Toen de inwoners van Santa Eduviges hun tweede maand ingingen zonder stromend water, wist iedereen dat er iets moest gebeuren. Er werd een vergadering belegd. Leden van de gemeenschap uitten hun verontwaardiging over het feit dat de rekening van het waterbedrijf van $ 7 per maand altijd op tijd arriveerde, maar dat de kranen nauwelijks stroomden. Toen ze dat deden, was de vloeistof die eruit kwam lelijk bruin.
De woede wendde zich al snel tot systeembeheerder Roberto Saprissa. Hij ontving het geld, maar deed niets om de problemen van het systeem op te lossen. Ze klaagden dat de dienstverlening onder Saprissa gebrekkig, vervuild en onhygiënisch was – zelfs na een aantal ontmoetingen met overheidsfunctionarissen. Het bedrijf reageerde simpelweg op niemand.
De gemeenschap besprak de kwestie en kwam tot een besluit. Hun eis? Deprivatiseer het stadswatersysteem en draag het beheer ervan over aan het nationale wateragentschap van El Salvador, ANDA (Administracion Nacional De Acueductos Y Alcantarillados).
Dagen later, op 7 september, haalden inwoners van deze kleine gemeenschap nabij Soyapango, een voorstad van San Salvador, de Gold Highway in die naar de hoofdstad leidt. Van de ochtendspits tot 6 uur bezet jong en oud de drukke verkeersader. De gemeenschap maakte hun eis duidelijk: 'Geef ons schoon water en plaats ons systeem onder controle van de overheid.' Die avond vuurde de politie traangas af om de menigte te verdrijven en arresteerde vijf mensen.
Terwijl tientallen gemeenschappen in El Salvador wegen hebben bezet die watervoorziening vereisen, zou het specifieke conflict waarmee dit dorp van 300 inwoners werd geconfronteerd – en hun ongebruikelijke vraag – zich kunnen herhalen als de Wetgevende Vergadering van El Salvador een controversiële Algemene Waterwet goedkeurt. De voorgestelde wetgeving zou het waterbeheer verschuiven van het nationale naar het gemeentelijke niveau en lokale overheden verplichten 'concessies' (of contracten met particuliere bedrijven) te ondertekenen voor een periode van maximaal vijftig jaar.
Het voorstel is een bliksemafleider geworden voor tegenstand van religieuze en maatschappelijke groeperingen die zeggen dat het neerkomt op een privatisering van het water van het land.
Congresleden van de regerende ARENA-partij hebben aangegeven dat de wetgeving vóór het einde van het jaar aan het parlementsdebat zou kunnen worden voorgelegd. ARENA, dat de uitvoerende macht van El Salvador zeventien jaar lang heeft bezet, rekent op de stemmen van de rechtse Nationale Verzoeningspartij voor een meerderheid van 17 stemmen. Maar wetgevers hebben vertrouwen in de doorgang. Een soortgelijk wetsvoorstel werd afgelopen augustus ingetrokken onder druk van het volk en de bekende terughoudendheid van de regeringspartij tijdens de verkiezingsjaren om controversiële kwesties aan te pakken.
Wie wil privatisering?
Sinds het begin van de jaren negentig hebben de internationale financiële instellingen (IFI's), zoals de Interamerican Development Bank (IADB), de privatisering van watersystemen in heel Latijns-Amerika aangemoedigd door middel van 'structurele aanpassingsleningen'. De IFI's eisen van regeringen dat ze het waterbeheer openstellen voor particuliere investeringen als voorwaarde voor het ontvangen van leninggeld, dat doorgaans bestemd is voor herstel van de infrastructuur of nieuwbouw.
De IADB stopte met het gebruik van het woord 'privatisering' na de ongeregeldheden in Cochabomba, Bolivia in 2000. In dat conflict over de waterprivatisering marcheerden tienduizenden mensen totdat de lokale overheid een waterbeheerconcessie met een dochteronderneming van het in de VS gevestigde bedrijf Bechtel nietig verklaarde. Tegenwoordig geeft de IADB de voorkeur aan termen als 'concessies' en 'decentralisatie' of 'participatie van de particuliere sector'. Maar critici zeggen dat, wat het eufemisme ook mag zijn, het resultaat privatisering is.
