Maya Angelou, die de deur voor veel Afro-Amerikaanse en andere vrouwelijke artiesten intrad, overleed op 28 mei 2014 op 86-jarige leeftijd. Angelou werd geboren als Marguerite Annie Johnson op 4 april 1928 in St. Louis, Missouri, maar werd af en toe opgevoed in Stamps, Arkansas, door haar grootmoeder van vaderskant, Annie Henderson, evenals in verschillende steden in het Midwesten en aan de westkust. Niets in Angelou’s vroege leven of de tijd waarin ze leefde, duidde op de mondiale status die ze ooit zou bereiken.
Als dichter, memoirist, danseres, zangeres, actrice, toneelschrijver, producer, regisseur, lerares, burgerrechtenactivist en pleitbezorger voor vrouwenrechten waren er geen grenzen aan haar mogelijkheden voor creatieve expressie of haar vermogen om gerechtigheid en gelijkheid te verdedigen. Haar leven was een bewijs van de kracht van mogelijkheden en een bevestiging van moed en durf.
De reis die ze herdacht in haar zes autobiografische boeken, waaronder de cruciale Ik weet waarom de gekooide vogel zingt, gepubliceerd in 1970, in een tijd waarin een lawine van voorheen ongehoorde zwarte vrouwenstemmen werd losgelaten, begon toen haar ouders scheidden toen ze nog maar drie was. Terwijl ze samen met haar iets oudere broer Bailey Johnson jr. van Californië naar Arkansas reisden, zonder begeleiding van een volwassene, kwamen de twee veilig aan bij hun grootmoeder en betreden ze een wereld waar ‘mama’, zoals ze haar noemden, de enige zwarte winkel ter wereld had. de gemeenschap, die de facto als gemeenschapscentrum fungeerde.
Onder mama’s leiding en het toeziend oog van haar zoon, oom Willie, werd Angelou blootgesteld aan de beste Afrikaans-Amerikaanse culturele tradities, zelfs tegen de achtergrond van de verschrikkingen en beperkingen van Jim Crow South. De verhuizing naar Chicago om bij hun moeder, Vivian Baxter, te gaan wonen, was traumatisch voor Angelou, die werd verkracht door meneer Freeman, de vriend van haar moeder. Angelou vertelde alleen Bailey, die de familie op de hoogte bracht van de overtreding, en weigerde vijf jaar lang te spreken nadat Freeman doodgeslagen werd aangetroffen. In de overtuiging dat haar stem tot zijn dood had geleid, beloofde ze hem niet meer te gebruiken.
Terug in Stamps heeft mama haar nooit onder druk gezet om te spreken, maar ze geloofde dat ze op een dag haar stem krachtig zou gebruiken. Aangemoedigd door haar leraar, Bertha Flowers, kwam Angelou de woorden tegen van onder meer William Shakespeare, Edgar Allan Poe, Paul Laurence Dunbar, James Weldon Johnson en Langston Hughes, en begon zelfs haar eigen woorden op te schrijven. Onder druk van Flowers, die Angelou verzekerde dat ze de volle kracht van die woorden nooit zou waarderen tenzij ze ze uitsprak, sprak Angelou uiteindelijk weer. Op 13-jarige leeftijd verliet ze Stamps met Bailey om zich bij hun moeder in de omgeving van Oakland/San Francisco te voegen, maar Stamps, zoals ze vaak schreef, diende als de basis van waaruit ze de wereld raakte.
Toegang tot meer onderwijsmiddelen en meer kansen hielp Angelou, die ook een liefdevolle stiefvader kreeg. Ondanks dat ze dans en drama studeerde, verliet ze de Labour School in San Francisco om de eerste Afro-Amerikaanse vrouwelijke kabelbaandirigent van San Francisco te worden. Kort daarna keerde ze terug naar de middelbare school en studeerde af aan de Mission High School, ook al was ze acht maanden zwanger van een jongen van wie ze niet hield en waar ze maar één keer mee had geslapen. Ze hield er echter altijd op dat haar zoon en enig kind, Clyde ‘Guy’ Johnson, een zegen was. In 1985 vertelde ze het Essentie, “Het grootste geschenk dat ik ooit heb gekregen was mijn zoon…. Toen hij vier was... leerde ik hem lezen. Maar toen stelde hij vragen en ik had de antwoorden niet, dus begon ik mijn levenslange affaire met bibliotheken…. Ik heb ontzettend veel door hem geleerd.”
