Sinds augustus 2007 hebben Amerikaanse en Europese banken voortdurend het nieuws gehaald over de diepe crisis waar ze doorheen gaan en het domino-effect ervan op het neoliberale economische systeem als geheel. De waardevermindering van de activa van deze banken bedraagt momenteel ruim 200 miljard dollar. Verschillende bankonderzoeksdiensten en doorgewinterde economen schatten dat de uiteindelijke schade meer dan 1,000 miljard dollar zal bedragen. [1]
Hoe zijn de banken erin geslaagd zo’n irrationeel leensysteem op te bouwen? Omdat ze winst wilden maken, verstrekten hypotheekbedrijven leningen aan een deel van de bevolking dat al een zware schuldenlast had. De voorwaarden die aan deze hypotheken waren verbonden – zeer winstgevend voor de kredietverstrekker – kwamen neer op daglichtroof voor de kredietnemer: de rente was de eerste twee jaar vast en redelijk, maar steeg daarna sterk. Kredietverstrekkers verzekerden kredietnemers dat het onroerend goed dat ze kochten snel in waarde zou stijgen dankzij de hausse in de vastgoedsector. Het probleem was dat de vastgoedzeepbel in 2007 uiteenspatte en de huizenprijzen gestaag begonnen te dalen. Het aantal betalingsachterstanden steeg enorm en hypotheekbemiddelaars hadden moeite met het terugbetalen van hun eigen leningen. Om zichzelf te beschermen weigerden de grote banken extra krediet aan de hypotheekverstrekkers of gingen ze akkoord met nieuwe leningen tegen veel hogere rentetarieven. Maar daar stopte de spiraal niet, aangezien de grote banken een groot aantal van de oorspronkelijke leningen hadden opgekocht als buitenbalansoperaties door specifieke bedrijven op te richten, Structured Investment Vehicles (SIV) genaamd, die de aankoop financieren van hoogrentende hypotheken die zijn omgezet in leningen. obligaties (CDO's of Collateralised Debt Obligations).
Vanaf augustus 2007 zijn beleggers gestopt met het kopen van ongegarandeerd handelspapier uitgegeven door SIV's, wat niet langer een veilige of geloofwaardige optie leek. Bijgevolg ontbrak het de SIV's aan de liquiditeit die nodig was om op te kopen hypotheken en de crisis verergerde. De grote banken die de SIV's hadden opgericht, moesten ze daarom redden om te voorkomen dat ze failliet zouden gaan. Tot dan toe waren de SIV-transacties niet op de rekeningen van de banken verschenen (waardoor ze de risico's konden verbergen), maar nu moesten de SIV-schulden uit de kast en in de boeken komen.
Het resultaat was algemene paniek. In de VS zijn tussen 84 januari en 1 augustus 17 2007 hypotheekbedrijven failliet gegaan of gedeeltelijk gestopt met hun activiteiten, tegenover slechts 17 vergelijkbare gevallen in heel 2006. In Duitsland werden de IKB BANK en SachsenLB gered door de huid van hun tanden. Onlangs moest in Engeland het failliete Northern Rock worden genationaliseerd. Op 13 maart 2008 stortte het Carlyle Capital Corporation (CCC) fonds, waarvan bekend was dat het dicht bij de Bush-clan stond, ineen met schulden die 32 maal het kapitaal bedroegen. De volgende dag deed de prestigieuze Amerikaanse bank Bear Stearns (5e Amerikaanse investeringsbank) een beroep op de Amerikaanse Federal Reserve om een noodkredietlijn te verstrekken. Bear Stearns wordt voor een schijntje opgepakt door JPMorgan Chase.
Verschillende takken van de kredietmarkt zijn wankele constructies die op instorten staan. Ze betrekken in hun tegenslagen de machtige banken, hedgefondsen of investeringsfondsen waarmee ze zijn gecreëerd. De redding van deze particuliere financiële instellingen vereist een grootschalige interventie van de kant van de overheid. En dus komen de winsten opnieuw ten goede aan de particuliere sector, en de verliezen aan de publieke portemonnee.
