nui atu i ta ratou e kii he whenua kaiwhakatuma, he kaitautoko ranei mo te whakamataku, ahakoa te tata
te pai. Mena he kaha rawa te mana o te whenua, ka mau i a ia te mana o te ao
he pirihimana, me te mea e tohu ana ko wai nga kaiwhakatuma me nga tangata nanakia. Ka whakaaetia tenei mahi
a, ehara i te mea na ona ake papaaho anake, engari na nga kaitōrangapū me te hunga pāpāho o ona hoa
me nga ahuatanga o te kiritaki. Ka rite ki ta La Fontaine i tohu i roto i tana pakiwaitara "The Wolf and the
Hipi," "Ko te whakaaro o te Nui rawa te pai tonu."
I raro i te ture a te Nui Nui, ko te ture me nga ture o te morare e pa ana ki etahi atu anake, kaore
ki te rangatira ano. Ko tenei paerewa takirua kei runga i te kaha. Ka mahia ma te a
he maha nga tukanga e pa ana ki te hunga pāpāho auraki, e kore e warewarehia, e takaro kino ana ranei
Ko te whanonga me te takahi ture a te rangatira, engari ka riri ki te hoa riri iti iho ranei
mahi. Ko te puhipuhi a Cuba i tetahi rererangi rerenga Cuban i rere ki runga i tona rohe
i whakahihirihia e te hunga panui, engari ko te whakaatu i te maha o nga ngana a te US ki te kohuru ia Castro
kihai i puta te riri me te whakaaro mo "ko wai te kaiwhakatuma." Ina te
Ko te nauhea o te ao e tika ana te whakawehi i a Nicaragua i nga tau 1980 na te "haumarutanga motu
whakatuma" na taua mana iti, a ka poma ki Baghdad i te tau 1993 i muri i te whakapae
Ko te whakaaro a Iraqi ki te kohuru i te perehitini o mua a George Bush, i runga i te tika ki te
"Te tiaki whaiaro," kaore he tangata nui i whakautu me te kata me te riri. Ko te
Ko nga whakapae poauau i korerotia "i runga i te whainga" me nga mahi tutu
ka whakaaetia, ka whakatauhia.
Te whakamahi hē i te UN me te Kooti o te Ao Karekau he mea e whakaatu ana i te kore o te tangata nanakia o te ao
te kaupapa me te kaha ki te unilateralism pai ake i tana maimoatanga o te UN me te Ao
Kooti. I te korenga o te UN, te Kooti ranei ki te whakatutuki i ana kaupapa, na te tangata nanakia te ao
ka whakaekea ratou, kaore i pai ki te utu i ana utu (he takahi i te ture), ka tangohia mai i te UN
nga whakahaere (UNESCO, ILO), me te wareware noa i te whakaaetanga a te UN me te whakatau a te Kooti. Ko te US
kua whakamahia e ia te UN hei uhi mo tana ake kaupapa, engari kaore i whakaaetia kia mahi te UN ki hea
kaore i rite ona tuunga ki tera kaupapa.
Ko te keehi tino rongonui mo te whakamahi (me te whakamahi kino) i te UN ko te whakaekenga 1990-1991
i runga i a Iraq, me nga whiu kua tukuna ki runga i a Iraq e mau tonu ana ki tenei ra. I konei ko te US
tino pouri mo te noho ture kore i te takahi i te UN Charter. A na te
te kaha ki te whakamahi i tona mana ki te akiaki me te whakawhiwhi tautoko (he pai te korero i roto i te Phyllis
Ko te mea nui a Bennis Calling the Shots, chap. 2), i taea e te rogue o te ao te uru atu ki te UN
hoatu he ringa noa ki te kuru i a Iraki ka kuru tonu i muri mai–me te kohinga
kua mate nga tangata haumanu i roto i nga rau mano. I takahia e te nauhea te UN
te tūtohinga i roto i te whakatinanatanga o te whakataunga UN e hoatu ana he ringa kore utu, ma te tino whakahē
whakaarohia he whakataunga marie me te tohe kia whakaekehia e nga hoia. Ko tana whakamahi patu
Pērā i te uranium whakarei anga me te wahie rangi poma, te patunga o te tini o
nga hoia korekore me te oma (me te tini o nga rerenga), e tanu ana i te nuinga o ratou
i roto i nga urupa kore tohu, me te pupuhi i te onepu ki runga i nga awaawa o Iraqi i mate rau atu,
i takahi i nga ture o te pakanga, i raro i te uhi o UN.