Toch was het leven als jonge, alleenstaande, ongehuwde moeder niet gemakkelijk. Angelou deed wat ze kon om te overleven en werkte meerdere banen als kok, serveerster en zelfs kortstondig als mevrouw in een bordeel, om haar zoon en zichzelf te onderhouden. Ze trouwde in 1949 met haar eerste echtgenoot, de Griekse zeeman Tosh Angelos, maar het huwelijk duurde slechts drie jaar.
Zijn naam kwam echter goed van pas. Angelou, die destijds als Calypso-danseres optrad in de San Francisco-club The Purple Onion, kreeg te horen dat ze een meer theatrale artiestennaam nodig had. Door 'Maya', de naam die haar stotterende broer Bailey haar had gegeven toen ze nog kinderen waren, te combineren met een variant op de achternaam van haar ex-man, werd ze Maya Angelou. Toen Alvin Ailey in 1951 naar San Francisco verhuisde, raakten de twee artiesten verbonden en dansten ze zelfs als het duo ‘Al and Rita’. Van 1954 tot 1955 reisde ze met Porgy en Bess door Europa en Afrika, terwijl ze ondertussen vocht tegen haar schuldgevoel over het herhalen van de geschiedenis door haar zoon bij zijn grootmoeder achter te laten.
Calypso-dame, haar eerste album, werd opgenomen in 1957 en in 1958 verhuisden zij en haar zoon naar New York
New York bood een wereld aan mogelijkheden. Angelou sloot zich aan bij de legendarische Harlem Writers Guild, waar ze bevriend raakte met James Baldwin en anderen. Ze zette haar talenten in voor sociale doelen en schreef samen met Godfrey Cambridge de revue ‘Cabaret for Freedom’, waarin ze optrad, om geld in te zamelen voor de Southern Christian Leadership Conference (SCLC). Angelou verscheen in de belangrijke off-Broadway-productie van Jean Genet's De zwarten, met ook Cicely Tyson, James Earl Jones en Louis Gossett, Jr.
Met haar tweede echtgenoot, de Zuid-Afrikaanse activist Vuzumzi Make, verhuisden Angelou en Guy begin jaren zestig naar Caïro, Egypte. Helaas overleefde de vakbond het niet, maar Angelou bleef bloeien en diende als associate editor van het Engelstalige weekblad The Arabische waarnemer voordat ze naar Ghana verhuisde, waar ze lesgaf aan de School of Music and Drama van de Universiteit van Ghana, droeg ze bij aan de Ghanese Times en werkte als feature-editor voor de Afrikaanse recensie.
Het was in Ghana dat Angelou Malcolm X ontmoette en ermee instemde in 1964 terug te keren naar de Verenigde Staten om te helpen bij de opbouw van zijn Organisatie van Afro-Amerikaanse Eenheid. Malcolm X werd kort na haar aankomst vermoord en de organisatie werd ontbonden. Martin Luther King Jr. vroeg haar kort daarna om als Noordelijke Coördinator van SCLC te dienen. Toen hij op haar verjaardag werd vermoord, was Angelou er kapot van en bleef Coretta Scott King elk jaar bloemen sturen tot aan haar dood in 2006.
Aangemoedigd door Baldwin begon Angelou te schrijven Ik weet waarom de gekooide vogel zingt, die meteen een klassieker werd en Angelou naar internationale roem katapulteerde en haar een National Book Award-nominatie opleverde, om nog maar te zwijgen van een televisiefilm uit 1979. Er volgden poëziebundels, waaronder de voor de Pulitzerprijs genomineerde film. Geef me gewoon een koel drankje water ‘Fore I Diiie (1971), met daarin haar klassieke gedicht ‘Still I Rise’, een ode aan de Afrikaans-Amerikaanse veerkracht ondanks onderdrukking.
