Healy
‘De grootste truc die de duivel ooit heeft uitgehaald, was de wereld ervan overtuigen dat hij dat niet had gedaan
bestaan."
— Roger “Verbale” Kint (Kevin Spacey), The Usual Suspects, 1995.
“M1 kan zo groot zijn als hij wil”, zei iemand onlangs tegen mij, “maar is niet tegen
globalisering een beetje zoals verzet tegen de telefoon?” Niet helemaal.
Heersers rechtvaardigen hun daden altijd met hoge woorden en verheven claims. Ze zoeken
om de hoge morele grond te veroveren en daarmee de mantel van ‘onvermijdelijkheid’.
Romeinse keizers noemden de slavernij van Europa en het Midden-Oosten ‘beschaving’;
de eigenaren van de duistere, satanische molens van de Industriële Revolutie noemden hun
werk “vooruitgang”; en de investeringsbankiers, beursgokkers en
multimiljonairs uit het hedendaagse bedrijfskapitalisme noemen hun
onderwerping van de wereld “globalisering”.
Met zulke woorden, opstandige slaven, stakende fabrieksarbeiders, anti-corporate
demonstranten zijn niet langer partizanen die strijden tegen onderdrukking en worden onwetend
teruggooiers die zich verzetten tegen ‘beschaving’, ‘vooruitgang’, ‘globalisering’ en dat soort dingen
voorwaartse mars van de geschiedenis zelf.
Mondialisering betekent in haar meest fundamentele vorm eenvoudigweg de langdurige, seculiere trend
naar een steeds grotere onderlinge penetratie en onderlinge afhankelijkheid van de werelden
economieën. En dit is inderdaad onvermijdelijk. Door de eeuwen heen, als productie
processen zijn steeds geavanceerder geworden en hun onderlinge verbanden ook
toegenomen.
Volgens deze definitie is mondialisering echter niet iets specifieks voor nu: het is mondialisering
is bij ons sinds het begin van de gemechaniseerde industrie. Marco Polo en
Christoffel Columbus was net zo goed een ‘globalisator’ als Bill Gates en George
Soros zijn dat, zo niet meer.
Maar dit is niet wat de heersers van de wereld bedoelen als ze spreken over ‘globalisering’
en herinner ons aan de ‘onvermijdelijkheid’ ervan – net zo min als Augustus Caesar en
Caligula bedoelde de verspreiding van geletterdheid, wegen en sanitaire voorzieningen toen ze erover spraken
de ‘onvermijdelijkheid’ van de Romeinse ‘beschaving’.
Wat ze met deze woorden bedoelen zijn de grillen en wreedheden van hun heerschappij
welke vorm ervan ook, subtiel of flagrant, op dit moment aan hun verbeelding voldoet.
En noch de vormen ervan, noch de regel zelf zijn op enigerlei wijze onvermijdelijk –
Daarom besteden ze zoveel tijd en maken ze zoveel lawaai om te overtuigen
ons dat het is.
‘Globalisering’ is slechts hun woord, hun hoog klinkende eufemisme, voor ‘mondiaal’
kapitalisme” en de vormen die het de afgelopen twintig jaar heeft aangenomen.
Wat is er geglobaliseerd?
Alleen zeer specifieke zaken zijn in de jaren tachtig en negentig ‘geglobaliseerd’; in
Bij veel andere dingen is er geen sprake geweest van ‘samengroeien’, maar eerder van trekken
deel. Rijkdom is bijvoorbeeld niet gemondialiseerd; het is verder geweest
geconcentreerd, zowel binnen als tussen landen.
In de jaren negentig werd de kloof tussen de rijkste vijfde en de armste vijfde kleiner
de mensheid groeide van 60:1 naar 74:1. Drie mannen: Bill Gates, zijn collega Microsoft
oprichter Paul Allen en buitengewoon rentenier Warren Buffet – bezitten nu bezittingen
gelijk aan die van de 600 miljoen mensen in de 48 minst ter wereld
ontwikkelde landen, terwijl het aantal mensen dat onder de 1 dollar per dag leeft
zal naar verwachting toenemen van 1.2 miljard vandaag naar 1.9 miljard mensen in 2015.
De technologie is ook niet geglobaliseerd; zijn concentratie in de handen van de
hoog en machtig is groter dan ooit tevoren. Negentig procent van de
De patenten op technologie ter wereld zijn nu zwaar in handen van de rijkste landen
beschermd door onder meer overeenkomsten van de Wereldhandelsorganisatie.
