De aanblik van mensen, vooral vrouwen of kinderen, die kilometers over stoffige wegen lopen om hout naar hun huizen te slepen voor koken, warmte en licht is niet ongewoon in de plattelandsgebieden van Zuid-Afrika. Op dezelfde manier woeden er elke winter branden door de duizenden sloppenwijken die het stedelijke landschap bezaaien, omdat mensen gedwongen worden gevaarlijke energiebronnen zoals steenkool en paraffine te gebruiken. Helaas heeft het gebrek aan elektriciteit, als gevolg van de onbetaalbaarheid, de dood van duizenden mensen veroorzaakt. Af en toe, wanneer deze hutbranden verwoestend genoeg zijn, rollen de politici van het land hun BMW's, Mercedes-Benz's en sinistere lijfwachten uit en bezoeken deze gebieden om het lijden te betreuren en verandering te beloven. Ieder op zijn beurt zweert dat als de slachtoffers op hun partij stemmen, er een nieuw tijdperk van welvaart zal aanbreken, maar uiteindelijk verandert er nooit iets. Er komt inderdaad geen einde aan het web van leugens waar politici van allerlei pluimage mee ronddraaien.
De reden waarom er niets verandert, is omdat, ongeacht van welke partij deze politici afkomstig zijn, ze deel uitmaken van de leiding van een systeem – in de vorm van de staat en het kapitalisme – dat is ontworpen om oorlog te voeren tegen de arbeidersklasse, om de macht van de arbeidersklasse te vergroten. de rijkdom van de rijken en om hun belangen te beschermen. Keer op keer hebben deze politici samen met de rijken herhaalde aanvallen op de arbeidersklasse ontketend. De laatste van deze aanvallen vond onlangs plaats toen de regering en de staatsenergieleverancier Eskom aankondigden dat de elektriciteitsprijs voor huishoudens de komende drie jaar met meer dan 100% zou stijgen. Alleen al in 2010 zullen de elektriciteitsprijzen voor de arbeidersklasse met 24% stijgen[1]. De gevolgen van deze astronomische stijgingen zullen verwoestend zijn, maar ook overduidelijk bekend: de elektriciteitsonderbrekingen zullen toenemen; het aantal huisuitzettingen in verband met de kostendekking van Eskom zal enorm stijgen; miljoenen meer mensen zullen gevaarlijke energiebronnen zoals paraffine moeten gebruiken; en het aantal hutbranden en de daarmee samenhangende sterfgevallen zal escaleren[2]. De staat, politici, de rijken en Eskom geven hier echter niet zoveel om, ondanks wat zij beweren als zich rampen zoals hutbranden voordoen. Het enige waar ze eigenlijk om geven is het uitpersen van steeds meer geld uit de arbeiders en de armen.
Eskom helpt de rijken door oorlog te voeren tegen de armen
In werkelijkheid is Eskom een van de belangrijkste locaties geworden waar de staat en de rijken oorlog voeren tegen de armen. Onder de apartheid werd Eskom opgericht om goedkope elektriciteit zonder winstoogmerk te leveren aan de rijkste blanke kapitalisten van het land in de vorm van mijnhuizen. Eind jaren tachtig stopte het staatsbedrijf Eskom uiteindelijk met zijn non-profitorganisatie en werd het gecommercialiseerd. Dit betekende dat het elektriciteit als product begon te verkopen om geld te verdienen[3]. De focus van deze winstoogmerk lag echter niet op bedrijven; het was eerder de arbeidersklasse. Als zodanig is de prijs die de arbeidersklasse voor elektriciteit moet betalen sinds de jaren tachtig sterk gestegen. De gevolgen hiervan zijn verwoestend geweest, aangezien Eskom sinds 1980 de elektriciteit van maar liefst 1994 miljoen mensen heeft afgesloten omdat ze de elektriciteit niet konden betalen.[4]. Om het nog erger te maken, was het ook het staatsbedrijf Servcon dat veel van deze mensen uit hun huizen zette wegens wanbetaling.[5]. Gekoppeld aan dit commercialiseringsproces vielen de staat en de bazen van Eskom ook de werknemers van het bedrijf aan. Om de kosten te drukken ontsloegen ze in de jaren negentig 40 van de 000 werknemers van Eskom[6]. Momenteel zijn er bij Eskom nog iets meer dan 30 werknemers over. Het doel van al deze massale bezuinigingen was het intensiveren van de uitbuiting van de overgebleven arbeiders. Het zijn inderdaad de arbeiders en de armen die de dupe zijn geworden van de commercialisering van Eskom: de nieuwe ronde van prijsverhogingen maakt eenvoudigweg deel uit van dit al lang bestaande proces.
