“Anatolië is altijd een mozaïek van bloemen geweest,
de wereld vullen met bloemen en licht.
Ik wil dat het vandaag hetzelfde is”
Yasar Kemal
Het Anatolië Yasar Kemal, misschien wel de grootste Turkse auteur van de 20e eeuw, wil zien en het Anatolië dat hij vandaag de dag daadwerkelijk kan zien, kan onmogelijk als dezelfde regio van Turkije worden beschouwd. Wat een eeuw geleden een mozaïek van etnische en religieuze groepen was (Armeniërs, Assyriërs, Grieken, Turken, Koerden, enz.) is nu bijna gehomogeniseerd door bloed en vernietiging, en de nagedachtenis van veel van de volkeren die ooit in de regio woonden Oost-Turkije wordt door nalatigheid in de vergetelheid geraakt.
Een aantal Turkse intellectuelen streven ernaar Turkije ertoe aan te zetten zijn verleden onder ogen te zien en het “bloemenmozaïek” te erkennen dat Anatolië ooit was. Zal hun visie ooit werkelijkheid worden? Veel hangt af van de veranderingen die momenteel in Turkije plaatsvinden. Romanschrijver Elif Shafak, een van de moedige intellectuelen die vandaag strijden voor het behoud van de herinnering en de erkenning van culturele diversiteit, sprak met mij over het Turkije van vandaag en het Turkije dat zij morgen graag zou willen zien.
De twee gezichten van Turkije
“Ik voel me met zoveel dingen verbonden in Turkije, vooral in Istanbul. De stad, de mensen, de gewoonten van vrouwen, de betoverende wereld van bijgeloof, de bijna magische kosmos van mijn grootmoeder, het humanisme van mijn moeder, en de warmte, de oprechtheid van de mensen”, vertelt Shafak over haar geboorteland. “Tegelijkertijd voel ik geen enkele connectie met de belangrijkste ideologie, de staatsstructuur en het leger”, merkt ze op.
Turkije is het land van tegenstellingen die elkaar vaak afstoten, in weerwil van de wetten van de natuurkunde. Oosters en westers, islamitisch en seculier tegelijk, het land wordt verscheurd tussen democratie en dictatuur, herinnering en geheugenverlies. Deze dualiteiten, grenzend aan schizofrenie, zijn verontrustend voor Shafak, een auteur van vijf gepubliceerde romans. “Ik denk dat er in Turkije twee onderstromen zijn, allebei heel oud. De ene is nationalistisch, exclusivistisch, xenofoob en reactionair. De andere is kosmopolitisch, soefi, humanistisch, omarmend. Het is het tweede tij waarmee ik mij verbonden voel”, zegt ze.
Het is niet verrassend dat de eerste tij die ze noemt helemaal niet blij is met haar gedragslijn. Haatmails en beschuldigingen van landverrader zijn voor de jonge schrijfster gemeengoed geworden.
“Het nationalistische discours in Turkije – net als de Republikeinen in de VS – is dat als je kritiek uit op je regering, je je land niet leuk vindt. Dit is een leugen. Alleen en alleen als je ergens om geeft, zul je erover nadenken, er verder over nadenken. Het gaat mij om Turkije. Het doet me pijn om ervan beschuldigd te worden mijn land te haten”, legt ze uit.
Elif Shafak, die het grootste deel van haar jeugd en adolescentie in Europa heeft doorgebracht en later naar Turkije is verhuisd om haar studie voort te zetten, heeft echter alles behalve ongelijk als ze erop wijst dat haar land de afgelopen jaren een lange weg heeft afgelegd. “Er zijn zeer belangrijke veranderingen gaande in Turkije. In het Westen lijkt Turkije soms zwart-witer dan het in werkelijkheid is, maar het feit blijft dat de Turkse civiele samenleving veelzijdig en zeer dynamisch is. Vooral de afgelopen twintig jaar hebben er fundamentele transformaties plaatsgevonden”, zegt ze.
“Hoe groter de verandering, hoe dieper de paniek van degenen die de status quo willen behouden”, voegt ze eraan toe.
Een in het nauw gedreven tijger is echter de felste, zoals een oosters spreekwoord zegt. Dit is de reden waarom het vooruitzicht op lidmaatschap van de Europese Unie (EU) noodzakelijk wordt geacht door de kosmopolitische onderstroom van het land, die strijdt tegen de status quo. Decennia lang hebben degenen die het hebben aangedurfd de officiële retoriek over een breed spectrum van kwesties aan te vechten, te maken gehad met onderdrukking, vervolging en gevangenschap, en ze weten heel goed dat de enige manier om het land niet terug in de tijd te brengen, is door het draaiende te houden. in de richting van de EU. Shafak gelooft zelf dat de poging van Turkije om lid te worden van de EU “een belangrijk proces is voor progressieve krachten zowel binnen als buiten het land”. Ze voegt eraan toe: “Het hele proces zal zeker de democratie, de mensenrechten en de rechten van minderheden versterken. Het zal de rol van de staatsapparaten verkleinen, en vooral de schaduw van het leger in de politieke arena.”
