E 27 nga huihuinga a te United Nations mo te huringa o te rangi. Tata ki te toru tekau tau, kua huihui te hapori o te ao ki tetahi waahi rereke ia tau ki te whakakotahi i ona whakaaro nui, rauemi, me te whakatau ki te whakatika i tenei riri o te ao. Ko enei Huihuinga o nga Roopu (COPs) kua whakaputa i nga whakaaetanga nui, penei i nga Whakaaetanga Paris o 2015 mo te whakahekenga o nga tuku waro me te mea tata nei i Sharm el-Sheikh he Putea Ngaronga & Tukino ki te awhina i nga whenua e pa ana ki nga paanga o te huringa o te rangi.
Heoi ano ka nui haere te riri o te huringa o te rangi. I te tau 2022, ka puta te waro i tupu tata ki te 2 paiheneti.
Ko tenei korenga ehara i te kore o nga umanga. Kei reira te UN Environment Programme (UNEP), e whakahaere ana i te matatini o nga tiriti me nga tikanga o te ao, e awhina ana ki te whakatinana i nga putea o te rangi, me te hono tahi me etahi atu pokapu ki te whakatutuki i nga whaainga whanaketanga taumau (SDGs). Kua whakarōpūhia e te Paewhiri Whakawhitinga Kawanatanga mo te Huringa Huringa nga raraunga putaiao me nga taunakitanga e tika ana. Kei te ngana te Putea Huarere Kaariki ki te kohi rauemi ki nga whenua whakawhanake ki te ahu whakamua i o raatau whakawhiti hiko. Ko te Huihuinga Ohaoha Nui mo te Pungao me te Ahurangi, i timata i te tau 2020 i runga i te whakahau a te whakahaere a Biden, kei te aro ki te whakaheke methane. Ko nga umanga putea o te ao penei i te Peeke o te Ao kei a raatau ake kaimahi e whakapau kaha ana ki nga mahi whakawhiti hiko o te ao.
Tonu, me te motuhake motuhake o te kaha o te ao ki te whakatika te paparanga ozone, he maha nga umanga kaore ano kia whakamaoritia ki nga hua pai ake.
Mo te huringa huarere, ta Miriam Lang. he ahorangi mo nga rangahau taiao me te oranga tonutanga i te Universidad Andina Simon Bolivar i Ecuador me tetahi mema o te Ecosocial and Intercultural Pact of the South, “e au ra e te rahi noa ’tu to tatou ite, te iti noa ’tura ta tatou e nehenehe e rave i te mau ohipa maitai. He pera ano te korero mo te terenga o te mate o te kanorau koiora. Kei te noho tatou i roto i te wa o te mate nui, a he iti te ahunga whakamua i te taumata whakahaere ahakoa te maha o nga whakaaro pai.”
Ko tetahi take nui mo te kore o te mahi tahi ko te kore e kaha ki te whakaaro ki tua atu o te motu-whenua. “E mea huru ê roa te mana‘o here ai‘a i te mea e na te ao atoa nei te mau fifi ta tatou e faaruru nei,” o ta Jayati Ghosh ïa e tapao ra, orometua haapii i te pae faanavairaa faufaa i te fare haapiiraa tuatoru no Massachusetts Amherst. “E mohio ana matou kaore e taea te whakahaere i enei raru i roto i nga rohe o te motu. Tera râ, te tamau noa ra te mau faatereraa e te mau taata i roto i te mau fenua i te faariro i teie mau ati mai te mau ravea e fana‘o ai te hoê nunaa i te haafifiraa i te tahi atu.”
Ka taea te whakarereke i nga umanga o naianei kia pai ake te whakatika i nga raru o te ao mo te huringa huarere me te whanaketanga ohaoha? Ka hiahia ranei tatou ki nga umanga rereke katoa?
Ko tetahi atu wero he putea. "Ko te pai o te putea i nga taumata katoa he mea nui ki te whakapai ake i te whakahaeretanga o te rangi me te whakatinanatanga o nga whaainga whanaketanga toiwhi," e kii ana a Jens Martens, te kaiwhakahaere matua o te Huinga Kaupapahere o te Ao Europe. "I te taumata o te ao, me whiwhi putea matapae me te pono mo te punaha UN. Ko te katoa o nga takoha i aromatawaihia ki te tahua moni a te UN i te tau 2022 tata noa ki te $3 piriona. Ia faaauhia, ua hau atu i te 100 miria toata farane te tapura moni o te oire no New York.”