Ondanks zijn drang om de winst te maximaliseren die het haalt uit het leveren van elektriciteit aan de arbeidersklasse, blijft Eskom de grootste bedrijven in het land waarschijnlijk overal ter wereld de laagste tarieven voor elektriciteit in rekening brengen.[7]. De omvang hiervan werd onthuld toen door groepen als Earthlife Africa openbaar werd gemaakt dat Eskom geheime speciale prijsovereenkomsten heeft gesloten met 138 bedrijven in zuidelijk Afrika. Op grond van deze overeenkomsten, die zijn goedgekeurd door de staat van na de apartheid, ontvangen deze bedrijven elektriciteit onder de gemiddelde productiekosten.[8]. Er is ook op gewezen dat dit betekent dat deze bedrijven elektriciteit ontvangen tussen de 9 en 35 cent per kilowatt/uur.[9]; terwijl huishoudens ongeveer 80 cent per kilowatt/uur betalen[10]. Dit vertaalt zich in een situatie waarin sommige van deze bedrijven elektriciteit ontvangen tegen een prijs die 500% lager is dan wat de gemiddelde klant uit de arbeidersklasse gedwongen wordt te betalen.[11]. Tot overmaat van ramp zullen veel van deze bedrijven ook worden vrijgesteld van de prijsverhogingen die onlangs zijn aangekondigd. Dit betekent dat de armen door Eskom en de staat worden gedwongen de rijken te subsidiëren.
Het bedrijf waaraan de staat en Eskom misschien wel de grootste steun hebben verleend, is BHP Billiton. BHP Billiton begon zijn leven als een Afrikaner empowermentbedrijf, Gencor, dat werd opgericht tijdens het apartheidstijdperk. Halverwege de jaren negentig gaf de eerste minister van Financiën van de post-apartheidsregering, Derek Keys, Gencor toestemming om miljarden rands naar het buitenland te verplaatsen om een grondstoffenbedrijf genaamd Billiton te kopen en een van de grootste bedrijven ter wereld te worden. Als onderdeel hiervan droeg Gencor vervolgens de eigendom van zijn meest winstgevende secties juridisch over aan zijn nieuw verworven dochteronderneming Billiton en nam zijn naam aan. Kort daarna verliet Keys de staat om hoofd van Billiton te worden. Vervolgens kreeg hij toestemming van de staat om het hoofdkantoor naar Londen en Melbourne te verplaatsen, wat betekende dat het bedrijf alle winsten die het in Zuid-Afrika maakte naar het land kon repatriëren. De hulp die de staat aan BHP Billiton heeft gegeven, eindigde daar niet[12]. Sinds 1997 heeft de Zuid-Afrikaanse staat ervoor gezorgd dat Eskom drie van de smelterijen van BHP Billiton in zuidelijk Afrika heeft voorzien van misschien wel de goedkoopste elektriciteit op aarde, die vaak ruim onder de productiekosten ligt. Dergelijke deals met bedrijven houden rechtstreeks verband met het feit dat Eskom in 9.5 een verlies van R 2009 miljard boekte[13]. Er is zelfs berekend dat BHP Billiton alleen al in 2009 R 1.3 miljard verdiende met zijn deals met Eskom. Om de omvang hiervan in context te plaatsen: R 1.3 miljard had ruim 280 arme huishoudens een jaar lang kunnen voorzien van 000 gratis kilowatt/uur elektriciteit per maand.[14] Het was de publieke druk die dergelijke deals creëerden, die Eskom ertoe bracht onlangs aan te kondigen dat het zijn deals met BHP Billiton zou heronderhandelen. Tegelijkertijd werd echter aangekondigd dat deze heronderhandelde deals ook geheim zouden zijn, wat betekent dat er een zeer reëel vooruitzicht bestaat dat er feitelijk weinig zal veranderen.