I te taha o Iraki, i akohia e te kaitukino o te ao tetahi akoranga ki tetahi kaitukino hokohoko kua whiti atu.
He rereke te mahi ki nga kaihoko o te nauhea o te ao. Āwherika ki te Tonga, he ture
ka nohoia a Namibia, ka whakamahia hei waahi pekepeke ki te whakaeke i a Angola me te tautoko
Savimibi, a ka whakaekea, ka whakamataku hoki i era atu whenua o mua mo te maha
tekau tau, koinei pea te nama tuatahi mo te toa hokohoko me te whenua kaiwhakatuma o te haurua whakamutunga
rautau. Ko tana noho ki Namibia i whakahengia e te Kaunihera Haumaru, te Runanga Nui
me te Kooti o te Ao mai i nga tau whakamutunga o te tekau tau atu i 1960, a ka whakahaua kia unu. Engari kihai i pai
ka rongo, karekau i ngana kia whakamutua taua mahi. Ko te US
"i mahi pai" me Awherika ki te Tonga, me te mahi tahi ki a ia i roto i tana mahi
tautoko a Savimbi me nga whakaeke ki a Angola me nga whenua o mua.
Ko tetahi atu take nui ko Iharaira, nana i noho te taha ki te Hauauru me Kaha
Strip i te tau 1967, ahakoa ko te whakataunga a te Kaunihera Haumarutanga 242 i karanga ki a Iharaira kia mawehe atu
kua kore e pai ki te pera mo nga tau e rua tekau, kaore he whiunga. I whakahengia hoki a Iharaira
Ko tana mahi tahi me Awherika ki te Tonga me te tukino i nga Palestinians i roto i nga raupapa roa
o nga whakataunga UN. Engari i te mea e tautoko ana te US ki a Iharaira, ko ana mahi me ana mahi kino kei tua atu
te taea o te mana UN. Ko te US kua veto etahi 40 whakataunga whakahe i a Iharaira, a
he pai te aukati i nga mahi e aukati ana, e tiaki ana ranei i ana patunga. Ko nga pooti
te tikanga i roto i te raupapa o 150- 2, engari ko tenei tata kotahitanga e kore e taea te whakakore i te kaha o te
nauhea ao.
I roto i te take o te Kooti o te Ao, i whakamahia pai e te US ki a Iran me etahi atu
e kii ana, engari i te whakatau a te Kooti mo Nicaragua i te tau 1986, ka karanga a US
nga utu mo te "whakamahinga kino o te kaha," ka whakahee te US me te ngawari
kare i aro ki te whakatau. I roto i te whakakitenga korero o te ngohengohe o te US pāpāho ki te
te mana o te nauhea o te ao, na te New York Times i whakatika hei tautoko i te US
kare i whakaae ki te whakatau a te Kooti, ka kiia ko te Kooti he "huihui kino." As
mo te UN, ano hoki, kua whai te Times me ana huihuinga pāpāho i te kaupapa whaimana,
te kimi koretake me te he o te UN i te kore e mahi i nga paanga o Amerika, engari ka mutu
te whakaora i tana mahi tika, pera i te pakanga o Persian Gulf, i te wa e mahi ana ia hei US
taputapu.
