* * *
Wat gebeurt er als we besluiten dat onze politiek zo corrupt, gekocht en betaald is, dat al het gepraat over het ooit veranderen ervan naïef is? “Iedereen liegt”, zegt een ervaren journalist die in de krant wordt geciteerd Utne lezer, “maar dat maakt niet uit, want niemand luistert.” Stel je in een extreem persoonlijk voorbeeld een man voor die zijn jonge zoon vertelt dat hij van de trap in zijn armen moet springen. De vader vangt de jongen twee keer op, maar de derde keer doet hij een stap achteruit en laat hem vallen. ‘Dat is om je te leren nooit iemand te vertrouwen,’ legt hij uit, ‘zelfs je eigen vader niet.’
We verwachten vergelijkbaar verraad als we nadenken over het veranderen van onze samenleving. Een al lang krachtige spanning in onze cultuur beschouwt alle zakenmensen en politici als corrupt, alle religieuze leiders als charlatans, alle journalisten als hackers – en iedereen die zou durven proberen te werken aan het veranderen van hun samenleving als naïeve dwazen. Het is steeds meer de mentale en psychologische ruimte gaan innemen die we voor hoop kunnen reserveren – tenminste voor het soort hoop dat ons zou kunnen inspireren om grotere politieke standpunten in te nemen. In deze visie is het beter om niets te verwachten, dan dat we een zekere teleurstelling tegemoet gaan. Als het ver genoeg wordt genomen, kan dit soort cynische berusting een net zo grote barrière worden voor zinvolle publieke actie als alle andere obstakels bij elkaar.
Cynisme was niet altijd zo ontkrachtend. De eerste cynici waren een groep oude Griekse filosofen, met name Diogenes, die de gevestigde cultuur van hun tijd op scherpe wijze aan de kaak stelden. Als monnikenachtige asceten die eenvoud, zelfdiscipline en zelfvoorziening predikten, boden zij een moreel alternatief voor het lege materialisme, legalisme en religieuze hypocrisie die de Griekse samenleving waren gaan domineren. Destijds betekende cynicus zijn dat je opkwam voor je overtuigingen.
In onze tijd komt cynisme echter onder het mom van een alwetende houding dat werken voor een groter algemeen belang de roeping is van terminaal onschuldigen, waardoor er behalve liefdesverdriet geen uitkomst mogelijk is. Dus wat is het alternatief? Het is geen blind vertrouwen, zoals het rampzalige regime van Bush en Cheney maar al te duidelijk maakte. We moeten sceptisch staan tegenover de leugens en verdraaiingen die onze cultuur doordringen. Maar te veel Amerikanen, ervan overtuigd dat de hebzuchtigen ons land altijd moeten besturen, hebben gereageerd door zich terug te trekken in het privéleven, of het nu gaat om de weliswaar moeilijke uitdagingen van het economisch overleven, of om de afleidingen en gemakken die we omarmen als een bescheiden uitstel en beloning. Ondertussen begraven we alle twijfels die ze hebben over onze nationale koers, in de hoop tegen de hoop in dat iemand de zaken zal regelen.
Barack Obama voerde campagne om deze koers te keren, door cynisme af te schilderen als ‘een treurige soort wijsheid’. Zijn boodschap vond weerklank bij mensen die hongerig waren naar iets beters. Het is nog te vroeg om te zeggen dat hij onvermijdelijk zal falen, omdat de uitkomst grotendeels afhangt van onze eigen daden. Toch zijn juist de verwachtingen die hij heeft gewekt, gecombineerd met compromissen
Bedrijven als Exxon, Goldman Sachs en UnitedHealth vervormen ons publieke discours diepgaand. Te vaak volgen politici hun voorbeeld. Maar zodra we besluiten dat we machteloos zijn, wordt onze passiviteit een self-fulfilling prophecy, een gewoonte van de geest die steeds moeilijker af te schudden is. We besluiten dat we niets kunnen doen aan belangrijke gemeenschappelijke problemen, groot of klein. Daarna trekken we ons terug uit het openbare leven voordat we er een serieuze kans op wagen. Als genoeg van ons zich terugtrekken, dragen we de macht over aan de meest hebzuchtige.
Een ‘radicale’ politicoloog heeft mij ooit verheven uitgelegd: ‘We houden onszelf voor de gek als we denken dat de overheid geen machtige economische belangen dient.’ Het is waar, voorlopig. Maar hij omschreef dit als onvermijdelijk, alsof de geschiedenis iets is dat alleen ons overkomt, in plaats van iets waar wij zelf de hand in kunnen hebben. Hij gaf zijn studenten geen visie om voor te vechten – alleen maar het vooruitzicht om zich bij hem aan te sluiten in de gelederen van de alwetende getuigen van de menselijke dwaasheid.
