Het Palestijnse volk heeft alle vormen van verzet geprobeerd die het bezette volk maar kan bedenken. Eén gevaarlijke en effectieve manier betrof veel mensen en maakte de Israëlische bezettingsmacht zo bang dat deze de daad van verzet bedreigde en verbood. Dat was het moment waarop het Palestijnse volk een web van participatie, creativiteit, verantwoordelijkheid en verzet weefde en een participatieve democratie creëerde in de bezette dorpen en steden – dat was het moment waarop de volkscomités tijdens de eerste intifada in opkomst kwamen.
De eerste Intifada begon in december 1987. Al-intifada betekent opstaan en afschudden. Het Palestijnse volk kwam in opstand en de opstand impliceerde een gewelddadige confrontatie met de bezetter en repressie door hen. Een van de belangrijkste stappen tegen de Intifada vanuit Israël was de invoering van een permanente avondklok in de meest actieve vluchtelingenkampen. Dat kon de Intifada niet doden, maar het werd wel moeilijker om voedsel en andere basisbehoeften te bemachtigen. In steden en dorpen begonnen initiatieven om comités te organiseren met als missie het inzamelen van geld, voedsel en medicijnen voor de kampen die onder toezicht en een avondklok werden gehouden. Binnen de kampen werden commissies georganiseerd om de distributie van voedsel en voorraden af te handelen. Er werden wachtcomités opgericht om de wacht te houden en nachtelijke aanvallen van kolonisten en het Israëlische leger te voorkomen.
Massademonstraties en volksopstanden gingen met steeds grotere kracht door en de Israëlische bezettingsmacht antwoordde met enorme repressie die enorme psychische gevolgen had, niet alleen wat betreft het aantal doden en gewonden (10% van de bevolking na zes jaar intifada), maar ook een gezondheidsramp als gevolg van door gebrek aan voedsel, water en medicijnen.
Een andere instelling die niet kon functioneren, was de school; tijdens de avondklok konden de scholen niet opengaan, en kinderen brachten weken en maanden door zonder naar school te gaan – zowel schoolgebouwen als ziekenhuizen waren het doelwit. De werkloosheid begon dramatisch te stijgen als gevolg van stakingen en boycotcampagnes van Palestijnse zijde en barrières aan Israëlische zijde. Er bestond toen nog geen autoriteit, er was geen hulp te verwachten. Als de Palestijnen hun samenleving wilden redden, moesten ze die zelf organiseren.
Gedurende de eerste maanden van 1988 organiseerde het Palestijnse volk steeds meer commissies, er werd een systeem van commissies ontwikkeld. Hun naam was lijan sha'biya. Lijan is het Arabische woord voor committes, en sha'biya is een bijvoeglijk naamwoord dat afkomstig is van sha'ab, mensen.
Een typische volkscommissie in een stad of dorp had vijf subcommissies: 1) gezondheidscommissie, 2) onderwijscommissie, 3) hulpcommissie, 4) wachtcommissie, 5) landbouwcommissie. Een coördinatiecomité coördineerde deze vijf subcomités. In kleine dorpen was er maar één, in steden meerdere: in Ramallah bijvoorbeeld waren meer dan honderd volkscomités te vinden.
Ze maakten de straten schoon, organiseerden de afvalinzameling, gaven informatie aan de media, hielpen de plattelandsarbeiders, hielden ziekenhuizen en scholen draaiende. Alle problemen werden in de commissies besproken en gemeenschappelijke oplossingen werden goedgekeurd. Op sommige plaatsen benoemden politieke partijen van de belangrijkste facties in de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) – Fateh, PFLP, DFLP en PCP – vertegenwoordigers, op andere plaatsen werden verkiezingen gehouden om vertegenwoordigers in het coördinatiecomité te kiezen.
De democratische opkomst was zowel succesvol als besmettelijk, steeds meer mensen deden mee – er werd een parallelle macht gevestigd en de dreiging was duidelijk. Het leger was van mening dat de commissies de Israëlische staat ondermijnden. In de zomer van 1988 maakten de Israëli's een wet, waarin werd bepaald dat deelname aan een volkscomité bestraft moest worden met tien jaar gevangenisstraf. De commissies waren echter moeilijk uit te wissen – en het Israëlische leger zelf gaf de beste verklaring: 'het is onmogelijk om één soldaat naast iedere Palestijn te plaatsen'.
De eerste intifada eindigde met het Akkoord van Oslo in september 1993.
Vanaf 1994 heeft de Palestijnse Autoriteit geprobeerd een staat op te bouwen.
De non-interesse van de Autoriteit in de volkscomités, samen met de verwachting van het Palestijnse volk dat 'een staat' in de sociale behoeften zou voorzien, maakte uiteindelijk een einde aan de volkscomités.
Vandaag zijn de Westelijke Jordaanoever en Gaza volledig opnieuw bezet; De Israëlische bezettingsmacht heeft de ooit zelfbesturende enclaves omgevormd tot 64 kleine kantons, elk omgeven door barrières. Noch de Israëlische regering, noch – wat verrassender is – de Palestijnse Autoriteit heeft belang bij democratie in Palestina. De democratie is terzijde geschoven in afwachting van betere tijden door het Palestijnse establishment.