Volgens een onderzoek van de Internationale Arbeidsorganisatie uit februari heeft slechts 5%
van de wereldbevolking heeft ooit internet gebruikt – en 88% van hen woont daar
de ontwikkelde kapitalistische landen.
Zelfs niet de economische groei, de veronderstelde wortel van de geschiedenis van het kapitalisme
superioriteit, is geglobaliseerd. De Verenigde Staten zijn wellicht in de jaren tachtig enorm gegroeid
en de jaren negentig, maar volgens een onderzoek naar de groeipatronen van landen door de
In de VS gevestigd Centrum voor Economisch en Beleidsonderzoek, de groeipercentages in 77% van
landen waren aanzienlijk lager in de periode 1980-2000, de decennia van ‘globalisering’,
dan in de periode 1960-1980.
En de stroom mensen is zeker ook niet geglobaliseerd – het fort
De muren van alle rijke landen worden steeds hoger om de opeengepakte mensen buiten te houden
massa's.
De dingen die ‘geglobaliseerd’ zijn, zijn veel specifieker en veel meer
verderfelijk.
Het geldkapitaal is ‘geglobaliseerd’: het kan nu naar eigen goeddunken in (en uit) stromen
van) vrijwel elk land ter wereld, terwijl de winstcijfers stijgen en dalen en zo
de eigenaren achten dit passend.
De mondiale voorraad aan financiële activa is verzesvoudigd, van 12 biljoen dollar naar
80 biljoen dollar tussen 1980 en 2000; grensoverschrijdende stromen van obligaties en aandelen
het aantal migranten in de grootste economieën is sinds 55 60 tot 1970 keer zo groot geworden; en de
De hoeveelheid die dagelijks op de internationale valutamarkten wordt verhandeld, is geëxplodeerd
18.3 miljard dollar in 1977 tot 1.5 biljoen dollar in 2000.
De macht, de greep en de bewegingsvrijheid van de transnationale organisatie
Het bedrijf is ook ‘geglobaliseerd’. Terwijl het volume van de internationale handel
tussen 1982 en 1999 verdrievoudigde, steeg de verkoop van buitenlandse filialen van multinationals
zesvoudig. Negenenveertig van de honderd rijkste en machtigste instellingen zijn dat nu
bedrijven in plaats van regeringen en zij controleren 70% van de wereldhandel
en 80% van de buitenlandse investeringen in de wereld.
By design
Dit alles, de “globalisering” van sommige dingen en niet van andere, is geen toeval.
noch de werking van een of andere historische onvermijdelijkheid. Het is door het ontwerp, het is de
resultaat van de weloverwogen en berekende plannen van mannen (en enkele vrouwen) die elkaar ontmoeten
in bestuurskamers van bedrijven en kabinetten van regeringen, op diplomatieke topconferenties en
internationale conferenties en bij exclusieve sociale clubs.
Want het belangrijkste dat de afgelopen twintig jaar is ‘geglobaliseerd’ is:
zeer specifieke reeks economische en sociale beleidsmaatregelen, de formules van de economie
liberalisme (in Australië, omdat dit beleid werd geïnitieerd door Labour, en
geen liberale regering, ze worden ‘economisch rationalisme’ genoemd.
Dit beleid is overal hetzelfde en komt voort uit exact hetzelfde recept
boek: staatseigendommen overdragen aan bedrijven, een oogje dichtknijpen voor de operaties
van financiële instellingen, prorogue-controles op kapitaalstromen over de grenzen heen,
toestaan dat de wisselkoersen van valuta worden bepaald door speculanten, en verzwakken de wetten
die arbeidsrechten of milieunormen specificeren, bezuinigen op de overheidsuitgaven
op sociale programma's, het verlagen van de belastingen op bedrijven en de superrijken, forceren
werknemers die voor hun eigen pensioen, onderwijs en gezondheidszorg moeten betalen, beroven
de armen, geef aan de rijken.
Tussen 1991 en 1999 vonden er wereldwijd 1035 wijzigingen plaats in de buitenlandse wetgeving
investeringen – 94% van hen heeft de vrijheid van buitenlandse investeerders vergroot en verminderd
overheidsregulering.