Ko tetahi waahanga na enei ngoikoretanga o te tahua, kua kaha ake te whakawhirinaki o nga umanga o te ao ki ta ratou e kiia nei ko te "mahatanga tangata." I runga i tera, ko te kaha ki te kawe i etahi atu reo ki te hanga kaupapa here i te taumata o te ao—te tini o nga "kaiwhakapakoko"—he tangi manapori. Ko te whakaurunga o te hapori me nga kaupapa rongonui he tino tika te huarahi, me te whakauru i nga tirohanga o nga tohungatanga.
Engari ko te tikanga o te hunga whaipainga maha ki te kawe pakihi ki runga i te poari, a, kei nga kaporeihana te moni hei utu i nga huihuinga o te ao engari hei whakatau i nga hua.
"I Sharm el-Sheikh ahau i te marama o Whiringa-a-rangi," ka mahara a Madhuresh Kumar, he Kairangahau-kairangahau Inia e noho ana i Paris i tenei wa hei hoa Matua i te Atlantic Institute. “I powhiritia matou i te taunga rererangi e tetahi kara e kii ana 'Nau mai ki te Cop 27.' Na ka whakarārangihia nga hoa matua: Vodaphone, Microsoft, Boston Consulting Group, IBM, Cisco, Coca Cola me etahi atu. Ko te nuinga o nga umanga UN e pa ana ki te raruraru moni e tipu haere ana. Engari ko tenei raruraru moni kaore i te tino take o te take. He mea whakamiharo na roto i te maha o nga kaipupuri, kua tipu ake i roto i nga tau e wha kua hipa, kua mau nga umanga ki nga umanga maha, te waahi whakahaere o te ao, tae atu ki nga NGO nui o te ao. Ka tapiritia e ia tera 630 nga kaiwhaiwhai hiko i rehitatia ki COP 27, he 25 paiheneti te pikinga mai i te hui o tera tau.
Ko nga wero kei mua i te whakahaeretanga o te ao e mohiotia ana, ahakoa he motu, he putea, he kaporeihana ranei. He iti ake te maarama me pehea te wikitoria i enei wero. Ka taea te whakarereke i nga umanga o naianei kia pai ake te whakatika i nga raru o te ao mo te huringa huarere me te whanaketanga ohaoha? Ka hiahia ranei tatou ki nga umanga rereke katoa? Ko enei nga patai i korerohia i a webinar tata mo te mana whakahaere o te ao i tautokohia e Global Just Transition.
Nga ngoikoretanga o te ao
Ko te whakarereke i te punaha whakahaere o te ao o naianei e pa ana ki te huarere, te kaha, me te whanaketanga ohaoha he rite ki te ngana ki te whakatika i tetahi waka moana kua maha nga turuturu i waenganui o tana haerenga karekau he whenua e kitea ana. Engari he taapiri ano: me whakaae nga kaihopu katoa ki nga whakatikatika kua whakaarohia.
Ko Jayati Ghosh he mema o te UN hou Te Poari Tohutohu Taumata-Teitei mo runga i te Tikanga Whakanuia. "Ko te wero kei tona taitara tonu," ko ta Ghosh te whakamarama. "Ko te maha o nga taha kei raro i te riri na te mea kaore i whai hua. Engari ko nga koretake e kore e whai hua karekau pea ka tere haere. Kei te mohio katoa tatou ki tenei i runga i te poari. Engari ki te kore he kaupapa torangapu whanui ake, he rohe ki nga tono takitahi, roopu roopu ranei.
I tua atu i te mana whenua, e whakapono ana ia e wha etahi atu "isms" whanui kua aukati i te whakautu mahi tahi ki nga raru o te ao kei te pa ki te ao. Ko te imperialism, hei tauira, e pai ana a Ghosh ki te tautuhi "ko te pakanga o te whakapaipai nui mo nga rohe ohaoha ina tautokohia e nga whenua-whenua. Ka kite matou i nga taunakitanga o tera i roto i nga putea moni mo nga kora matatoka, te horoi ranei o nga haumi taiao, hapori, me te whakahaere (ESG). Ko te kaha o te whakapaipai nui ki te whakakorikori i nga kaupapa here o te ao me nga kaupapa torangapu o te motu mo ona ake paanga kei te mau tonu. He here nui tera ki te mahi i tetahi mea nui mo te huringa o te rangi.”