Na te hinganga o te Soviet Union, me te mana mariko a te US mo te Haumarutanga
Kaunihera, te US inaianei hipa i te Kooti o te Ao, a, o te akoranga, te UN General
Huihuinga, ki te whakahaere i tana kaupapa. No reira kaore i taea anake te whakamahi i te UN hei uhi
mo te whawhai me te utu ki a Iraq, kua pai tana whakamahi i te Kaunihera Haumarutanga ki
te whakatau i nga whiu ki runga ki a Ripia mo te kore e whakaae ki te huri ki te US me Peretana nga whakapae e rua
i te poma o Pan Am 103. Ka whakahē a Ripia kei te Kaunihera Haumaru te mana me te
e whakahē ana ki nga whakawākanga a te hunga whai take, engari kua whakaroa te Kooti o te Ao ki te
Kaunihera Haumarutanga, no reira kua whai ringa noa tenei tinana o Amerika ki te tohu i nga kaipahua me te
kaiwhakatuma. Kaore he kaihoko o te nauhea o te ao i tukuna ki nga whiu i raro i tenei
tikanga.
Nga Whanaketanga Rogue Ao
Kaua e aro ki nga whakaeke poma iti me te maha o nga mahi whakatoi
Ko nga mahi kaore i uru ki nga ope hoia, mai i te mutunga o te Pakanga Tuarua o te Ao kua mahia e te United States
i mahia nga mahi riri ki Guatemala (1954), Repanona (1958), te Dominican
Republic (1965), Vietnam (1954-75), Laos (1964-1975), Cambodia (1969-1975), Nicaragua
(1980-1990), Grenada (1983) me Panama (1989). Ka tohe ahau ko te pakanga o Persian Gulf
he take hoki mo te riri a Amerika, i te mea ka mau te US ki te riri a Iraq
Ko Kuwait ki te tukituki i tetahi mana rohe i whakatara ki a ia. I roto i te poto, ko te US te
te kaitaua tuatahi o te ao i roto i nga tau 50 kua hipa.
I roto i te take o te Pakanga o Vietnam, i taea e te kaitukino o te ao te wareware i te 1954 Geneva
Whakaaetia, tuu he karetao hei mana ki te tonga o Vietnam, whakaekea, ka poma katoa o Indochina,
ka mate i te wha miriona tangata i roto i te rua tekau tau, kaore he iti
wawaotanga mai i te UN, i te Kooti o te Ao ranei. I roto i te take o Panama, ka whakaekehia e te kaitukino i te tau 1989
ki te hopu i tana rangatira, a Noriega, e whakapaetia ana mo te hoko tarukino me te mana rangatira. Engari
He maha nga tau e noho ana a Noriega ki te utu utu mo Amerika i a ia e mahi ana i nga raau taero me te whakahaere i a ia
whakamataku. Ko te tino take o te whakaekenga ko te kore a Noriega e mahi tahi me te
US i roto i ona whakaeke ture i runga i Nicaragua. Ano, ka whakaaetia e te US veto me te mana katoa
tenei mahi nauhea maha-taumata kia haere whakamua me te kore arai.
Terrorism me te Tautoko o nga Whakahaere o te Whakawehi
Ka rite ki te korero, kua taea e te US te tohu i ana whaainga me nga patunga
"kaiwhakatuma" me nga tangata nanakia. Ko nga roopu kaiwhakatuma i tautokohia, i tautokohia e te
US, pera i a Savimbi i Angola, nga Nicaraguan contras, me te whatunga rerenga Cuban–
kua whakahaere i roto i te US ake–he "whawhai herekore," ehara i te kaiwhakatuma, na
tika ki te tautoko.
Ko nga hoia CIA me nga hoia o Amerika he mea tino pai mo te whakamataku:
Ko William Blum i roto i te Killing Hope e whakarārangihia ana e 35 nga tangata, nga roopu ranei e mohiotia ana i whaaia e
Ko nga kaihoko a te US ki nga ngana kohuru, etahi (penei i a Castro me Kaddafi) he maha nga wa, me te
he tokoiti tonu i mate pai. He nui ake nga mahi whakatumatuma a Amerika i mahia e ana
te whakaturanga hoia, me te nui rawa atu o nga tangata i mate, me te whakaturanga
Ko te tohunga whakatumatuma a J. Bowyer Bell i whakaae kua puta he patai tika
he aha te "whakamahinga o Amerika B-52 i runga i Hanoi i tika ai te mahi hoia,
i te mea ko te whakamahinga a nga Pirihitia o nga pohu tahu ahi i Roma kaore." Kare a Bell
i whakautu i te patai, engari ka taea e taatau te mahi ngawari: ko te Biggest te whakatau he aha te mahi whakatumatuma
me ko wai hoki he nauhea.