De in de VS gevestigde consumentenwaakhond Public Citizen meldt dat de IDB en de Wereldbank samen ongeveer 133 verschillende water- en rioleringsgerelateerde projecten beheren, gefinancierd voor een bedrag van 9.7 miljard dollar. Het merendeel van deze projecten vindt plaats in Afrika en Latijns-Amerika, terwijl de meeste daarvan een vorm van 'hervorming van de hydrosector' omvatten.
In El Salvador keurde de IADB lening 0068-ES goed, 'Hervormingsprogramma voor de watersector en de subsector drinkwater en sanitaire voorzieningen.' Een van de belangrijkste functies van de lening is het overdragen van staatswaterbedrijven 'onder een decentralisatie van diensten met deelname van de particuliere sector'. De IADB heeft 36 miljoen dollar van de lening bestemd voor de 'bevordering van dergelijke deelname van de particuliere sector (PSP), waarbij gebruik wordt gemaakt van gespecialiseerde adviseurs die steun en financieel advies geven aan de overheid voor de effectieve organisatie van PSP-programma's.' (Executive Summary of the Reform Programme For the Water Sector and the Drinkable Water and Sanitation Sub-sector (ES-0068), IADB, 1998) (Noot van de auteur: het woord 'scheme' is van de Bank, afkomstig uit het Engelse origineel.)
De focus van de waterkrachtgerelateerde projecten van de IADB ligt op het implementeren van een systematische verschuiving van het management van openbare waterbedrijven naar bestuurskamers van bedrijven.
ANDA: Geschiedenis van boven en onder
Voor inwoners van Santa Eduviges was de beslissing over ANDA-beheer een keuze voor het minste kwaad. De nationale entiteit is verwikkeld in corruptieschandalen en is het doelwit geweest van extreme bezuinigingen door president Tony Saca. Het ITS-budget werd vorig jaar met 15% verlaagd tot het laagste niveau van de jaren '00 – een verbijsterende verlaging in een land waar de behoefte groot is. Het percentage Salvadoranen op het platteland met drinkwater schommelt rond de 60%.
Vorige week betrok de El Salvador Court of Accounting (een agentschap dat gelijkwaardig is aan de Amerikaanse GAO) twee ex-presidenten van ANDA, Carlos Perla en Manuel Arrieta, bij een corrupte boorovereenkomst ter waarde van $7.5 miljoen. In januari kwam Perla, die met zijn gezin naar Frankrijk was gevlucht, niet opdagen op twee hoorzittingen waar hij werd beschuldigd van frauduleuze deals met betrekking tot dertien afzonderlijke contracten voor een totaalbedrag van 13 miljoen dollar. Aanklachten beweerden dat Perla in één geval steekpenningen van $ 42 miljoen accepteerde van twee Spaanse bedrijven die lucratieve overheidscontracten zochten voor de rivier de Lempa, die ongeveer 2% van het drinkwater van El Salvador levert.
Hoewel het duidelijk is dat de door de staat gerunde ANDA niet het soepelst varende schip op zee is, geloven velen dat het nog steeds de meest toegankelijke en verantwoordelijke entiteit is voor gemeenschappen die zich inspannen om in de dringende behoefte aan water te voorzien.
ANDA-werknemers die verantwoordelijk zijn voor het repareren van watersystemen zijn het daarmee eens. Ze zeggen dat ze willen werken, maar de regering heeft een plan opgesteld om de dienst in diskrediet te brengen en zo privatisering te rechtvaardigen als oplossing voor slechte dienstverlening. In feite zeggen de arbeiders, zelfs zonder de voorgestelde Algemene Waterwet, a de facto privatisering vindt al plaats.
'Mensen klagen over de trage responstijd van ANDA', zegt Wilfredo Romero, secretaris-generaal van SETA, de vakbond van ANDA-werknemers. 'Maar vertragingen ontstaan niet doordat werknemers niet willen werken. Wij doen. Om reparaties uit te voeren hebben we een opdrachtopdracht van het management nodig.'
Deze bevelen, zo betoogt SETA's persvoorlichter Jorge René Cordoba, 'hebben prioriteit voor systemen waarvan het de bedoeling is dat ze in concessie worden gegeven. De rest moet op zijn beurt wachten.' SETA-leden stellen dat gemeenten die waterconcessies afwijzen, aan het einde van de lijn komen te staan. Als gevolg hiervan is de dienstverlening in San Salvador tot stilstand gekomen, waar burgemeester Violeta Menjívar zich verzet tegen het verlenen van concessies aan de waterdiensten van de stad.