Ko te wa poto tetahi atu herenga. I muri mai i te pakanga o Ukraine, ka rapu nga umanga kai me te hinu ki te whai hua mo te wa poto ma te hanga i te ahua o te koretake. Ko te pikinga o nga utu hinu me nga kai, e kii ana a Ghosh, ehara i te mea na nga herenga o te tuku, engari na nga ngoikoretanga o te maakete me te whakahaere i nga maakete a nga umanga nui. Ko te whai hua mo te wa poto i puta ai nga whakatau poto a nga whenua tino kaha ki te huri i o raatau herenga huarere o mua me te iti ake o nga here i te COP whakamutunga i Ihipa. "I whakatakahia e nga kaitōrangapū enei here na te mea kei te haere mai nga pooti mo te tau waenga," ko tana korero. "Kei te maaharahara ratou kei te tautoko nga kaipooti i te taha matau, no reira ka tohe ratou me mahi nga mea katoa hei whakapiki i nga taonga hinu."
Ko te karaehe, i roto i nga momo rerekeetanga, kua aukati i nga mahi whai hua. "I te ao katoa, ko te 10 paiheneti o runga, ko te hunga whai rawa, he kawenga mo te hautoru ki te neke atu i te haurua o nga tuku waro katoa," ta Ghosh. "Ahakoa i roto i nga whenua koinei te take. Ka whai mana te hunga whai rawa ki te whakaawe i nga kaupapa here a te kawanatanga o te motu kia kaha tonu ai te tango i te nuinga o te tahua waro o te ao."
Ka mutu, ka tohu ia ki te "status-quo-ism," ko tana tikanga ko te nanakia o te hoahoanga ohaoha o te ao, ehara i te mea ko te anga ture me te ture anake engari ko nga kirimana me nga umanga o te ao. "Me whai whakaaro ano tatou ki nga mahi a nga umanga putea o te ao, na te World Trade Organization, nga peeke whanaketanga maha, me nga anga ture penei i nga whakaaetanga whakahoahoa ohaoha me nga tiriti whakangao rua-rua e aukati ana i nga kawanatanga ki te mahi i tetahi mea mo te huringa o te rangi," ka tohe ia. .
Ko tetahi huarahi ki te whakatika i enei raru e wha kua pahure ake nei ko te whakakore i te mahi tūmataiti. "Ko nga mahi motuhake o nga tau e toru kua pahure ake nei he mea tino nui ki te whakaputa i te kore riterite me te kaha ake o nga tuku waro ki te ao," te mutunga o Ghosh. Ka tohe ia kia hoki mai nga taputapu, te ipurangi, tae noa ki te whenua ki te waahi whanui.
Te tirotiro i te Whanaketanga Taumau
I te tau 2015, i whakamanahia e te UN 17 nga whaainga whanaketanga toiwhi. Kei roto i enei SDG nga oati ki te whakamutu i te rawakore me te matekai, te whawhai i nga rerekee i roto, i waenga i nga whenua, te tiaki i nga tika tangata me te whakatairanga i te riterite o te ira tangata, me te tiaki i te ao me ona rawa taiao. Engari ko te huringa o te rangi, ko te COVID, me nga taupatupatu penei i te pakanga i Ukraine kua turaki katoa i nga whaainga SDG kia kore e taea — a ka mahia. tino nui ake te utu ki te whakatutuki.
"Ko te whakatinanatanga o te kaupapa 2030 ehara i te mea he kaupapa here pai ake," e kii ana a Jens Martens. "Ko nga raruraru o naianei mo te tipu o te koretake me nga tauira koretake o te kai me te whakaputa e tino hono ana ki nga hierarchy me nga umanga kaha. Ko te whakahou kaupapa here e tika ana, engari kaore i te rawaka. Me nui ake nga huringa mo te pehea me te waahi ka whakawhiwhia te mana. Ko te whakahou rorohiko ngawari kaore e ranea. Me titiro ano tatou me te hanga ano i nga taputapu o te whanaketanga tauwhiro."