Dat brengt ons bij een sleutelvraag: hoe komt het dat banken makkelijk afstand kunnen doen van dubieuze schulden ter waarde van tientallen miljarden dollars en toch voortdurend hebben geweigerd de schulden van ontwikkelingslanden kwijt te schelden? Waarom zou het ene haalbaar zijn en het andere onmogelijk? We mogen niet vergeten dat de schulden die vandaag de dag van deze landen worden opgeëist, teruggaan tot het verleden en die te danken zijn aan criminele dictaturen, corrupte regimes en leiders die toegeven aan grootmachten en investeerders. De grote banken verstrekten leningen aan beruchte regimes als dat van Mobutu in Zaïre, Soeharto in Indonesië, de Latijns-Amerikaanse dictaturen van de jaren zeventig en tachtig, om nog maar te zwijgen van het apartheidsregime in Zuid-Afrika. Hoe kunnen de banken volharden in het opleggen van de schuldenlast aan mensen die hebben geleden onder de gevolgen van despotische regimes die door de banken zelf worden gefinancierd? Vanuit juridisch oogpunt zijn veel van de schulden die op hun rekeningen staan verfoeilijk en mogen als zodanig niet worden terugbetaald. Maar de banken blijven hun pond vlees eisen.
We moeten ook niet vergeten dat de schuldencrisis in de Derde Wereld werd veroorzaakt door de drastische eenzijdige renteverhoging die de Fed in 1982 oplegde. Tot dan toe hadden de particuliere banken met veel plezier leningen met variabele rente verstrekt aan landen die al overmatige schulden hadden. De crash kwam toen deze landen de terugbetalingen niet langer konden volhouden. Tegenwoordig herhaalt de geschiedenis zich, dit keer in het Noorden: huishoudens met overmatige schuldenlast in de VS worden geconfronteerd met hypotheken die ze nooit kunnen terugbetalen, terwijl ze de waarde van hun eigendommen zien kelderen.
Het recente kwijtschelden van schulden door de banken kan alleen maar de claims rechtvaardigen van degenen die, net als de CADTM, de kwijtschelding van de schulden van de Derde Wereld eisen. Waarom? Omdat de langetermijnschuld van de overheden in de Derde Wereld jegens internationale banken in 181.9 2006 miljard dollar bedroeg. [2] Sinds augustus 2007 hebben de banken een veel groter bedrag moeten intrekken, en er zullen er nog meer volgen.
Het is duidelijk dat de grote particuliere banken op drie manieren hebben gefaald:
– ze hebben catastrofale structuren voor particuliere leningen opgebouwd die tot de huidige ramp hebben geleid;
– zij hebben geld geleend aan despotische regimes en hebben de democratische regeringen die hen hebben vervangen gedwongen deze afschuwelijke schuld tot de laatste cent terug te betalen;
– zij weigeren de schulden kwijt te schelden van ontwikkelingslanden, voor wie terugbetaling steeds verslechterende levensomstandigheden voor hun bevolking betekent.
Om al deze redenen moeten de banken ter verantwoording worden geroepen voor hun daden van de afgelopen decennia. De regeringen van de landen van het Zuiden moeten hun schulden volledig onderzoeken, zoals Ecuador vandaag doet, en alle schulden afwijzen die verfoeilijk en onwettig zijn. De bankiers hebben hen laten zien dat een dergelijke stap perfect haalbaar is. Het zou ook de eerste stap zijn op weg naar het herstel van de ware rol van de financiële sector, namelijk het dienen van mannen en vrouwen. Overal, zonder uitzondering.
Opmerkingen
1. Op 7 maart 2008 schatte de onderzoeksafdeling van Goldman Sachs de verliezen op 1,156 miljard dollar, George Magnus van UBS bracht in februari een cijfer boven de 1,000 miljard naar voren, en Nouriel Roubini van de New York University schatte het cijfer op het allerlaagste niveau op 1,000 miljard dollar (zie http://www.rgemonitor.com/blog/roubini).
2. Wereldbank, Mondiale ontwikkelingsfinanciering 2007.
Damien Millet, woordvoerder van CADTM France (Comité voor de afschaffing van de schulden van de derde wereld, www.cadtm.org), co-auteur met Eric Toussaint van Wie is wie schuldig?, Zedbooks, 2004.
Eric Toussaint, voorzitter van CADTM België, auteur van De Wereldbank: een kritische inleiding, Pluto, Londen, 2008.
Vertaald door Judith Harris.
ZNetwork wordt uitsluitend gefinancierd door de vrijgevigheid van zijn lezers.
Doneren