Kua huri nga wa. Ko te kaupapa koroni i Afirika kua kore e mahia me te pu me te potae me te patu. Ko nga kaupapa whakatikatika hanganga e whakaatu ana i te kaupapa hou-koroni; a ko taua kaupapa e hiahia ana kia whakangungua he karaehe kairuruku hou i waenga i nga tangata whenua kia rereke te ahua ki te karaehe kairuruku o nga ra o mua.
I tenei wahanga whakamutunga o te tuhinga roa mo te karaehe kairuruku, e hiahia ana ahau ki te tuhura i nga huarahi e hangaia ai e te whakapaipai o te ao te akomanga kairuruku i waenga i nga tangata whenua o Awherika, hei waahanga o tana kaupapa ki te mau tonu me te pupuri i nga tikanga neo-colonial. Ka rite ki taku korero i roto i nga tuhinga o mua, ka hangaia e te hunga whakapaipai te karaehe kairuruku i waenga i nga tangata whenua na te mea noa e hiahia ana ratou ki te whakaputa i tetahi karaehe tangata whenua e tautoko ana, e tiaki ana i nga hiahia o nga neo-colonialist me te emepaea.
I roto i nga tuhinga roa o mua, i tohe ano ahau ko te ahuatanga matua o te karaehe kairuruku i Afirika ko te: he hononga antagonistic tenei karaehe ki te hunga neo-colonialist me te tini o te iwi. Ko te matauranga te patu tino kaha e whakamahia ana e nga kaipanui ki te hanga i tenei noho schizophrenic o te akomanga kairuruku.
I Afirika, ko te matauranga pai ehara i te mana tangata, engari ko tetahi mea e wikitoria ana e te hunga waimarie, katahi ka tiakina tonutia na te mea kei te taupatupatu nga whakahaere o te hapori. Ka tuhi a Federici (2000) e 80 noa nga whare wananga kei Awherika; tata ki te rua te maha o nga whare wananga i New York State. Ko te tikanga ko Awherika te iti rawa o te whakaurunga o te maatauranga teitei i te ao. Ka kii ano a Caffentzis (2000) he iti iho i te 500 000 nga akonga o te kura teitei i Awherika katoa - he whenua me te taupori neke atu i te 600 miriona.
Whakauruhia te IMF, te Peeke o te Ao me te UN.
I te kite i te whai waahi ki te whakamahi i te ahuatanga hei painga mo ratou, kua tae mai enei umanga ki ta ratou e kii nei ko te African Capacity Building Initiative (ACBI) ki te whakatika i te raru o te maatauranga i Awherika. I whakaturia i roto i te 1991, ko te kaupapa matua a te ACBI ko te hanga i te 'papatipu tino nui o nga kaitohutohu kaupapa here a Awherika ngaio me nga kaiwhakahaere ohaoha ka kaha ake te whakahaere i te tukanga whakawhanaketanga', e ai ki te tuhinga a te Ao Bank ACBI. E tohu ana te tuhinga ko nga whainga matua o te ACBI ko te whakangao ki nga whakapaipai tangata me nga umanga teitei i runga i te kaupapa o te kawanatanga o Awherika, nga umanga putea o te ao me nga kaituku.
I whakaturia te African Capacity Building Foundation (ACBF) ki te ruruku i nga mahi ACBI me te whakahaere i te Putea a te Initiative. I roto i etahi atu mea, ko te whakaaro a te ACBF ki te wawao ma te whakapai ake i nga umanga a-motu kua tohua - ara ko nga tari ohaoha kua tuuhia, te whakahaere a te iwi i roto i nga whare wananga, i nga whare wananga ranei, i nga whare rangahau me te whakahaere; me te hanga, te whakapakari ranei i te tokoiti o nga umanga a-rohe mo te tātari kaupapa here me te whakahaere whanaketanga.
E ai ki te tuhinga ACBI, ko enei pokapu-a-rohe te nuinga o nga whare whakangungu i roto i nga mahi tātari kaupapa here me nga pukenga whakahaere whanaketanga, me nga puna o te tātari kaupapa here me nga tohutohu. Ko enei whakahaere e tika ana ki te tuku "whakangungu whakangungu hou, whakahou ranei mo nga take e pa ana ki te whakahaere whanaketanga - hei tauira, te utu whakawhiti, te utu ahuwhenua, nga reiti ahumahi, te whakawhiwhinga moni, te putea aa-iwi, me nga tikanga whakatau i te nuinga."
Ko tetahi o aua pokapū ko te Macroeconomic Financial Management Institute of Eastern and Southern Africa (MEFMI). Ko te MEFMI he taika whakaaro e aro nui ana ki te whakahaere ohanga tonotono, putea moroiti me nga rawa, te whakahaere nama rangatira ranei. Kei Zimbabwe te turanga, a na te ACBF te putea. He mihi ki tenei umanga, ko nga upoko o nga peeke rahui i Uganda me Zambia he hoa whakangungu MEFMI inaianei (Price, 2006). Te MEFMI he 'Fellows Development Programme' e whai ana ki te whakawhanake i nga 'rangatahi ngaio whai hua' ki te whakawhanake hei tohunga pono i roto i te whakahaere macroeconomic me te whakahaere putea. E ai ki te paetukutuku MEFMI (http://www.mefmi.org/), ko nga kaitono e whakaaehia ana ki roto i te kaupapa ka haere i roto i nga whakangungu kaha i mua i te whakamanatanga hei MEFMI Fellows.