Mo te taha whakahaere, ko te tikanga o te whakapakari i nga huarahi o raro. "Ko te wero nui mo te mana whakahaere o te ao ko te kore o te whakakotahitanga i te taumata o te motu," ka haere tonu a Martens. “Ko nga nganatanga ki te hanga i nga umanga whaihua o te ao karekau e whai hua mena karekau e kitea i roto i nga hoa whai hua o te motu. Hei tauira, i te mea kei te ngoikore nga tari mo te taiao i te taumata o te motu, kaore e taea e tatou te tumanako kia kaha te UNEP ki te taumata o te ao."
Heoi, he kaha ake nga umanga a-rohe me te motu, i roto i ta Martens e kiia nei he "taiao hauhautanga" i reira, hei tauira, "ko te huarahi neoliberal a te IMF kua kore e taurite ki te whakatutukitanga o nga SDG me nga whainga huarere i nga whenua maha. Ko nga taunakitanga a te IMF me nga herenga putea kua kaha te hohonu o nga rereketanga o te hapori me te ohanga. Ko te whakakore i te mana koretake e mauhia ana e nga umanga putea o te ao. "Ko tetahi tauira tino pai ko te punaha whakataunga tautohetohe a Investor-State, e whakawhiwhia ana ki nga kaipupuri moni te mana ki te whakapae i nga kawanatanga, hei tauira, mo nga kaupapa here taiao e whakaiti ana i nga hua," ka kii ia. "Ko tenei punaha ka whakararu i te kaha o nga kawanatanga ki te whakatinana i nga ture a-whare kaha mo nga umanga hinu parapara, ki te whakakore ranei i nga putea hinu parapara."
Ko te whakakaha i te whakakotahitanga ko te whakapakari i nga tinana UN penei i te Huinga Torangapu Taumata-Teitei mo te Whakawhanaketanga Tauwhiro, kei a ia te kawenga mo te arotake me te whai i nga SDG. "I whakaritea ki te Kaunihera Haumaru me te Kaunihera Tika Tangata, kei te tino ngoikore te HLPF," ka tohu ia. “E waru noa nga ra i ia tau ka hui. He iti te putea me te kore mana ki te whakatau.
Kei te hiahiatia etahi atu whakahaere hei whakaki i nga waahi whakahaere o te ao, penei i te Roopu Taake o te Kawanatanga i raro i te maru o te Kotahitanga o nga Whenua o te Ao, e whakarite kia whai waahi nga whenua mema katoa o te UN, kaua ko te hunga whai rawa anake, ki te whakatikatika i nga Ture taake o te ao. Ko tetahi atu korero ka kiia ko tetahi umanga kei roto i te punaha UN motuhake mai i nga kaituku nama me nga nama hei whakahaere i te whakatikatika nama.
Ko enei mea katoa e tika ana te putea. Tata ki te $40 piriona e haere ana ki nga mahi whanaketanga a nga tari UN, e ai ki a Martens, "engari neke atu i te haurua o enei putea he rauemi kore-matua e herea ana ki te kaupapa kua tohua hei tautoko i nga kaupapa matua takitahi. Ko te tikanga ko nga kaupapa matua a nga kaituku taonga." I tenei wa, ka whiwhi a UNEP i te $25 miriona noa mai i te tahua moni a te UN, e tata ana ki te $3 piriona karekau he whakauru. nga aromatawai motuhake mo nga mahi penei i te tiaki rangimarie me nga mahi atawhai tangata.
Ko te nui ake o nga putea manapori ka whai hua ki te whakaheke i te whakawhirinaki ki nga turanga me nga takoha umanga, e "whakahekea ana te ngawari me te mana motuhake o nga whakahaere UN katoa," ka mutu ia.