Ko nga kaihoko kua tiakina e te US kua noho ki mua i te mahi whakatumatuma o te ao: ko te kohuru
o te tahi 600 taata tivila na te nuu Salvador i te anavai Rio Sumpul i te matahiti 1980, te haapoheraa
neke atu i te 600 e Awherika ki te Tonga i te puni rerenga o Kassinga i Angola i te tau 1978, me te
Ko te patunga a Phalange-Israeli neke atu i te 1,800 nga Pirihitia i Sabra-Shatila i te tau 1982, ia
he rite, neke atu ranei i te katoa o nga tino pai o te Tai Hauauru–ko te PLO, ko Baader Meinhof
roopu me nga Pirikeeti Whero. He wahanga kotahi noa enei na nga kawanatanga i mahi nui
kohuru. Ko te tautoko a te US mo te National Security State i Amerika Latina, me nga tikanga
rite ki era o Marcos, Mobutu, te Shah o Iran, Suharto, me nga koroni Kariki, i uru
te tautoko o nga mahi whakatumatuma a te kawanatanga i runga i te ao katoa. "Ko te tino wehi
whatunga," i whakaahuatia i roto i taku pukapuka mo tera ingoa (South End, 1982) he mea hanga na US
kaupapa here mo tana ake iari, i hangaia hei whakakore i nga arai ki te whakawhānui i te maakete me te
US-amenable ture ma te wehi. Ko te mohio o te punaha whakatö-whakaaro o te Tai Hauauru e, in
te kanohi o tenei mooni, ko te US i tenei ra e whakaatuhia ana ko te hoa whawhai pumau o
"whakawetiweti."
Terrorism ohaoha
Ko nga ture ohaoha o te keemu e pa ana ki etahi atu, ehara
ki te Nui. I roto i nga tau 1980, i te wa i tino kaha te whakataetae a te umanga motuka Hapani
ko te US, ko nga roherohenga i utaina e te US i roto i te punaha tiaki i tera
whakamahia hoki i roto i te maitai me etahi atu ahumahi. Ko te wa ano tenei i te US
i uru ki roto i te "unilateralism pukuriri," te whakaweti i etahi atu whenua ki te whakatuwhera
o ratou maakete i runga i nga tikanga tapu o te hokohoko kore utu.
Ko te mea nui ake ko te whakamahi a te US ki te whawhai kai me te aukati hokohoko/haumi
ki nga whaainga torangapu penei i Vietnam, Cuba, Iran, Iraq, Nicaragua me etahi atu whenua
whiti atu. Ko enei potiki kua pa mai te matekai nui, te mate me te mate o te tangata i paopao
whenua, ahakoa he uaua ki te wehe i nga paanga o te pakanga kai mai i era o
Nga mahi hoia tika me te takawaenga a US. I Nicaragua i te tekau tau atu i 1980, ka noho tahi raua
i awhina i te whakaiti i nga moni whiwhi moni a te whare ma te 50 paiheneti, i whai waahi ki te whanui
te kore kai, he ngoikore te punaha tiaki hauora, ka mutu ko te whakakorenga e hiahiatia ana
Ko te kawanatanga a Sandinista. Ko te kaupapa here a te US mo te "whakamahi kino" me Cuba
i tino pa ki te taumata o te noho me te hauora o Cuba. Ko te
Ko te American Association of World Health i korero tata nei ko te whawhai kai ki Cuba
"Kua whai waahi ki nga ngoikoretanga o te kai, ina koa ki nga wahine hapu,
e arai ana ki te piki haere o nga kohungahunga iti-whanau. I tua atu, i honoa te kore kai
ki te pakarutanga kino o te neuropathy i roto i te tekau mano." Caloric
i heke iho te horomanga ma te kotahi hautoru i waenga i te tau 1989 me te 1993, me te aukati i te uru ki te maimoatanga wai
ko nga matū me nga rongoa kua tino mate.