De 138 bedrijven die Eskom en de Zuid-Afrikaanse staat extreem goedkope elektriciteit leveren, zijn ook goed voor ruim 40% van de elektriciteit die in het land wordt opgewekt[15]. Dit, samen met het stilleggen van energiecentrales die gepaard gingen met de commercialisering van Eskom, heeft tot een kolossale energiecrisis geleid.[16]. Toch is het de arbeidersklasse die gedwongen is de last van de crisis te dragen in termen van stroomuitval en stijgende kosten. Daarnaast heeft de Zuid-Afrikaanse staat onlangs ook een lening van de Wereldbank gekregen voor Eskom om zijn capaciteit uit te breiden, waarvoor het publiek uiteindelijk zal moeten betalen. Het is de bedoeling dat deze lening zal worden gebruikt voor de bouw van twee kolencentrales, waarvan de belangrijkste begunstigden grote bedrijven zullen zijn. Deze twee nieuwe kolencentrales zullen bijdragen aan de toch al enorme hoeveelheden vervuiling die bedrijven, waaronder Eskom, in Zuid-Afrika veroorzaken.[17]. Sinds haar oprichting heeft Eskom de werkelijke kosten van haar vervuiling via de markt naar de gemeenschappen geëxternaliseerd.
Een van de belangrijkste begunstigden van de lening van de Wereldbank en de bouw van de nieuwe energiecentrales is de bedrijfsgigant Hitachi[18]. De Zuid-Afrikaanse tak van Hitachi is gedeeltelijk eigendom van de investeringsmaatschappij van het ANC, Chancellor House. Het is daarom misschien geen toeval dat de deal tussen Eskom en Hitachi werd bemiddeld door ANC-zwaargewicht Valli Moosa, die tevens voorzitter is van Eskom. Als direct gevolg van het contract is het ANC ervan beschuldigd mogelijk meer dan R 50 miljoen uit de deal te kunnen halen via Chancellor House.[19]. Het vooruitzicht hierop wekte bij veel mensen de woede op. Onder druk van het publiek maakten Chancellor House en Hitachi uiteindelijk bekend dat dit geld niet naar het ANC zou gaan, omdat er sprake was van een belangenconflict, maar naar particulieren die banden hadden met Chancellor House. Wie deze ‘particuliere’ individuen zijn, willen Hitachi en Chancellor House echter niet zeggen. Dit benadrukt nogmaals hoe corruptie intrinsiek deel uitmaakt van de kapitalistische economie en hoe de belangen van kapitalisten, staten, politici en politieke partijen nauw met elkaar verweven zijn.
De huidige energiecrisis en de lening van de Wereldbank hebben ook het vooruitzicht op verdere privatiseringsrondes van delen van Eskom doen ontstaan. Onlangs werd aangekondigd dat delen van de opwekkingscapaciteit van Eskom zullen worden geprivatiseerd. De bedrijven die Eskom adviseren over de privatiseringsprogramma’s zijn niemand minder dan de corrupte bedrijfsgiganten Goldman Sachs en JP Morgan – die zelf alleen bestaan dankzij massale reddingsoperaties van de Amerikaanse staat.[20]. Ongetwijfeld ontvangen deze twee bedrijven enorme vergoedingen voor hun adviserende rol. Als onderdeel van het privatiseringsproces wordt ook verwacht dat duizenden werknemers zullen worden bezuinigd, terwijl anderen feitelijk zullen worden verkocht aan welke bedrijven ooit delen van de opwekkingscapaciteit van Eskom zullen overnemen.[21]. Gezien de geschiedenis van privatisering in Zuid-Afrika en de rest van de wereld is het zeer waarschijnlijk dat deze nieuwe privatiseringsronde in de toekomst ook zal leiden tot hogere prijzen en meer sluitingen.