Te Whakataunga i nga Kaiwhaiwhainga Maha
Ko tetahi huarahi i mahia e nga umanga o te ao ki te whakatika i te ngoikoretanga o te putea ko te "mahatanga tangata." Ka rite ki nga kaporeihana e akiaki ana mo te whakatumatumatanga i te taumata o te motu me nga tohenga mo te koretake o nga umanga a te kawanatanga, te kawanatanga whakahaere tari ranei, ko nga kaikorero mo nga kaupapa kaupapa maha (MSI) e tohu ana ki nga ngoikoretanga o nga umanga a-iwi o te ao ki te tarai i nga raru noa hei take mo te whai waahi nui atu o nga umanga. . Ko te tikanga, ko tenei ka pupuhi ki nga umanga nunui e hoko atu ana i nga tuuru ki te teepu mo ratou.
Kua whakaputaina e Madhuresh Kumar he pukapuka hou me Mary Ann Manahan e titiro ana ki te ahua o te tipuranga o te hunga whai take maha i roto i nga waahanga matua e rima: te matauranga, te hauora, te taiao, te ahuwhenua, me te whakawhitiwhiti korero. I roto i te rangai ngahere, hei tauira, i titiro ratou ki nga kaupapa penei i te Tropical Forest Alliance, te Global Commons Alliance, me te Forest for Life Partnership. "I kitea e matou i roto i a raatau tekau tau tuatahi, na nga kaupapa i whakatuturu te raru ma te whakapae kei te rahua nga umanga maha-a-iwi, no reira e hiahia ana matou ki nga otinga," ko tana korero. Na te pikinga o te hiahia o te ao mo nga rawa mata, ina koa i roto i te horopaki o te "ohanga matomato," he nui ake te tono ki te whakahaere i nga umanga. I whakautua e te rangai rangatōpū me nga kaupapa e whakanui ana i te keri "kaupapa", te ngahere, me era atu.
Ko enei kaupapa umanga "kaupapa" i huri ki nga otinga "ahua" e whakawhirinaki ana ki nga maakete kia "tika ai te utu." E ai ki a Kumar, "kei roto i te ngakau o enei otinga teka, 'i runga i te taiao' e whakatairangahia ana e MSI ko te whakaaro mena kaore he utu o te taiao, kaore te tangata e akiaki ki te tiaki, me whakamahi tatou i te taiao me te whakakapi ano. Hei tauira, ko nga waro waro, ka puta mai i te maapono ka taea e koe te whakaputa tonu i te nui o te waro e hiahia ana koe mena ka whakato koe i etahi rakau ki tetahi atu waahi."
E ai ki tenei whakaaro, ka taea te utu mo te taiao i runga i nga momo "ratonga rauwiringa kaiao." Ka haere tonu ia: “Tekau ma whitu nga ratonga rauwiringa kaiao kua tohua me te 16 koiora. Ka noho tahi ratou he $16-54 trillion te uara. Mena ka taea te wetewete, ko te whakaaro ka taea tenei moni ki te whakatau i te raru o te rangi. Engari e kore tatou e kite i tera moni. I te mutunga, ko nga mea ka puta ki runga i te whenua kaore e awhina i o taatau hapori.
Ehara i te mea ko te taiao anake te hoko engari ko te matauranga ano, hei tauira ma te mana taonga hinengaro. "Kei te piki haere, kei a matou te whakakaha o nga ture tino pakari me nga punaha tino pakari e arahi ana ki te kukū o te matauranga me nga umanga nui e whakawhiwhia ana ki nga matauranga tuku iho," ta Jayati Ghosh.
Ko tetahi atu waahanga nui o te MSI ko te aro ki nga whakatikatika hangarau, penei i te hangarau hopu waro, geoengineering, me nga momo momo hiko hauwai. "Ko enei ka huri i te aro nui mai i te tika o te rangi," ta Kumar. “Kei te whai paanga ano ki nga hapori taketake. Hei tauira, ko te One Trillion Trees Initiative e tautokohia ana e te UN e whakatairanga ana i te momo ahuwhenua, te whakangaro i te momo koiora, me te panaia o nga hapori taketake me te tini ke atu.