Sommige mensen zeggen dat Arafat nog steeds handelt alsof hij een guerrillaoorlog leidt en geen verantwoordelijkheid voor een staat op zich neemt. Tijdens de eerste intifida organiseerde het Palestijnse volk zich in volkscomités, aangezien er geen Palestijns bestuur was en de samenleving op het punt stond uiteen te vallen. De tweede intifada, die in september 2000 begon, is veel gewelddadiger geweest en het geweld biedt minder ruimte voor zowel de volksmassastrijd als de democratie. Dezelfde Palestijnse Autoriteit die het volk heeft gevraagd te wachten op democratie heeft niet langer het vermogen om verantwoordelijkheid voor de samenleving te nemen, en het Israëlische leger heeft zich op alles gericht wat een samenleving laat functioneren.
Drie miljoen bezette Palestijnen proberen veel problemen in hun dagelijks leven op te lossen – nu zijn ze gestopt met wachten en zijn de volkscomités weer in opstand gekomen.
Terwijl een volkscomité in Jenin alle ellendige problemen probeerde op te lossen die na een bloedbad ontstaan, verklaarde de president van de Verenigde Staten van Amerika, George W. Bush, dat de Palestijnen meer democratie nodig hebben.
De Palestijnse Autoriteit moet democratiseren en hervormen, er moeten verkiezingen worden gehouden en Yasser Arafat moet slechts een symbolische president worden en er moet een premier worden gekozen – aldus president Bush. Er wordt gezegd dat de staat Israël de enige democratie in het Midden-Oosten is (en Sharon wordt door de president van de VS een man van vrede genoemd) en de VS steunen de democratie – maar de scepsis van het Palestijnse volk over de belangstelling van Bush voor democratie in Niettemin is Palestina torenhoog.
Samen met het mondiale debat over de vraag of de VS het recht hebben om te beslissen over verkiezingen in Palestina, is de participatieve democratie om de samenleving op een democratische manier te laten functioneren lokaal voortgezet op de Westelijke Jordaanoever en in Gaza. De huidige volkscomités zijn klein en er zijn minder mensen bij betrokken dan tijdens de eerste intifada. Velen zeggen dat ze onvergelijkbaar zijn.
Als we mensen vragen naar de 'lijan sha'biya', barsten ze allemaal in een grote glimlach uit en herinneren zich de prachtige dagen van de volkscomités – vóór de corrupte autoriteit. In Ramallah ontmoeten we verschillende leiders van volkscomités. Ze zijn zich serieuzer gaan organiseren na het begin van de tweede Intifada. In een wijk in Ramallah hebben ze, naast de coördinatiecommissie;
1) kunstcommissie, 2) sociale commissie, 3) arbeiderscommissie, 4) commissie voor relaties met andere organisaties, 5) bemiddelingscommissie, 6) gemeenschapsbankcommissie.
Een volkscomité in een wijk in Ramallah organiseerde verkiezingen en de overgrote meerderheid nam deel om de vertegenwoordigers voor het coördinatiecomité te kiezen. Het werk wordt gedaan in het belang van de gemeenschap, de vertegenwoordigers worden gekozen op basis van herroepbare mandaten en zij hebben de plicht de gemeenschap over hun werk te informeren.
In Ramallah vormden ze in de maand juli een netwerk van volkscomités, om samen te werken tussen de wijken en de gesprekken met de gouverneur en de autoriteit te coördineren. In Jenin was het het volkscomité dat onderdak en huisvesting bood aan 4000 mensen die na het bloedbad in april zonder huis zaten.
De angst voor Israëlische repressie vanwege activiteiten in volkscomités bestaat nog steeds. Een lid van het coördinatiecomité in een wijk in Ramallah werd gevangengezet. Daar werd hij door de Israëlische geheime dienst Shin Bit ondervraagd over het volkscomité en zij vertelden hem dat hij zijn activiteiten moest staken. Hij antwoordde dat het een volkscomité is en dat het niet van hem is, maar van het volk. 'Je kunt mij arresteren, maar de commissie blijft bestaan.' De leider met wie wij spreken zegt dat hij niet bang is om gearresteerd te worden, maar dat hij dit wel verwacht – om geen andere reden dan zijn werk in het volkscomité.
In de eis van Bush voor democratisering in Palestina kunnen we tussen de regels door verschillende zaken lezen. Een daarvan is dat de Palestijnen geen democratische traditie en geen democratische behoefte hebben: de democratisering moet van buitenaf geïnitieerd worden. Omdat dat niet waar is, moeten alle bevelen van buitenaf systematisch worden bestreden. Niemand anders dan het Palestijnse volk kan een volksdemocratie in Palestina opbouwen: wat de buitenwereld wel kan doen, is de noodzakelijke voorwaarden scheppen voor verkiezingen.
Hoe zou je campagne kunnen voeren zonder je huis of je dorp te verlaten, hoe zou je kunnen stemmen met tanks die buiten de verkiezingszaal staan, hoe zou je kunnen stemmen om vertegenwoordigers te kiezen, wetende dat hun ministeries vernietigd zullen worden en geen soevereine macht om mee te beslissen. Alle Palestijnen weten dat de bezetting moet eindigen voordat er nationale verkiezingen kunnen worden gehouden, maar de democratische activiteiten van de burgers hebben nog geen beslag gelegd.
Tijdens een interview in het huis van een leider van een volkscomité zegt hij dat de volkscomités in de toekomst deel moeten uitmaken van de democratische constructie. De nauwe relatie met de mensen maakt het gemakkelijk om de behoeften en eisen te kennen en mensen te laten participeren. Ineens schoten en jeeps. De mannen worden bleek, zuchten en huiveren van angst – ze verstoppen de papieren van de volkscommissievergadering onder de bank en springen door het toiletraam naar buiten.