Natuurlijk heeft Eskom al een lange geschiedenis van betrokkenheid bij tal van publiek-private partnerschappen en het uitbesteden van bepaalde functies. Over het geheel genomen is outsourcing gebruikt als een vorm van bedrijfswelvaart die erop gericht was de winstmarges te vergroten van de grote bedrijven die deze functies overnemen. Veel van de bedrijven die outsourcingcontracten hebben ontvangen, hebben banden gehad met leidende figuren in het ANC, en de praktijk van outsourcing door parastatals heeft vaak tot doel gehad een klein aantal zwarte kapitalisten te bevoordelen via Black Economic Empowerment (BEE).[22]. In het geval van Eskom werd bijvoorbeeld een contract van R300 miljoen voor het beheer van bepaalde faciliteiten van het bedrijf overgedragen aan een bedrijf – Drake & Scull – toen Valli Moosa voorzitter van Eskom was. Het mag geen verrassing zijn dat Valli Moosa ook mede-eigenaar is van Drake & Scull. Sterker nog, hij kocht letterlijk maanden voordat hij het Eskom-contract aan het bedrijf toekende een aandeel in het bedrijf. Hoewel Moosa en Drake & Scull enorme hoeveelheden geld aan de deal hebben verdiend, moesten de betrokken werknemers de gevolgen onder ogen zien. Ze kregen te horen dat ze óf naar Drake & Scull moesten verhuizen, met verlies van veel van de voordelen die ze hadden, óf moesten accepteren dat ze moesten bezuinigen. [23]. Deze situatie is echter niet ongebruikelijk; over de hele wereld is aangetoond dat uitbesteding en privatisering van diensten de arbeidsomstandigheden van werknemers ondermijnen, terwijl tegelijkertijd de kosten van diensten voor het publiek stijgen.
De staatsbureaucraten die aan Eskom zijn gekoppeld, zijn rijkelijk beloond voor het leveren van goedkope elektriciteit aan bedrijven en het uitdelen van outsourcingcontracten aan de rijken. Jacob Moraga, voormalig CEO van Eskom, ontving bijvoorbeeld alleen al in 5 een salaris van bijna R 2009 miljoen[24]. Toen hij onlangs Eskom verliet, eiste en klaagde hij ook voor een extra bedrag van R 85 miljoen als ontslagvergoeding. Op dezelfde manier werd tijdens het apartheidstijdperk de voormalige CFO van Eskom, Mick Davis, zo rijkelijk beloond dat hij dit, samen met de verbindingen die hij had gecreëerd, gebruikte als basis om uiteindelijk een van de grootste grondstoffenbedrijven ter wereld op te richten, Xstrata.[25]. Als zodanig zijn staatsfunctionarissen net zo goed betaald geworden als hun kapitalistische tegenhangers voor het helpen van de rijken en het aanvallen van de armen. Er bestaat inderdaad een draaideur tussen de staat en grote bedrijven in Zuid-Afrika.
