldigd een CIA-agent te zijn of voor de Amerikaanse overheid te werken.
Ondanks dergelijke taalfouten werden er belangrijke verbindingen gelegd. Elizabeth Jesdale, die UE Vermont vertegenwoordigde in de delegatie van Global Grassroots Justice, sprak in een panel en werd door een vrouwelijke activist uitgenodigd om zich bij haar vakbond aan te sluiten in een protest bij de Franse ambassade. Ze ging op zoek naar iemand die haar woorden in het Frans kon vertalen. Het was een van de eerste internationale politieke toespraken van haar leven.
Omringd door rollen prikkeldraad en een grote politie-aanwezigheid zei ze tegen haar zuster-vakbondsleden: 'Hoewel onze voeten op verschillende gronden staan, is het bloed dat door jouw aderen stroomt hetzelfde als dat van ons.'
Toekomst van het forum
Voor het eerst werden deelnemers uitgenodigd voor de evaluatiesessie van de Internationale Raad de dag na afloop van het Forum. Een van mijn slepende vragen was hoe de organisatie dit kwetsbare en prachtige schip van mondiale hoop van jaar tot jaar plant, onderhoudt en financiert.
Mark Randazzo, een afgevaardigde die Edge Funders leidt, heeft voor mij kort en bondig de recente geschiedenis van WSF samengevat. Na een onbevredigend forum in 2006 in Kenia vreesden de organisatoren dat de volgende, gepland voor 2008 in Brazilië, wel eens de laatste zou kunnen zijn. Het bleek echter zeer succesvol dankzij de grootschalige deelname van inheemse volkeren. Klimaatverandering en migratie werden aangewezen als belangrijke thema’s voor toekomstige fora. Twee jaar later werd er ook in Dakar goed werk verricht, maar de opkomst was teruggelopen en de organisatie was slecht. Als gevolg hiervan werd de hoop op het succes van dit forum getemperd. Maar op basis van getuigenissen aan de lange vergadertafel voelden de afgevaardigden zich opgelucht, dankbaar en trots dat ze het met succes hadden volbracht.
“Voor het eerst hebben we een gekozen bestuur, dus we waren erg enthousiast”, aldus de decaan van de universiteit. “De studenten waren blij om mee te doen. Kiezen voor Tunesië was een keuze en een risico en het is goed verlopen. Wij willen u bedanken voor uw bijdrage aan de revolutie in Tunesië. U hebt de beginselen van de democratie uiteengezet en dit is wat alle Tunesiërs willen implementeren.”
Een afgevaardigde uit Italië zei enthousiast: “Dit was het meest bijzondere Forum. Twee jaar geleden zou het onmogelijk zijn geweest om zo’n bijeenkomst met sociale bewegingen te houden.” Dit was de eerste keer dat migranten- en migrantensteungroepen van over de hele wereld elkaar ontmoetten, beweerde ze.
Begin februari rouwden veel Tunesische activisten nog steeds om de moord op de seculiere progressieve Chokri Belaid, een mensenrechtenactivist. En ze voelden zich ongemakkelijk omdat de regering geen arrestatie had verricht. Sommigen vroegen zich af of de straffeloosheid geïnstitutionaliseerd werd. De organisatoren waren bang dat de betrokkenheid van de jeugdbeweging zou afnemen. Maar: “Zelfs na de moord op Chokri bleven jullie bij ons”, zei een afgevaardigde.
Anderen wezen erop dat het Forum lokale mensen in dienst had, die nu een vertaalopleiding hebben gevolgd. “We moeten de voortdurende organisatie die hier zal doorgaan ondersteunen en deze democratische energie verspreiden naar de rest van de Maghreb.”
Anderen waren niet zo optimistisch. “Dit is een witte olifant die wacht om geëuthanaseerd te worden”, bekritiseerde een van de oprichters van het WSF uit Brazilië. “We moeten het Internationale Comité ontbinden en de collectieven nieuw leven inblazen...”
Over het geheel genomen was het gevoel echter positief. Sommige organisatoren stelden zelfs voor dat het volgende Forum, dat over twee jaar zou plaatsvinden, ook in Tunesië zou plaatsvinden, om voort te bouwen op de contacten en structuren die de afgelopen vier dagen waren opgebouwd. We zullen zien. Het Midden-Oosten zal een impuls aan democratische energie in 2015 waarschijnlijk nog steeds op prijs stellen.
Robin Lloyd is de uitgever van Toward Freedom.
ZNetwork wordt uitsluitend gefinancierd door de vrijgevigheid van zijn lezers.
Doneren