Ko te kore mana o nga hapori taketake he tino awangawanga. “Ko nga iwi taketake te kawenga ki te tiaki i te 80 paiheneti o te kanorau koiora e mau tonu ana i enei ra, e whakamanahia ana e te Peeke o te Ao,” ta Miriam Lang. “Heoi, ka mahia e matou nga mea katoa ki te whakahawea, ki te ngoikore, ki te whakatuma i nga tikanga noho o te iwi taketake. Kei te noho nahanaha tonu matou ki nga tangata whenua he rawakore me te hiahia ki te whakawhanake. Kare matou e pai ki te whakapumau i o ratou mana whenua, o ratou mana ki te wai ma, o ratou mana ki te ngahere e noho ana ratou. Engari, ko ta matou whakaaro ki te utu moni ki a ratou hei utu i o ratou mate, he huarahi kee hei whakararu i ta ratou whakahaere hapori me te whakatau. Ka whakawehewehea, ka kumea ki roto ki te hoko, ki te takitahi, ki te kaipakihi: ko nga ahuatanga o te whakapaipai i puta ai te pakarutanga o te taiao o naianei.
I tua atu i nga kaporeihana, nga NGO nui penei i te World Wildlife Fund, me nga putea nui pera i a Michael Bloomberg, e kii ana a Kumar "kua uru te UN ki enei mea katoa. Sustainable Energy for All, he MSI ano, i timatahia e te Hekeretari Tianara o mua o te UN Ban Ki-Moon i te tau 2011 hei whakautu mo te korero a tetahi roopu whenua. Engari i muri mai ka riro i a Sustainable Energy for All he mana motuhake, kaore he mana o te UN. He nui te mahi a te UN General Assembly ki te hanga kaupapa me te whakatakoto i nga paerewa. Engari ko enei umanga, penei i te Renewable Energy and Energy Efficiency Partnership i tautokohia i te tuatahi e UNIDO, i muri mai ka puta ko ratou ake, ka kore e whai mana, ka taka ki roto i nga kaporeihana.
Whakahaere Manapori
I te tau 1974, i whakapuakihia e te UN he Whakatau Hou ohaoha o te Ao ki te wetewete i nga whenua mai i te koronitanga ohaoha me te whakawhirinaki ki te ohanga koretake o te ao. He rereke te whakakotahi o te ao whakawhanake ki te tautoko i te NIEO. Ahakoa ka kitea etahi waahanga o te NIEO i roto i te Agenda 2030, kaore te kaha i huri ki roto i nga huringa nui i roto i nga umanga Bretton Woods—IMF, World Bank—e hanga ana i te hoahoanga putea o te ao.
"Ko te take i tono ai matou mo te NIEO na te mea i mahara nga whenua whakawhanake ko te ohanga o te ao kaore i te tika, i te rite ranei," ta Jayati Ghosh. "Ae, he waa kua kaha ake te uru atu ki etahi umanga. Engari ko etahi o nga tauritenga e korero ana matou mo te hokohoko, putea, hangarau ranei i tera wa. Ae ra, he tino pono ano kua tino kino nga ahuatanga o te ao putea neoliberal. Engari ka nui ake taku korero mo te mana rangatira o te whakapaipai nui i runga ake i era atu katoa.
Ano, kei te mau tonu te mana o te United States me te Kotahitanga o Europi: te whakatu i nga kaiarahi o te Peeke o te Ao me te IMF me te whakahaere i te nuinga o nga pooti i roto i enei umanga. “Te mau fenua no ropu e te moni iti, e 85 i nia i te hanere o te huiraatira o te ao nei, e tuhaa iti to ratou,” o ta Miriam Lang ïa i tapao. "Kei te kitea ano te rereketanga o te iwi e takaro ana me nga pooti a nga tangata tae noa ki te hautanga o o raatau hoa. Mena ka penei te ahua o tetahi whenua, ka kiia ko te apartheid. Teie râ, mai ta Jason Hickel, taata tuatapapa i te pae faanavairaa faufaa, e faaite ra, te vai ra te hoê huru o te apartheid i te tumu o te faatereraa i te pae faanavairaa faufaa o te ao nei i teie mahana e ua fariihia mai te peu matauhia.”
Kua roa nga whenua whakawhanake e tono ana kia whakarereketia te mana whakahaere o enei IFI. "Ko nga mana pooti i te tuatahi i tohatohahia i runga i te waahanga o te whenua o te ohanga o te ao me te hokohoko o te ao," te ripoata a Jayati Ghosh. "Engari i mahia tenei i runga i nga korero o nga tau 1940, a kua tino rerekee te ao mai i tera wa. Ko nga whenua whakawhanake kua tino piki ake o raatau wahanga o nga mea e rua, a ko etahi o nga whenua he mea tino nui ake, engari ko etahi o nga whenua o Uropi he iti ake te hiranga."