Eskom maakt deel uit van het staatsproject voor bedrijfswelfarisme
De grote hulp die de staat via Eskom aan bedrijven biedt, staat niet op zichzelf. De overheid heeft via haar talrijke staatsbedrijven letterlijk miljarden rand aan subsidies aan bedrijven verstrekt. Zelfs tijdens de periode van het neoliberalisme heeft de staat enorme hoeveelheden geld uitgegeven aan projecten als Coega en het Lesotho Highlands Water Project ten behoeve van bedrijven. In het geval van Coega was het onder meer bedoeld om gigantische bedrijven de kans te bieden tegen zeer lage kosten nog meer smelterijen op te richten; terwijl het Lesotho Highlands Water Project tot doel had water tegen uitzonderlijk lage prijzen van een naburige provincie naar bedrijven in Gauteng te leiden. Enorme bouwbedrijven, zoals Murray en Roberts, verdienden ook een fortuin met de overheidscontracten die met deze projecten gepaard gingen. Op dezelfde manier heeft het staatsbedrijf Industrial Development Corporation (IDC) bedrijven miljarden verstrekt in de vorm van leningen, financiële hulp en reddingsoperaties. Alleen al in 2010 gaf het R 11 miljard uit[26] het bevorderen van de belangen van bedrijven en het kapitalisme in het land.
Onder bureaucraten als Alec Erwin is de staat er ook bij betrokken geweest om ervoor te zorgen dat gigantische bedrijven als ArcelorMittal werden voorzien van uitzonderlijk goedkope grondstoffen om hen aan te moedigen in Zuid-Afrika te investeren en hun winsten te vergroten. De staat zorgde ervoor dat ArcelorMittal, wanneer het de geprivatiseerde staalproducent Iscor kocht, ijzererts zou ontvangen tegen kostprijs plus 3%. De staat stond op zijn beurt ArcelorMittal toe zijn staal tegen importpariteitsprijzen te verkopen[27]. Dit heeft ertoe geleid dat de Zuid-Afrikaanse activiteiten van ArcelorMittal, met hulp van de staat, een van de meest winstgevende ter wereld zijn geworden.
De afgelopen jaren heeft de staat ook enorme bedragen aan de Gautrain uitgegeven. Opnieuw waren de begunstigden van het project bouwbedrijven en de rijken. Dus terwijl het Metrorail-systeem – dat door de arbeiders en de armen wordt gebruikt – op de rand van instorten staat doordat de staat bezuinigt; rijke zakenmensen zullen met een snelheid van 160 km/u heen en weer kunnen pendelen naar Sandton aan boord van luxe treinen, met dank aan de staat. Bovendien werden de publiek-private partnerschappen en outsourcing waarmee het Gautrain-project gepaard ging ook geteisterd door smeergeld, oneerlijke aanbestedingen en winsten voor de rijken die politieke connecties hadden.[28].
Een ander voorbeeld van de Zuid-Afrikaanse staat die zich bezighoudt met welzijnszorg voor het bedrijfsleven is het geld dat het aan het WK heeft uitgegeven. De belangrijkste begunstigden van de overheidsuitgaven aan stadions en andere infrastructuur zijn bouwbedrijven, de FIFA en bedrijfssponsors. Er is zelfs berekend dat met het geld dat de staat aan stadions heeft uitgegeven ruim 450 huizen voor daklozen hadden kunnen worden gebouwd. Tot overmaat van ramp werden in sommige plaatsen, zoals Mpumulanga, twee scholen gesloopt om plaats te maken voor het stadion; terwijl honderdduizenden arme mensen uit stadscentra zijn verdreven als onderdeel van het gentrificatieproces. Om het nog erger te maken, zijn veel stadions geprivatiseerd. In Kaapstad is de exploitatie van het stadion overgedragen aan een particulier bedrijf, Stad de France / SAIL. Als onderdeel hiervan garandeerde de stad Kaapstad Stad de France / SAIL een winst, zelfs als het stadion na het WK nooit meer vol is[29].
Ondanks wat neoliberale ideologen misschien beweren, heeft de staat in Zuid-Afrika daarom bedrijven gesteund en de rijken geholpen. De staats- en Eskom-subsidiëring van de 138 grootste bedrijven, via het leveren van elektriciteit onder de gemiddelde productiekosten, maakt eenvoudigweg deel uit van dit patroon. De recente prijsstijgingen voor de arbeidersklasse maken ook deel uit van deze subsidiëring voor de rijken. Door de geschiedenis van het kapitalisme heen heeft de staat inderdaad een centrale rol gespeeld bij het beschermen van de belangen van de rijken.
