Kunnen we genereus genoeg zijn om te zeggen dat Edward Snowden vorige week een aanzienlijke staatsgreep heeft gepleegd met de verandering in de houding van Washington tegenover de National Security Agency? Zelfs naar eigen zeggen is de klokkenluider blij dat de grote verzameling documenten wellicht zijn laatste dagen beleeft. In een verklaring uitgegeven via de American Civil Liberties Union gebruikte Snowden de term ‘keerpunt’, een nogal lauwe observatie die geen afbreuk deed aan zijn algehele sentiment.
Er liggen nu een aantal plannen op tafel. Er is de USA Freedom Act (het wetsvoorstel Leahy-Sensenbrenner), het wetsvoorstel van de House Intelligence Committee en het voorstel van de president zelf. Dit laatste moet nog een wetgevende vorm vinden. Het voorstel van president Obama houdt in dat telefoonbedrijven hun databases met gegevens in een gestandaardiseerd, interoperabel formaat mogen bewaren. De focus op opslag zal verschuiven van overheidsinstanties naar telefoniebedrijven. Om toegang te verkrijgen zou de NSA een bevel moeten vragen aan de Foreign Intelligence Surveillance Court. Op zijn beurt zou de FISC ervan overtuigd moeten zijn dat de gegevens betrekking hadden op een persoon die banden had met een terroristische organisatie.
Het enthousiasme voor de veranderingen van de afgelopen week was duidelijk merkbaar. De Baltimore Sun (24 maart) zag op een scheve manier dat de inspanningen van de House Intelligence Committee een einde maakten aan het verzamelen van bulkgegevens. Jameel Jafeer, schrijft in Alleen beveiliging, trok de voorstellen van de president in twijfel, maar noemde het wel een “mijlpaal. Het voorstel van de regering is een erkenning dat een programma dat in het geheim door alle drie de takken van de regering werd onderschreven en dat al ongeveer tien jaar bestond, de publieke controle niet heeft overleefd.” Jafeer is er ook van overtuigd dat dit “een erkenning was dat de legitieme inlichtingenbelangen van de regering kunnen worden behartigd zonder het hele land onder toezicht te plaatsen.”
Een aantal punten zijn het vermelden waard. Welke maatstaf van verdenking de FISC hier gaat gebruiken, is verre van duidelijk. Zal het “redelijk verwoordbaar” zijn? Er is alle suggestie dat de hervormingen de norm in verschillende gevallen naar beneden halen – van “waarschijnlijke oorzaak” tot “redelijke verdenking”. Gezien het feit dat documenten die onlangs door de regering zijn vrijgegeven de maatregel hebben geredigeerd, kunnen we alleen maar speculeren. Desondanks is de oude ontsnappingsclausule van een ‘noodsituatie’ toegestaan, een situatie die de NSA vrijstelt van de wettelijke beperkingen. Naarmate de voorstellen vorm krijgen, is het ook niet duidelijk wat er zal gebeuren met de documenten die de NSA al heeft verkregen, en wat er in de toekomst zal gebeuren met de documenten die zij verkrijgt. Het is onwaarschijnlijk dat de dataminingfaciliteit zal worden verlaten.
Sectie 215 van de PATRIOT Act is de belangrijkste bepaling die de huidige bulkinzameling mogelijk maakt, dus het terugdringen ervan, althans in termen van focus, is op zijn plaats. Maar als we dat zouden doen zonder rekening te houden met de telefoongegevens die zijn verkregen via de nationale veiligheidsbriefstatuten en het penregister, zouden dergelijke beperkingen ter discussie staan. Als Mike Massick merkt op dat dit een “high profile” moord op een programma is, in plaats van een volledige herziening van de verkoop.
De NSA mag ook maximaal twee ‘hops’ van nummers doorzoeken die zijn gekoppeld aan een bekend terroristennummer – dat wil zeggen nummers die verband houden met de oorspronkelijke verdachte, gevolgd door de eerste reeks verbindingen. Het is onwaarschijnlijk dat dit de deur zal sluiten voor voortdurende schendingen van de grondwet, zo niet opzettelijk, dan wel incidenteel.
Er zal een opvallende uitbreiding van de bevoegdheden van de NSA plaatsvinden als de huidige voorstellen van Obama in hun huidige vorm worden aangenomen. De NSA zou alleen maar de bevoegdheid verliezen om gegevens over telefoongesprekken vanaf vaste lijnen gedurende maximaal vijf jaar te verzamelen en te bewaren. Het verlies is echter niet noodzakelijkerwijs ernstig voor de NSA. Het is immers gebleken dat dergelijke inzamelingsactiviteiten op zijn best verspillend zijn en in het slechtste geval een illegale inbreuk zijn.