SETA plaatste advertenties van een halve pagina in de twee grootste dagbladen van het land waarin ze zich verzetten tegen de Algemene Waterwet, die volgens de advertentie 'het water zou privatiseren en duizenden van onze landgenoten zou veroordelen tot honger vanwege het onvermogen om [voor water] te betalen.'
SETA-leden worden ook gemotiveerd door de reeks recente privatiseringen in de telecommunicatie- en elektriciteitssector van El Salvador. In beide gevallen leidden de particuliere contracten tot het ontslag en ontslag van duizenden werknemers. Veel van deze werknemers werden gedwongen opnieuw te solliciteren naar dezelfde banen tegen de helft van het loon, zonder enige door de staat verstrekte voordelen. De gemiddelde ANDA-werknemer verdient ongeveer €300 per maand.
Werknemers die zich bij SETA aansluiten, hebben een prijs betaald voor hun verzet tegen privatisering. In de nacht van 18 juli werd een anonieme doodsbedreiging onder de deur van het SETA-kantoor geschoven. De brief, die de herinnering aan het verleden van het doodseskader van El Salvador in herinnering brengt, werd ondertekend door het voorheen onbekende 'My Major Lives! Beweging.'
'My Major' is een directe verwijzing naar majoor Roberto D'Aubuisson, de overleden oprichter van de ARENA-partij en voormalig afgestudeerd aan de School of the Americas. D'Aubuisson wordt algemeen beschouwd als de intellectuele auteur van de doodseskaders van El Salvador, die in de jaren tachtig duizenden Salvadoranen executeerden en verdwenen die streden voor sociale en economische rechtvaardigheid.
De verwijzing ging niet verloren bij SETA-secretaris-generaal Romero. Op een persconferentie over dit onderwerp, bijeengeroepen door de vakbond, 'geeft de Grondwet ons het recht om elk type vakbond op te richten. Deze repressie is een teken dat we ons werk goed doen.'
Milieu realiteiten
'Water komt niet uit de kraan, het komt uit het stroomgebied!' roept Angel Ibarra van de Nationale Ecologische Unie van El Salvador uit (UNES-in het Spaans). Het is een zin die hij heeft herhaald tegen basisgroepen, wetgevers en iedereen die wil luisteren. De stoere Ibarra pleit al jaren voor de noodzaak om een nationaal plan uit te werken, gericht op de bescherming van de riviersystemen en watervoerende lagen van El Salvador.
Hij zegt dat ontbossing, waardoor slechts 2% van het oorspronkelijke bos van El Salvador intact is gebleven, heeft bijgedragen aan de verslechtering van de waterkwaliteit en heeft geleid tot het onvermogen van beken en rivieren om de extra waterafvoer op te vangen. Hij zegt dat de grootste bedreigingen voor de waterkwaliteit: voorgestelde mijnen en dammen, de afvoer van kunstmest en onbehandeld rioolwater niet worden aangepakt door de regering, en ook niet in de voorgestelde Algemene Waterwet. Het resultaat, zegt Ibarra, is een beschadigde watercyclus die niet voldoet aan de behoeften van de groeiende Salvadoraanse bevolking... en een sombere toekomst.
Samen met de katholieke liefdadigheidsinstelling CARITAS heeft de UNES een eigen alternatieve Algemene Waterwet uitgewerkt. Het UNES-voorstel pleit voor staatscontrole over water, en niet voor bedrijven, en verklaart: 'De staat moet de hoofdverantwoordelijkheid [voor water] op zich nemen, inclusief financiële verantwoordelijkheid, aangezien water niet mag worden omgezet in koopwaar, of onderworpen mag worden aan de werking van de markt.'
Het UNES/CARITAS-plan plaatst de zorg voor stroomgebieden centraal bij elke waterhervorming in El Salvador en roept op tot een holistisch natuurbehoudsplan gericht op de bescherming van rivieren, grondwaterlagen en bronnen. Het pleit ook voor een door de overheid gereguleerde tariefschaal, waarbij zakelijke klanten hogere tarieven in rekening brengen dan huishoudens.