De strijd voor gratis elektriciteit en meer
Het is duidelijk dat het soort bedrijfswelvaart dat in Zuid-Afrika wordt beoefend een verwoestende impact heeft gehad op werknemers en armen. Het feit dat Zuid-Afrika de meest ongelijke samenleving ter wereld is, getuigt daarvan. De recente stijgingen van de elektriciteitsprijzen, die deel uitmaken van de welvaart van het bedrijfsleven die de Zuid-Afrikaanse staat hanteert, zullen het lijden waaraan veel werknemers en armen worden blootgesteld, vergroten. Om deze reden is het zeer waarschijnlijk dat de golf van gemeenschapsprotesten in Zuid-Afrika zal voortduren en misschien zelfs zal intensiveren.
In het proces van deze strijd mogen arbeiders en armen de staat echter niet als een soort neutrale entiteit of zelfs bondgenoot beschouwen. Het feit dat de staat de belangen van de rijken en de heersende weinigen beschermt tegen arbeiders en armen, betekent dat dit nooit zo kan zijn. Zonder druk van onderuit door de arbeidersklasse zou de staat zelfs nooit overwegen de stijgingen van de elektriciteitsprijzen te stoppen of gratis elektriciteit aan de armen uit te rollen. Stemmen op politici of vertrouwen hebben in parlementen zal ook niet de dingen opleveren die mensen nodig hebben. Politici van allerlei aard maken deel uit van de elite en spelen de rol van beschermers van het kapitalistische systeem. Op dezelfde manier zal het vertrouwen in experts en functionarissen, samen met het stellen van vertrouwen in de sociale dialoog met de overheid en de rijken – die de vijand zijn – de recente prijsstijgingen ook niet terugdraaien of de armen elektriciteit brengen. Het enige dat deskundigen en functionarissen hebben gedaan, is de prijzen voor de armen verhogen, terwijl de rijken en bedrijven goedkope elektriciteit krijgen.
De meest effectieve manier voor arbeiders en armen om winsten zoals gratis elektriciteit te verwerven is door middel van directe actie. Het waren gemeenschapsstrijd zoals Operatie Khanyisa – waarbij activisten directe acties ondernamen, zoals het opnieuw aansluiten van de elektriciteit van mensen die waren afgesloten – die de staat uiteindelijk dwongen een levenslijn van elektriciteit aan te leggen, hoe klein ook. Wat belangrijk was aan strijd als Operatie Khanyisa was dat deze ook door de arbeiders en de armen zelf werd geleid. Als de elektriciteitsprijzen voor de armen moeten worden teruggedraaid, zullen dit soort acties wellicht in het hele land moeten worden ondernomen. Alleen directe actie, inclusief militante stakingen, door de arbeidersklasse zelf zal de staat onder druk zetten om de prijsstijgingen ongedaan te maken. Als onderdeel van deze strijd zou de arbeidersklasse ook directe actie kunnen gebruiken om ervoor te zorgen dat de rijken en bedrijven meer betalen voor elektriciteit, zodat de armen deze gratis krijgen. Natuurlijk kan een dergelijke strijd voor onmiddellijke winst ook worden gebruikt om het vertrouwen, de organisatie en de macht van de arbeidersklasse op te bouwen, wat van vitaal belang zou zijn voor de grotere strijd voor sociale transformatie.[30].