Het hoeft geen verrassing te zijn dat het hoofd van het agentschap, de aftredende generaal Keith Alexander, een compromis heeft gezocht over het behoud van het programma in een of andere vorm. De inningsbevoegdheid van de organisatie vervalt immers over 18 maanden zonder Goedkeuring door het Congres. Obama is het daarmee eens en verwerpt de oproepen van onder meer Patrick Leahy, voorzitter van de rechterlijke commissie van de Democratische Senaat, om het programma te laten vervallen. De overheid moet nog steeds de mogelijkheid krijgen “deze informatie te verkrijgen met de snelheid en op de manier die nodig is om deze aanpak werkbaar te maken.”
Het compromis kwam in de vorm van het verzamelen van mobiele telefoongegevens, een aanzienlijke uitbreiding van de macht, aangezien de NSA beweert dat slechts 30 procent van alle gespreksgegevens van het land werd afgeluisterd. Voorstanders van privacy juichen misschien, maar de NSA zal grinniken.
Dezelfde vragen gelden voor de andere voorgestelde maatregelen. Degenen bij de NSA hebben geen reden om bang te zijn – een mogelijke uitbreiding van hun bevoegdheden is nabij. Rep. Justin Amash, een criticus van de verschillende verzamelpraktijken van de NSA, merkt op dat de wet op de inlichtingencommissie “geen einde maakt aan de bulkinzameling, maar juist meer Amerikanen in gevaar brengt dat hun grondwettelijk beschermde rechten worden geschonden.”
De taal van het wetsvoorstel staat vijandig tegenover juridische uitdagingen, wat suggereert dat een NSA-bevel daadwerkelijk zal worden nageleefd in plaats van vernietigd. Bevelen kunnen worden aangevochten, maar rechters zullen de macht krijgen om verzoekschriften gericht tegen de surveillanceprogramma's af te wijzen. Zoals Tim Cushing uit Techdirt legt het uit“Het is het veto van de NSA, verleend door de House Intelligence Committee en uitgesproken door rechters aan wie het verbod zal worden opgelegd om enige betwisting van de interpretatie van deze wetten door de regering te respecteren.” Scenario's zoals de targeting van Snowdens voormalige e-mailprovider Lavabit komen voor de geest.
Van de drie is het Leahy-Sensenbrenner-wetsvoorstel ogenschijnlijk het meest verstrekkend, waardoor de regering gegevens kan verzamelen in de context van “lopende” terrorisme onderzoeken. Het is verworpen door de Republikeinse voorzitter van de Inlichtingencommissie, Mike Rogers uit Michigan en Democraat Dutch Ruppersberger uit Maryland. Beiden blijven de grootschalige verzameling van NSA-inlichtingen zien als onmisbare brandstof voor het vuur van de vrijheid.
Snowden heeft gelijk als hij aanneemt dat de huidige reeks hervormingen zonder zijn stimulerende impuls nauwelijks tot stand zou zijn gekomen. “Ik geloofde dat als de ongrondwettelijke massale surveillance van Amerikanen door de NSA bekend zou worden, dit de controle van de rechtbanken, het Congres en het volk niet zou overleven.” Dergelijke inspanningen zullen nauwelijks met een medaille beloond worden – hervormingen zouden wel eens langzaam hun weg kunnen vinden naar het gebied van het verzamelen van inlichtingen, maar ze wijzen nauwelijks op een verbetering van de status van klokkenluiders. De hemlockspar wordt nog steeds veel aangeboden.
Wat Obama zelf betreft, deze maatregelen zijn bescheiden wondermiddelen die bedoeld zijn om het vertrouwen te herstellen. “En dat zal niet van de ene op de andere dag gebeuren, omdat er een neiging bestaat om sceptisch te staan tegenover de overheid en sceptisch te zijn tegenover de Amerikaanse inlichtingendiensten.” Hervormingen hebben inderdaad de gewoonte, niet zozeer om de status quo te veranderen, maar om deze aan te passen en te vervangen. Het toezicht wordt verscherpt in plaats van beperkt.
Dr Binoy Kampmark was een Commonwealth Scholar aan Selwyn College, Cambridge. Hij doceert aan de RMIT Universiteit, Melbourne. E-mail: [e-mail beveiligd]
ZNetwork wordt uitsluitend gefinancierd door de vrijgevigheid van zijn lezers.
Doneren