Haar dichtbundel uit 1978, En toch sta ik op, leverde ‘Phenomenal Woman’ op, dat vooral bij zwarte vrouwen een gevoelige snaar raakte. Het werd een onofficieel volkslied dat overal op podia verscheen en regelmatig werd uitgevoerd door zwarte vrouwen en meisjes.
Angelou hield 'On the Pulse of Morning' tijdens de presidentiële inauguratie van Bill Clinton in 1993 en werd daarmee de eerste vrouwelijke dichter die reciteerde tijdens een presidentiële inauguratie en pas de tweede dichter (Robert Frost was de eerste) die dat ooit deed. Volgens haar uitgever verkocht Angelou in januari meer boeken dan het jaar daarvoor bij elkaar. Een audio-opname van het gedicht won ook een Grammy.
Lange tijd verdedigd door Oprah Winfrey – die haar liefde en toewijding aan Angelou deelde als mentor, moederfiguur, zus en vriendin – genoot Angelou ook veel lovende kritieken. Geprezen vanwege haar vermogen om gedetailleerde portretten van identiteit en familie te schilderen binnen de context van virulent racisme, om nog maar te zwijgen van haar onthulling van seksueel misbruik, werden Angelou’s werken toegevoegd aan onderwijscurricula in het hele land, zelfs onder protest. Haar scenario uit 1972, Georgië, Georgië, genomineerd voor een Pulitzerprijs, was het eerste originele script van een zwarte vrouw dat werd geproduceerd.
Ze ontving een Tony-nominatie voor haar rol in het Broadway-toneelstuk uit 1973 Kijk weg. In 2000 ontving ze de Presidential Medal of Arts en in 2008 de Lincoln Medal. Daarnaast won ze drie Grammy's voor haar audio-opnamen. In totaal ontving ze meer dan 30 eredoctoraten, wat haar de titel Dr. Maya Angelou opleverde.
Als actrice speelde Angelou de grootmoeder van Kunta Kinte in de iconische tv-miniserie van Alex Haley. Wortels en verscheen ook in John Singleton's poëtische gerechtigheid, waar Janet Jackson haar poëzie reciteerde, en in die van Tyler Perry Madea's familiereünie met Cicely Tyson. In 1998 regisseerde ze Beneden in de Delta, met in de hoofdrol een zieke Esther Rolle, die haar grootmoeder had gespeeld in de televisiefilmversie van Ik weet waarom de gekooide vogel zingt.
Angelou keerde in 1981 terug naar het zuiden en vestigde zich in Winston-Salem, North Carolina, als Reynolds Professor of American Studies aan de Wake Forest University. Ze lanceerde haar eigen lijn wenskaarten en begon haar eigen wekelijkse radioshow te hosten voor het Oprah & Friends-kanaal van XM Satellite Radio.
In 2007 werd ze de eerste Afro-Amerikaanse vrouw en de eerste levende dichter die te zien was in de serie Poetry for Young People. Gedurende haar carrière publiceerde ze meer dan 30 boeken, waaronder 6 autobiografieën, 6 kinderboeken, 2 kookboeken, bijna 10 dichtbundels en minstens 5 essaybundels. Bibliotheken, scholen en andere openbare instellingen dragen haar naam.
Maya Angelou, een mondiale renaissancevrouw, die vele talen sprak, was over de hele wereld geliefd. ‘Ik heb geleerd dat mensen zullen vergeten wat je zei, mensen zullen vergeten wat je deed,’ zei ze vaak, ‘maar mensen zullen nooit vergeten welk gevoel je hen hebt gegeven.’ Maya Angelou zorgde ervoor dat de meeste mensen er trots op waren dat ze goed in hun vel zaten, ongeacht ras, geslacht of klasse
Z
_____________________________________________________________________________