Omgaan met de ‘onderbuik’ van de Turkse samenleving
“Voor mij houdt de erkenning van 1915 verband met mijn liefde voor democratie en mensenrechten”, zegt Shafak. 1915 is het jaar waarin de Turkse regering een genocidecampagne begon om de Armeense bevolking van het Ottomaanse Rijk uit te roeien. Dit onderwerp bleef tot voor kort het grootste van alle taboes in Turkije.
Hoewel de Armeense genocide wordt erkend door de meeste genocidegeleerden en veel parlementen over de hele wereld, blijft het officiële standpunt van de Turkse regering volhouden dat de Armeniërs niet werden onderworpen aan een door de staat gesponsord vernietigingsproces waarbij in 1915-16 meer dan anderhalf miljoen mensen omkwamen. De Armeniërs waren, zo betoogt het officiële Turkse standpunt, het slachtoffer van etnische conflicten, oorlog en hongersnood, net zoals veel moslims die tijdens de Eerste Wereldoorlog in het Ottomaanse Rijk leefden. Bovendien is, volgens de officiële geschiedschrijving in Turkije, het aantal Armeniërs dat stierf als gevolg van deze “ongelukkige gebeurtenissen” overdreven.
Net als een groeiend aantal mede-Turkse intellectuelen, is het tegen dit beleid van ontkenning dat Elif Shafak tekeer gaat. “Als we de wreedheden tegen de Armeniërs in Anatolië het hoofd hadden kunnen bieden, zou het voor de Turkse staat moeilijker zijn geweest om wreedheden tegen de Koerden te begaan”, betoogt ze.
“Een samenleving gebaseerd op geheugenverlies kan geen volwassen democratie hebben”, voegt ze eraan toe.
Waarom heeft ze ervoor gekozen deze zeer gevoelige kwestie aan te pakken, terwijl ze goed wist dat intimidatie en bedreigingen onvermijdelijk waren? “Ik ben een verhalenverteller. Als ik de pijn en het verdriet van anderen niet kan ‘voelen’, kan ik beter stoppen met waar ik mee bezig ben. Er zit voor mij dus een emotioneel aspect aan dat ik mij altijd verbonden heb gevoeld met degenen die naar de marge zijn geduwd en tot zwijgen zijn gebracht, in plaats van met degenen in het centrum”, merkt ze op. “Dit is het patroon in al mijn romans; Ik heb te maken met de onderbuik van de Turkse samenleving.”
Haar aanstaande roman, ‘De bastaard van Istanbul’, is daarop geen uitzondering. De Turkse vertaling van de roman, getiteld "Baba ve Pic", werd op 8 maart 2006 in Turkije uitgebracht. De originele roman in het Engels zal in januari 2007 in de VS worden uitgebracht door de Penguin/Viking-pers. “De roman is zeer kritisch over de seksistische en nationalistische structuur van de Turkse samenleving. Het is het verhaal van vier generaties vrouwen in Istanbul. Op een gegeven moment komen hun verhalen samen met het verhaal van een Armeense vrouw en daarmee een Armeens-Amerikaans gezin. Ik heb deze familie in San Francisco en de familie in Istanbul als spiegels gebruikt”, legt ze uit. “In wezen getuigt de roman van de strijd tussen geheugenverlies en geheugen. Het gaat over pijnlijke verledens, zowel op individueel als collectief niveau”, voegt ze eraan toe.
Het Turkije dat zij graag zou zien in 2015, een eeuw na de Armeense genocide, staat in diep contrast met het Turkije dat de wereld het grootste deel van de afgelopen eeuw heeft gekend. Het is “een Turkije dat deel uitmaakt van de EU, een Turkije waar vrouwen niet worden vermoord op basis van “familie-eer”, een Turkije waar geen genderdiscriminatie bestaat, geen schendingen van minderheden; een Turkije dat niet xenofoob of homofoob is, waar elk individu even waardevol wordt behandeld als de weerspiegeling van de Jamal-kant van God, zijn schoonheid.”
Het zou moeilijk zijn om het met Shafak oneens te zijn dat alleen in het Turkije dat zij voor ogen heeft het kosmopolitisme het nationalisme kan overschaduwen en dat de herinnering de overwinning kan behalen op de ontkenning.
Khatchig Mouradian is een Libanees-Armeense schrijver en journalist.
ZNetwork wordt uitsluitend gefinancierd door de vrijgevigheid van zijn lezers.
Doneren