De politicoloog gaf zijn studenten ook een universeel excuus voor passiviteit en berusting. Als er niets waardevols kan worden gedaan aan de economie, de klimaatverandering, het mondiale geweld of de mensen die lijden in onze gemeenschappen, dan dragen wij geen verantwoordelijkheid. Net als het Kafka-wezen dat steeds dieper tunnelt in zijn verhaal ‘The Burrow’, trekken we ons terug in steeds kleinere sferen van het privéleven, in de hoop dat de rest van de wereld er op de een of andere manier doorheen zal modderen.
Ironisch genoeg kan een dergelijke berusting voorkomen bij mensen die niet persoonlijk cynisch zijn. We proberen nog steeds zorgzaam te zijn voor familie en vrienden. We kunnen zelfs vrijwilligerswerk doen bij een Big Brother/Big Sister-programma of helpen in een gaarkeuken. En dat zijn goede dingen om te doen. Maar als we naar de grotere problemen kijken, zoals de mondiale klimaatverandering, waarom zijn zoveel mensen er dan mee bezig?
Cynische berusting verzacht de pijn van ongerealiseerde hoop. Als we onszelf ervan overtuigen dat er weinig kan veranderen, hoeven we niet het risico te lopen onze dromen waar te maken. Als we nooit vechten voor datgene waarin we geloven en waar we naar streven, zullen we nooit teleurgesteld worden. We kunnen destructieve of dubbelhartige leiders uitdagen met tegengestelde informatie en tegenvoorbeelden, verhalen over hoe de machthebbers ons hebben misleid. Maar wat kan een alomvattend wereldbeeld uitdagen dat, onder het mom van verfijning, het somberst mogelijke perspectief op de menselijke conditie bevordert – het idee dat onze wereld zo onherstelbaar corrupt is geworden, dat wat we ook doen, we dit niet kunnen veranderen?
Als alternatief voor dit machteloze 'realisme' zou ik een helder idealisme willen voorstellen, dat erkent dat dit slechte tijden zijn, maar weigert te accepteren dat de slechte tijden onvermijdelijk zijn. Ik promoot geen cultuur van vrolijke praatjes, en dat zal ik ook niet doen Ziel van een burger fragmenten die volgen. Het is belangrijk om institutionele arrogantie en hebzucht te ontleden, om te beoordelen hoe deze schade toebrengen aan levens, buurten, gemeenschappen en de meest fundamentele levenssystemen op aarde. Het is van cruciaal belang om machtige instellingen en individuen verantwoordelijk te houden, inclusief politieke leiders als Obama, voor wie we mogelijk hebben gewerkt, waarvoor we hebben gestemd en die we misschien nog steeds op veel manieren steunen. Maar te veel sociale activisten vinden het bijna heerlijk om rond te rollen in het slechte nieuws, als honden in ranzige vis. Als dat alles is wat we doen, zullen we vooral berusting en wanhoop koesteren. Dus naast het slechte nieuws moeten we datgene overbrengen wat hoop kan wekken.
Het kan altijd meer dan een beetje absurd aanvoelen om te denken dat we de geschiedenis zouden kunnen veranderen. Vooral als onze inspanningen niet verlopen zoals gepland, kan het nuttig zijn om dat feit te onderkennen – en de ironie in onze situatie te waarderen. Maar datzelfde gevoel voor ironie wordt gevaarlijk als het passiviteit rechtvaardigt. Het wordt wat dichter en essayist Lewis Hyde ‘de stem van de gevangenen die zijn gekomen om van hun kooi te genieten’ noemt. Dienovereenkomstig zouden we een moderne cynicus kunnen zien als iemand die alle hoop op het vinden van een deur heeft opgegeven, laat staan een sleutel. Zoals ik ga onderzoeken, zijn er betere manieren om te leven.
Aangepast van de geheel bijgewerkte nieuwe editie van Ziel van een burger: leven met overtuiging in uitdagende tijden door Paul Rogat Loeb (
Loeb schreef ook Het onmogelijke zal nog wel even duren: een burgergids voor hoop in een tijd van angst, the History Channel and American Book Association’s #3 political book of 2004. HuffPo will serialize selected sections of Soul every Thursday. Sign up on Paul Loeb's HuffPo-pagina om eerdere fragmenten te zien of op de hoogte te blijven van nieuwe fragmenten. Voor meer informatie of om de artikelen van Loeb direct te ontvangen, zie www.paulloeb.org. Uit de ziel van een burger, door Paul Rogat Loeb. Copyright © 2010 door de auteur en herdrukt met toestemming van St. Martin's
ZNetwork wordt uitsluitend gefinancierd door de vrijgevigheid van zijn lezers.
Doneren