In 1998 waren 145 van de 182 lidstaten van het Internationale Monetaire Fonds tot het Verdrag toegetreden.
aan artikel VIII van het IMF, dat de vrije kapitaalstroom over de grenzen specificeert
grenzen – in de voorgaande vijf jaar waren er zeventig toegetreden.
Op 1 maart 1999, de startdatum voor de nieuwe financiële diensten van de WTO
overeenkomst, die de beperkingen op grensoverschrijdende geldstromen drastisch vermindert,
102 lidstaten (van de 140) hadden het ondertekend. De FSA geeft de WTO
jurisdictie over 95% van de wereldhandel in banken, verzekeringen, effecten en
financiële informatie.
De regeringen die niet bereidwillig uit het receptenboek hebben gelezen, hebben het gehad
hen opgedrongen. Sinds de jaren tachtig zijn er negentig derdewereldlanden gedwongen
om “structurele aanpassingsprogramma’s” te ondertekenen met het IMF, als voorwaarde daarvoor
herfinanciering van hun enorme schuldenlast. Deze programma's zijn een lange lijst van
Pro-business, pro-westerse maatregelen: de groteske naam van het IMF ‘Armoede
Reduction Strategy Paper” voor Tanzania, ondertekend in april 2000, bijvoorbeeld
omvatte 157 specifieke wijzigingen in de wet- en regelgeving van het land.
Kan het worden teruggedraaid?
Als de ‘globalisering’ – of beter gezegd de mondialisering van de financiële stromen –
De macht van het bedrijfsleven en van het economisch liberalisme – is het resultaat van het doelbewuste en
berekende plannen van mensen, dan kunnen ze door doelbewuste plannen worden teruggedraaid
berekende plannen van (andere) mensen.
Geprivatiseerde activa kunnen worden geherwaardeerd, vrijheden kunnen worden ontnomen
bedrijven en teruggegeven aan gemeenschappen, kunnen de belastingdruk worden verschoven van armen
voor rijken kunnen de renteniers geëuthanaseerd worden en de onteigenaars onteigend.
Er is nog een bewijs dat ‘globalisering’ niet onvermijdelijk is: de architecten ervan
denk niet dat het zo is.
Als het onvermijdelijk is, waarom is directeur-generaal Mike van de Wereldhandelsorganisatie dan?
Moore en de handelsvertegenwoordigers van de Verenigde Staten en Europa wanhopig
kriskras door de wereld en de armen van regeringen verdraaiend om ervoor te zorgen dat de
De komende WTO-conferentie in Qatar zal niet het debacle worden waar de vorige in zat
Seattle in november 1999 was?
Als het onvermijdelijk is, waarom moeten de opstellers van de Multilaterale Overeenkomst dan nog langskomen?
Investment, de ‘corporations’ bill of rights’, heeft hun document sindsdien begraven
er massale publieke verontwaardiging uitbrak toen het in 1998 uitlekte? En waarom zijn ze nu
gedwongen om de herintroductie ervan te beramen, via tot nu toe weinig opgemerkte clausules van
voorgestelde WTO-overeenkomsten, in het geheim en niet in de openbaarheid?
Als het onvermijdelijk is, waarom vinden dan de bijeenkomsten van de globaliserende bedrijven plaats?
plaats achter hoge prikkeldraadhekken en rijen oproerpolitie? En waarom zijn de
neemt het aantal demonstranten en het vertrouwen van demonstranten over de hele wereld toe?
Drie dagen voordat duizenden uit heel Europa zich in de Tsjechische hoofdstad verzamelden,
Praag, om te demonstreren op de jaarlijkse bijeenkomsten van de Wereldbank en het IMF, de
Het Britse tijdschrift Economist, dat er prat op gaat de vaandeldrager te zijn van
economisch liberalisme, in het hoofdartikel van 23 september: “De demonstranten hebben gelijk
dat de meest urgente morele, politieke en economische kwestie van onze tijd is
armoede in de derde wereld. En ze hebben gelijk als ze zeggen dat het tij van de ‘globalisering’
hoe krachtig de motoren die hem ook aandrijven ook mogen zijn, kan worden teruggedraaid. Het feit dat
Deze beide dingen zijn waar, dat maakt de demonstranten – en, cruciaal, de
onderdeel van de publieke opinie dat met hen sympathiseert – zo verschrikkelijk gevaarlijk.”
En in de wind gaan claims van ‘onvermijdelijkheid’.