Ko te aukati a te US ki a Cuba me Iran me te riri ki te utu ki nga kamupene ke
te mahi pakihi ki a ratou–he ahua o te peehi tuarua–ka takahi i nga ture hokohoko o te ao
i awhinahia e te US ki te whakahiato, engari ka whakakorehia e ia ano, i te nuinga o te waa
"haumarutanga motu," me tona mana ka taea e ia te mawhiti me te whakaatea i a ia ano.
Na te hunga pāpāho auraki, na te riri ki te mahi a nga kamupene tuarua a Arapi
pakihi ki a Iharaira i muri i te pakanga i te tau 1967, kaua e whakataurite me te whakahawea ki nga hoa rangatira o Amerika
mo te tutu ki te Nui.
Ko etahi atu whenua e tumanakohia ana ki te whakatikatika i nga ohanga o te motu ki te whakaara ano
te taurite karekau te Nui rawa e whiriwhiri kia mahia. He tarepa hokohoko nui a US, mo
hei tauira, ka taea te whakaheke ma nga huringa kaupapa here e te US, e Japan ranei me etahi atu kaupapa nui
hoa. Ko nga kaupapa here whakawhanui a Hapanihi me te Pakeha ka piki ake o raatau moni whiwhi me te
utu, me te whakanui ake i a raatau kawemai mai i te US me te whakaiti i o raatau kaweake. I runga i te
i tetahi atu taha, ka taea te whakaheke i te tarepatanga o te US e nga kaupapa here a te US
whakaitihia nga kawemai a te US me te whakanui ake i nga kaweake US. Ka tumanako pea te US ki etahi atu ka mahi
Ko nga kaupapa here whakaheke mamae, engari kaore e pai ki te mahi i tera
kia rite ki te mamae. Mai i te tau 1945 tae noa ki tenei ra kua tumanakohia e te US te
whenua ke ki te mahi i te whakatikatika.
Ko te ahua tino nui o te whakawetiweti ohaoha i mahia e te nauhea o te ao
ko tana whai waahi ki te whakaeke kaha tonu o te tauira neoliberal o
te oranga ohaoha ki nga iwi i nga waahi katoa. Ehara i te mea ko te US anake te akiaki i tenei kaupapa,
kei a ia te tautoko a te hapori o nga umanga whakawhiti whenua puta noa i te ao, penei
me te maha o nga kawanatanga kei te pirangi nga kawanatanga ki tenei hapori kaha. Engari ko te
Nui rawa atu, te kainga o te hautanga nui o nga iwi whakawhiti whenua me te tino rangatira i te IMF
me World Bank, ko ia te kaiarahi. Ko te utaina o tenei tauira kua tihorea nga whenua
o te mana motuhake me te ngoikore i te kaha o te nuinga o te motu ki te whakarite me te rapu huringa
na roto i nga tikanga torangapu tuku iho. Kua honoa ki te nui whakarunga
te tohatoha o nga moni whiwhi me nga taonga me te tino pouri ki nga rau miriona o
i hinga i roto i te pakanga akomanga hou.
Ko enei mahi kino o te mana me te tukino a nga kuri rangatira rangatira ehara i te mea hou, pera i era o mua
Ko nga rangatiratanga o Peretana me Spain ka marama. Ko te mea hou, heoi, ko te tinihanga i roto i te
i whakanuia te ahua whaiaro o te US hei iwi whakaoranga, e kawe ana i te "manapori" ki
te ao, i te mea e whawhai ana ki te "protectionism" me nga kaiwhakatuma hokohoko rewera
me nga whenua nauhea, i hangaia hei whakarato i tona ahua o te whakakore me te ma.