De realiteit dat de privatisering en commercialisering van Eskom heeft geleid tot hogere prijzen voor de armen betekent dat dit proces, als onderdeel van elke strijd, moet worden bestreden. De privatisering in Zuid-Afrika heeft geleid tot enorm banenverlies, torenhoge prijzen en sluitingen, wat een verwoestende impact heeft gehad op de arbeidersklasse. Het feit dat de rijken goedkope elektriciteit krijgen, terwijl de armen worden afgesloten, komt ook doordat een kleine groep mensen – particuliere werkgevers en de staat – de productiemiddelen controleren en het grootste deel van de rijkdom bezitten; terwijl de rest van de bevolking vrijwel niets bezit en voor een schijntje moet werken voor de rijken om te overleven. Als zodanig moeten privatisering en kapitalisme worden bestreden als onderdeel van de strijd om onmiddellijke winst. Daarbij moet echter misschien ook worden bedacht dat staatseigendom niet de oplossing is en geen vrijheid zal brengen voor arbeiders en armen. Als zodanig staat staatseigendom niet gelijk aan socialisme. Staatseigendom is volkomen verenigbaar met het kapitalisme en enkele van de meest anti-arbeiders- en anti-arme bedrijven in de geschiedenis zijn staatseigendom geweest[31].
Dit betekent dat de strijd om onmiddellijke winsten, zoals elektriciteit, misschien ook moet worden ingegeven door het doel om uiteindelijk de staat en het kapitalisme te vervangen door een nieuw systeem dat de arbeidersklasse zelf dient en geleid wordt. Misschien is het soort wereld waar we voor zouden moeten vechten een wereld waarin er geen bazen zijn; waar hiërarchieën van welke vorm dan ook niet bestaan; waar werknemers zichzelf beheren; waar de economie democratisch wordt gepland via gemeenschaps- en arbeidersvergaderingen en -raden, waar de samenleving democratisch van onderop wordt bestuurd met behulp van een systeem van vergaderingen en herroepbare afgevaardigden; waar alle rijkdom wordt gesocialiseerd; waar het milieu niet wordt verkracht; en waar het doel is om aan de behoeften van mensen te voldoen en niet om winst te maken. Met andere woorden: een wereld gebaseerd op anarchistische principes waarin iedereen werkelijk vrij is.
Om zo’n wereld te verwezenlijken is echter een sterke beweging nodig, die ook radicaal democratisch en zelfbestuurd moet zijn. Een beweging die niet democratisch is, of waarin bureaucraten en intellectuelen de controle hebben, of waarin leiders de beslissingen nemen en volgers instrueren wat ze moeten doen, zal niet in staat zijn zo’n wereld te creëren. Het enige wat het kan doen is een nieuwe elite aan het hoofd van de samenleving plaatsen. Als zodanig moeten strijd en bewegingen voor een betere wereld prefiguratief zijn; als we in de toekomst een werkelijk democratische, participatieve en zelfsturende samenleving willen; dan moeten onze methoden en bewegingen ook radicaal democratisch, participatief en zelfbestuurd zijn[32]. Er is al lang op gewezen dat de emancipatie van arbeiders en armen tot stand moet worden gebracht door en in de handen van de arbeiders en de armen zelf; iets minder kan geen echte vrijheid zijn.