De verborgen invloed van CAFTA
Terwijl politieke partijen zich voorbereiden op het debat over de Algemene Waterwet, zal de Midden-Amerikaanse Vrijhandelsovereenkomst (CAFTA) stilletjes de achtergrond vormen voor die discussie. Volgens de CAFTA moeten multinationale waterbedrijven een 'nationale behandeling' krijgen, hoewel ze niet verplicht zijn om water op nationaal niveau te verkopen. Als er een nieuwe concessiewet wordt aangenomen, zoals president Saca en de IDB wensen, zouden multinationale waterbedrijven het overvloedige aanbod van El Salvador kunnen gaan bestormen met het oog op meer lucratieve consumentenmarkten.
Volgens Alejandra Castillo van het Comité voor Solidariteit met het Volk van El Salvador (CISPES) waren de openbare dienstverleningsvoorzieningen van CAFTA praktisch geschreven voor de multinationale waterbedrijven.
Castillo legt uit dat de CAFTA-regels garanderen dat een land niet vrijwillig het exportniveau van een geleverd goed of dienst kan verlagen. Daarom zullen, als El Salvador een waterexporteur wordt, CAFTA, niet de nationale beleidsmakers beslissen of er water zal binnenstromen
huizen in El Salvador of internationaal worden verkocht.
CAFTA geeft bedrijven ook het recht om nationale en lokale overheden aan te klagen als een bedrijf meent dat zijn 'recht op winst' is geschonden. Wetten die ervoor zorgen dat de lokale bevolking voorrang krijgt bij de watervoorziening, evenals milieuwetten die de waterkwaliteit garanderen, kunnen worden gezien als 'handelsbelemmeringen'. In het geval van NAFTA, waarnaar CAFTA is gemodelleerd, is de dreiging van bedrijfsrechtszaken vaak voldoende geweest om anti-bedrijfswetgeving af te schrikken of ongedaan te maken.
'Als we de elektriciteitssector en de telecommunicatie als leidraad nemen, heeft privatisering geleid tot hogere tarieven, lagere kwaliteit, minder toegang en minder soevereine controle over onze openbare diensten', aldus Castillo. 'CAFTA vermenigvuldigt die effecten, omdat het de internationale toppers en de regels waarmee ze spelen erbij haalt.'
Mensen claimen hun recht op water
In juli hielden meer dan 100 activisten een nationale bijeenkomst om de inspanningen ter verdediging van het publieke recht op betaalbare toegang tot water een impuls te geven. In september vond een tweede bijeenkomst plaats waarbij deelnemers het 'Nationaal Forum voor de Verdediging van de Duurzaamheid en het Recht op Water' inhuldigden. Het Forum is van plan zijn eerste openbare aankondiging te doen op 17 oktober, die samenvalt met de 'Dag van de ANDA-werknemer'. Voor de nabije toekomst staat ook een mobilisatie en mars gepland. De groep heeft zich aan het handvest van de groep gehouden. Haar missie is om '[wetgevende] voorstellen te stoppen die de duurzaamheid van water tegenwerken' en 'alternatieven te bevorderen voor ongecontroleerde verstedelijking, mijnen en dammen die de kwaliteit en vernieuwing van watervoorraden bedreigen.'
Terug in Santa Edviges, één van de honderden gemeenschappen die hunkeren naar betaalbare toegang tot drinkwater, viert de gemeenschap feest. Vijf bewoners die tijdens het protest van 7 september waren gearresteerd, werden vrijgelaten en alle aanklachten werden ingetrokken. En de gemeenschap won een zeldzame ondertekende overeenkomst met ANDA om het staatsbedrijf te verplichten de controle over hun kleine watersysteem over te nemen. Mensen waren over het algemeen tevreden met hun tactiek, maar vrezen repressie en mogelijke sabotage door Sabrissa, de voormalige eigenaar.
Het lot van de rest van de watersystemen in El Salvador staat echter op het spel. ANDA-directeur Cesar Funes – een voorvechter van de privatiseringszaak – heeft aangegeven dat de waterwet van de regering voor 80% voltooid is en vóór het einde van het jaar ter discussie zal worden voorgelegd aan de Wetgevende Vergadering van El Salvador. Activisten bij de UNES en SETA hebben gezworen de doorgang ervan te voorkomen. De komende maanden zullen beslissen of de toekomst van het water in El Salvador zal worden beslist door een centraal wateragentschap, door multinationale waterbedrijven, of door de mensen zelf.
Jason Wallach is redacteur bij www.UpsideDownWorld.org, een website die activisme en politiek in Latijns-Amerika blootlegt. Hij is gevestigd in El Salvador.
ZNetwork wordt uitsluitend gefinancierd door de vrijgevigheid van zijn lezers.
Doneren