Ahakoa he iti noa te whakarereketanga o tenei tohatoha pooti, kei te mau tonu te United States me te Kotahitanga o Europi i te nuinga o nga pooti me te mana o te raiona. “Ina he putanga hou koe mo nga Tika Tango Motuhake (SDRs)—ko ta matou no te tau 2021 noa mo te $650 piriona— ka tohatohahia tenei moni i hangaia e te IMF i runga i te roherohenga, ko te tikanga karekau e tino whiwhi te ao whakawhanake. A e 80 paiheneti ka haere ki nga whenua karekau rawa e whakamahi. Na, he huarahi koretake ki te whakanui ake i te moni o te ao."
"E tika ana ko nga whenua whai rawa e whakahaere ana i enei umanga karekau e tuku ngawari i o raatau mana," ka haere tonu ia. “Kua aukatihia e ratou nga nganatanga katoa ki te whakarereke na te mea kei a ratou nga mana pooti inaianei. Na, ka kii koe, 'Ka pai, me turaki te katoa ka timata hou'? Engari, me pehea koe e hanga whare hou? Me pehea e hanga ai e koe he mahi manapori iti?"
Ki te kore nga whenua whai rawa e tuku noa i to ratou mana, katahi ka akiakihia ratou kia pera. "Me whaki ahau: Kei te pouri ahau mo te kore o te tangi a te iwi," ta Ghosh. "Ahakoa kei te tino ahu whakamua o Massachusetts, kei reira ahau e whakaako ana, kaore nga tangata e raru ki tenei. Waihoki, i Uropi. Me whakaatu mai nga nekehanga a te tangata he aha te mea e pa ana ki nga hiahia o te ao whakawhanake, engari ki nga hiahia o te tangata i roto i nga whenua whai rawa ano hoki.”
Ka pa ano tetahi raruraru ki te mana o te hunga whai rawa i roto i nga whenua. “Kei te hiahia kia tika te taake i te taumata o te ao, kaua ko nga whenua whai rawa anake me nga kawanatanga katoa e whai waahi ana ki te whakatakoto ture taake, ina koa mai i te tonga o te ao,” ta Jens Martens. “Kei a matou he punaha taake me nga reiti teitei rawa atu i raro ake i a matou i nga tau 1970, tae noa ki nga tau 1980. No tata nei i whakatauhia e te hapori o te ao he taake iti rawa mo te 15 paiheneti mo nga kaporeihana whakawhiti whenua: he mahi iti rawa tenei ki te taumata o te ao.
"I kii matou kia 25 paiheneti," ta Jayati Ghosh te korero, "koinei te tau waenga o nga reeti taake umanga puta noa i te ao. Engari ehara i te mea kua piki noa nga reiti taake. He mea nui ki te whakanui i te tohatoha ano. Ko nga tikanga whakahaere kua tino piki ake te wahanga hua o nga kamupene nui. I mua i te taenga ki te taake, me titiro tatou ki nga take e whiwhi ai ratou i enei hua tino nui. Ka whakaaetia e matou kia whai hua i roto i nga wa o te koretake, e kiia ana he ngoikore. Ka tukuna e matou kia pehia nga utu o nga kaimahi. Ka whakaaehia e maatau ki te hopu reti i nga huarahi rereke. No reira, me whakakotahi tatou i nga ture me te taake hei pupuri i te whakapaipai nui me te whakarite kia hoki mai nga hua ka puta mai i nga kaimahi ki nga kaimahi me te hapori katoa.
"I nga tau tekau kua hipa o te rautau rua tekau, i kaha taatau ki te hanga i enei kaporeihana hei hunga kino," ta Madhuresh Kumar. "Engari i tenei ra kaore ratou e kiia he hunga kino. Ko nga kawanatanga o te ao o Te Taitokerau me te Tonga kua hoatu he turanga mo ratou. He whakanui wahangu mena ka taea e tatou te huri i enei kaporeihana ki te whakarato i te kaha whakahou ake, i mahia e raatau ma te rereke. Engari ki te kore e taea e taatau te huri i te koretake o te mana, e kore e tutuki i a tatou he tauritenga i roto i te mana whakahaere o te ao, i roto i te hoahoanga putea, i hea ranei.