[1] www.mg.co.za/article/2010-02-24-eskom-gets-price-hike-inflation-fears-rise 24th februari 2010
[2] Pithouse, R. Eskom: Tijd om de toe-eigening van onderaf te ondersteunen. www.sacsis.org.za/site/article/418.1 28th januari 2010
[3] Anarchistisch Communistisch Front Zabalaza. Zet de bazen en politici uit. http://www.zabalaza.net/index02.htm
[4] McDonald, D. 2002De bel luidt voor u: kostenterugwinning, bezuinigingen en de Betaalbaarheid van gemeentelijke diensten in Zuid-Afrika. Projectrapport gemeentelijke diensten: Zuid-Afrika
[5] Anarchistisch Communistisch Front Zabalaza. Zet de bazen en politici uit. http://www.zabalaza.net/index02.htm
[6] Hallowes, D & Butler, M. 2003. De toekomst smeden: industriële strategie en het ontstaan van milieu-onrechtvaardigheid in Zuid-Afrika. Een grondwerkrapport: Zuid-Afrika
[7] Bond, P (red.). 2002. Niet-duurzame energie: milieu, ontwikkeling en sociaal protest. Universiteit van Natal Pers: Zuid-Afrika
[8] Aardeleven Afrika. Briefing 18 over duurzame energie: Eskom-kosten en -tarieven. Earthlife Afrika: Zuid-Afrika
[9] Ashton, G. Eskom: Ons in duisternis storten. www://sacsis.org.za/site/article/446.1 18th maart 2010
[10] Craven, P. Cosatu hekelt de tariefkorting van Eskom voor de rijken. http://www.politicsweb.co.za/politicsweb/view/politicsweb/en/page71654?oid=165121&sn=Detail 10th maart 2010
[11] Carnie en T. Eskom in nieuwe 'lieverd'-deal. www.iol.co.za 8th april 2010
[12] Bond, blz. 2000. Elitetransitie: van apartheid naar neoliberalisme in Zuid-Afrika. Pluto Press: Verenigd Koninkrijk
[13] Volgens Eskom is het rapport van D. Motraco niet waar. Kaap Times, 25th april 2010
[14] Aardleven Afrika. Briefing 18 over duurzame energie: Eskom-kosten en -tarieven. Earthlife Afrika: Zuid-Afrika
[15] Carnie, informatiestoring bij T. Eskom.
[16] Anarchistisch Communistisch Front Zabalaza. ZACF-verklaring over de staking in Cosatu, de elektriciteitscrisis en de voedsel- en brandstofprijzen. www.zabalaza.net 5th augustus 2008
[17] Bond, P. De banklening die de rug van Zuid-Afrika zou kunnen breken. mrzine.monthlyreview.org/2010/bond130410.html 14 april 2010
[18] Bond, P. & D'Sa, D. Kolenlening van de Wereldbank aan Zuid-Afrika? Nee bedankt!www.wdm.org.uk/blog/world-bank-coal-loan-south-africa-no-thanks 7th april 2010
[19]www.busrep.co.za/index.php?fArtikelId=5437025 20th april 2010
[20]www.ukzn.ac.za/ccs/default.asp?2,27,3,2023 21st april 2010
[22] van der Walt, L. 2008. ASGISA: kritiek van de arbeidersklasse. Zabalaza: A Journal of Zuid-Afrikaans revolutionair anarchisme, nr 8. www.zabalaza.net
[23] Brummer, S & Sole, de tedere momenten van S. Valli. www.mg.co.za/article/2009-03-02-vallis-tender-moments 2nd maart 2009
[24] www.mg.co.za/…/2009-09-16-unions-eskom-ceo-267-salary-hike-walgelijk 16th September 2009
[25] Carnie en T. Sour proeven van de 'lieverd'-deals van Eskom. www.iol.co.za/index.php?art_id=vn20100318073521496C224596 18th maart 2010
[28] van der Walt, L. 2008. Het WK 2010, de neoliberale agenda en de klassenstrijd in Zuid-Afrika. Zabalza: Een dagboek van Zuid-Afrikaans revolutionair anarchisme Nr. 8 www.zabalaza.net
[30] van der Walt, L. 2005. Heroverweging van de welvaart, opbouw van de arbeidersbeweging. NALEDI Open Forum, 10 tot 11 november 2005 www.wits.ac.za/Academic/Humanities/SocialSciences/Sociology/Staff/VanderwaltL/
[31] Anarchistisch Communistisch Front Zabalaza. ZACF-verklaring over Cosatu-staking, elektriciteitscrisis en voedsel- en brandstofprijzen. www.zabalaza.net 5th augustus 2008
[32] van der Walt, L. 2005. Heroverweging van de welvaart, opbouw van de arbeidersbeweging. NALEDI Open Forum, 10 tot 11 november 2005www.wits.ac.za/Academic/Humanities/SocialSciences/Sociology/Staff/VanderwaltL/
ZNetwork wordt uitsluitend gefinancierd door de vrijgevigheid van zijn lezers.
Doneren