Veertig jaar geleden hoorde ik voor het eerst van Margaret Thatcher, toen ik op de middelbare school zat in Groot-Brittannië. Thatcher was destijds minister van onderwijs in de conservatieve regering van Edward Heath, en ze werd berucht omdat ze een einde maakte aan de praktijk om Britse kinderen op school gratis melk te geven.
‘Margaret Thatcher, melksnatcher’ werd een van de meest bekende politieke gezangen van het decennium.
Daarna ging Thatcher naar mijn mening alleen maar achteruit.
In 1975, een jaar nadat massastakingen Heath uit zijn ambt hadden verdreven en de Labour Party weer in de regering hadden gezet, werd Thatcher leider van de oppositie en hielp hij de Britse politiek scherp naar rechts te duwen.
Vier jaar later werd ze de eerste (en tot nu toe enige) vrouwelijke premier van Groot-Brittannië. De daaropvolgende elf en een half jaar voerde ze brutaal neoliberaal beleid door, dat onder meer scherpe bezuinigingen op de sociale uitgaven, belastingverlagingen voor de rijken, deregulering van de financiële sector, aanvallen op vakbonden en een enorme toename van armoede en ongelijkheid omvatte.
Ze werd uiteindelijk door leden van haar eigen partij gedwongen af te treden nadat haar poging om een hoofdelijke belasting in te voeren leidde tot een niet-betalingscampagne, massademonstraties en rellen.
- - - - - - - - - - - - - - - -
Ik ging kijken Ijzeren dame, de nieuwe film over het leven van Thatcher, een paar uur na de afspraak bij de tandarts, en ik dacht dat ik de ervaring ongeveer net zo leuk zou vinden, maar de film bleek beter dan ik had verwacht.
Dit komt deels doordat Meryl Streep Thatcher op overtuigende wijze neerzet, zowel als premier als als een ontwijkende oude dame die hallucineert over haar overleden echtgenoot en haar leven in flashbacks opnieuw beleeft. En de flashbacks zelf maken gebruik van documentaire beelden van enkele van de belangrijkste politieke gebeurtenissen van de jaren tachtig, waaronder een aantal van de stakingen, demonstraties en rellen die Thatchers beleid uitlokte.
Maar de gebeurtenissen zelf zullen waarschijnlijk erg verwarrend zijn voor een Amerikaans publiek, omdat ze niet chronologisch worden weergegeven en er voor de meeste ervan heel weinig context is.
De film is geen poging om Thatcher te verheerlijken of haar politiek te rechtvaardigen – meer een poging om licht te werpen op haar psychologie en wat haar dreef. Maar daarin is het slechts gedeeltelijk succesvol.
We zien hoe ze de vooroordelen uit de middenklasse overneemt van haar vader, een kruidenier die later burgemeester werd van het stadje waar ze opgroeide. Die vooroordelen omvatten onder meer zijn vijandigheid tegenover overheidsprogramma's die de armen en de arbeidersklasse ten goede kwamen.
We zien haar ook de confrontatie aangaan met het diepgewortelde seksisme van de samenleving waarin ze opgroeide. Maar Thatchers reactie was om meer te gaan lijken op de mannen uit de heersende klasse die haar aanvankelijk niet serieus namen. En tegen de tijd dat ze nationaal politicus was, steunde ze beleid dat de grote meerderheid van de vrouwen schaadde.
Thatcher werd een standvastige strijder voor de Britse kapitalistische klasse, bereid racisme en nationalisme te gebruiken om haar agenda door te drukken. Ijzeren dame verdoezelt veel hiervan. We zien bijvoorbeeld niet dat Thatcher de vlammen van anti-immigrantenracisme aanwakkert in de aanloop naar de verkiezingen van 1979.
In haar eerste jaren als president werd Thatcher enorm impopulair, maar ze wakkerde het nationalisme aan rond de Argentijnse invasie van de Falklandeilanden (of Malvinas) in 1982. Dit waren gebieden die het Britse Rijk in de 19e eeuw in beslag had genomen. Ze hadden geen strategische of economische waarde en hadden slechts een paar honderd inwoners. Groot-Brittannië had er geen recht op, maar tegen hoge kosten stuurde Thatcher een enorme militaire taskforce om ze te heroveren, waarbij honderden Argentijnen omkwamen.
De film wekt de indruk dat Thatcher uit principe gemotiveerd was, maar het was een berekende politieke gok om de volgende verkiezingen te winnen. Het werkte, deels omdat de oppositiepartij Labour zich achter Thatcher schaarde en de oorlog steunde.
Toch weerspiegelt Streep wel iets van Thatchers arrogantie en meedogenloosheid – bijvoorbeeld haar bereidheid om Ierse politieke gevangenen die voor betere gevangenisomstandigheden strijden, toe te staan zichzelf uit te hongeren.
Haar arrogantie werd uiteindelijk haar ondergang, nadat ze het advies had genegeerd dat een hoofdelijke belasting politieke zelfmoord zou zijn. Leidende figuren in haar eigen partij beseften dat ze zo impopulair was geworden dat ze moest vertrekken, anders zouden de Conservatieven bij de volgende verkiezingen worden weggevaagd.
Sommige recensenten hebben gezegd dat door Thatcher te laten zien als een oude, tengere dame die bijna dood is, de film haar in een sympathiek daglicht stelt. Dat was niet mijn indruk. In plaats daarvan dacht ik dat de film ervoor zorgde dat Thatcher kleiner werd.
ZNetwork wordt uitsluitend gefinancierd door de vrijgevigheid van zijn lezers.
Doneren