No hea te Huringa?
I te Poutu-te-rangi 2022, i whakaingoatia a Jayati Ghosh ki tetahi Poari Tohutohu Taumata Nui hou mo te Whakaaetanga Multilateralism i hangaia e te Hekeretari Tianara o UN Antonio Guterres. He maha nga mema o te poari i ahu mai i nga whenua rereke me nga tirohanga.
"Me tino tirotirohia e tatou nga mea ka taea e nga komiti me nga poari tohutohu," ta Ghosh. "Ka taea e matou te tohutohu. Ka taea e matou te kii koinei te mea e whakaaro ana matou me tupu, koinei to matou whakapono me whakarereke te hoahoanga putea o te ao. Ko nga mea katoa e tino whakawhirinaki ana ki te hiahia torangapu, ehara i te mea ko nga kawanatanga ka kitea ohorere te marama me te pai. Ko te hiahia torangapu te wa e akiakihia ana nga kawanatanga ki te whakautu ki te iwi. Kia tae ra ano ki tera, kare ano tatou e whiwhi huringa ahakoa te maha o nga poari taumata teitei me nga komihana e puta mai ana nga tohutohu pai ka taea e tatou katoa te whakaae."
I muri mai i te raruraru putea o te ao i te tau 2008-9, ko Joseph Stiglitz te tohunga ohaoha o mua o te Peeke o te Ao i arahi i tetahi komihana i hangaia e te UN. "I puta mai etahi tohutohu tino pai, e whai mana tonu ana," ka mahara a Ghosh. "Engari kaore i whakatinanahia. Kaore ano i whakaarohia. Kare au i te mohio mena ka raru tetahi o nga IFI ki te panui i taua ripoata katoa.”
Kua whakanuia te mana o nga kaporeihana i roto i nga whiriwhiringa huarere taumata tiketike. Engari koinei te rautaki he. “I to te Faanahonahoraa o te oraora-maitai-raa o te ao nei aparauraa i nia i te tairururaa no te haavîraa i te avaava, ua opua ratou e faaere i te feia toroa i roto i te mau taiete avaava i roto i te mau aparauraa,” o ta Jens Martens ïa e tapao ra. "I te mutunga ka whakaae ratou ki tetahi huihuinga tino kaha, kua tu inaianei. He aha tatou e kore ai e kaha ki te whakatenatena i o tatou kawanatanga ki te aukati i nga kaitoi wahie parapara mai i nga whiriwhiringa i roto i te ao o te rangi na te mea he taupatupatu te paanga?
I te mutunga, kare a Martens i te tino pohewa: "Ka kite ahau i te maha o nga nekehanga hapori i puta i nga tau e rua kua pahure ake nei hei whakahē ki te iwi whenua me te kore mahi a o tatou kawanatanga: Paraire mo te heke mai, Whakakeke Whakamate, Ko te Mea Porokei. He mea tino tika kia pehia o tatou kawanatanga, na te mea ka whakautu noa ratou ki nga pehanga o raro."
E kite ana a Jayati Ghosh i te pai o te kaha, ina koa mo te tipu haere o te whakanui i nga tika o te taiao. "I whakauruhia e Ecuador me Bolivia nga tika o te whaea o te whenua i roto i o raatau kaupapa ture," ko tana korero. “Engari he kaupapa ano nga roopu hapori tangata e whawhai ana mo nga tika o te taiao i roto i nga whenua maha tae atu ki Tiamana. Mena he kaupapa na te ture te natura, katahi ka pai ake nga taputapu hei tiaki i te taiao. Kei a matou ano nga korerorero i te taumata o te ao mo nga huarahi rereke ki te GDP e aro ana ki te oranga."
"Ka taea e te ao te whakaora i te ao?" ka patai ia. "Ae, ka taea e te ao te whakaora i te ao. Ka ora te ao i te ao? Kao, ehara i te reiti o naianei. Engari mena ka whakatika nga tangata ki te whakarite kia mahi a raatau kawanatanga."
Ko te putea a ZNetwork na te atawhai o ana kaipānui.
Donate