Te Whare Wananga o Awherika ki te Hauauru mo te Whakahaere Putea me te Ohaoha (WAIFE) (http://www.waifem.org/) Ko tetahi atu umanga he waahanga o te 'kaupapa hanga kaha' i Awherika. Ka aro te Institute ki te whakahaere nama hei kaupapa matua. E ai ki te paetukutuku a te whare wananga, i hangaia te kaupapa whakahaere nama hei awhina i te kaha o etahi whenua o Awherika ki te Hauauru ki te whakawhanake, ki te whakaatu me te whiriwhiri i tetahi keehi mo te utu nama ma te HIPC CBP Initiative. Ko te HIPC CBP e tu ana mo te 'Te Rautaki Moni Moni Moni Moni Moni Moni Moni Moni me te Maataki Whakatairanga i te Papatono Hanga Raakaha' (tirohia: http://www.hipc-cbp.org/index.php). Ko te whainga matua o te HIPC CBP kia taea ai e "Kawanatanga HIPC te whakawhanake i te mana motuhake ki te hoahoa me te whakahaere i o raatau ake rautaki nama a-motu, me te pupuri i te taumata teitei o te whakahaere nama katoa, i te waa me muri i te HIPC Initiative."
I raro i te kaupapa HIPC CBP, me tono ia HIPC mo te kaupapa CBP me te whai waahi ki te 'whakatairanga takitoru me te Bretton Woods Institution mo te oranga tonutanga o ana nama o waho' (Martin, Perales & Johnson, 2001). Ki te whai tohu mo te utu nama, me whakaatu e te HIPC ki te Bretton Woods Institution kei a ia he rautaki nama tika hei whakaiti i te nama ki nga kai-nama katoa he rite te tiritiri taumahatanga, me te nui o te whakahaere nama, e ai ki a Martin et al.
Ko tetahi atu umanga putea o te ao e putea ana i te ACBF ko te IMF. I te tau 2002, i hainatia e te IMF me te ACBF he tuhinga mo te maramatanga. E ai ki taua pukapuka whakamaumahara, ko te IMF me te ACBF e tino mahi ana ki nga mahi whakangungu e pa ana ki te whakapakari kaha me te whakapakari i nga hononga matauranga i Awherika i roto i nga waahanga o nga pukenga matua o te Putea. No reira, kei te IMF ana ake kura whakangungu i Awherika. Ki te tika, kua whakaturia e te IMF e toru nga pokapū awhina hangarau a-rohe i Awherika; ara: te East AFRITAC, te West AFRITAC me te Central AFRITAC.
Nga Tari Ohaoha me te ACBF
Ko tetahi o nga kaupapa matua o te ACBF he awhina i te 'whakawhanake i nga kaupapa whare wananga tuatahi' i Awherika. I etahi atu mea, ka mahia e ia ma te tuku moni ki te African Economic Research Consortium (AERC). He putea ano te AERC e te World Bank, te Ford me te Rockefeller Foundation, te USAID me te Melinda me Bill Gates Foundation.
E ai ki te paetukutuku AERC (http://www.aercafrica.org/home/index.asp ), he kaupapa whakangungu a te Consortium i hangaia hei whakanui ake i te puna o nga kairangahau ohaoha i Awherika ki raro o Sahara ma te tautoko i nga akoranga paetahi i roto i te ohanga me te whakarei ake i nga kaha o nga tari ohaoha i nga whare wananga a-iwi.
Hei tauira, kei te tautoko a AERC i te Kaupapa Mahi a te Kaiwhakaako i te Ohaoha (CMAP) mo te Anglophone Africa. E kii ana te paetukutuku AERC ko te CMAP te hanga i te kaha o nga kaiwhakahaere ohaoha taumata-waenganui me nga kaitätari kaupapa here me te whakaputa i nga tauira o te karaehe tuatahi e hiahia ana ki nga mahi i roto i te whare wananga. E rua tekau ma tahi nga whare wananga o nga whenua 16 ka uru ki te kaupapa.
I te tau 2002, i whakarewahia e te AERC tetahi Kaupapa Tohu Paetahi mo te Ohaoha. Kei te Papatono Tohu Paetahi tana ake Poari Academic, kei nga whare wananga manaaki e wha - ara; Te Whare Wananga o Cape Town, Te Whare Wananga o Dar es Salaam, Te Whare Wananga o Ibadan me te Whare Wananga o Yaounde II. E ai ki te paetukutuku, e wha etahi atu whare whakauru, ara ko nga Whare Wananga o Cocody, Nairobi, Benin me te Whare Wananga o Witwatersrand, ka whakaae, ka whakawhiwhia ki nga tohu i roto i te kaupapa. Kei ia rohe he whare wananga manaaki e tuku ana i nga akoranga matua me te whare wananga tuku tohu. Ka tautokohia e te kaupapa nga tauira 21 mai i te rohe o Sahara Awherika ia tau
E tohu ana te paetukutuku AERC ko nga Poari Academic for CMAP me CPP he mema i tangohia mai i nga whare wananga e whai waahi ana, a, ko te nuinga o ratou te kawenga mo nga kaupapa matauranga o nga kaupapa e rua. Ka whakahaere a AERC i te whakawhanaketanga marautanga me te whakatinana tahi i nga paerewa, me te hanga i te kaha o nga tari ohanga whai waahi me te tautoko i nga whare pukapuka.
Ko tetahi atu huarahi e tutuki ai e te ACBF ona whainga ko te utu tika i etahi tari ohanga whare wananga. Ko te tari ohaoha o te Whare Wananga o Moi tetahi o aua tari. Kua whakauruhia e te tari he akoranga hou mo te putea me te putea. Ko te tohu Tohu Paerua hou mo te Peeke me te Moni me te arotahi ki te Microfinance he putea e te ACBF.
He kaupapa kei te ACBF neke atu i te 30 whenua o Awherika. Kua mahi tahi te Foundation me te Kura Putea me te Peeke o Rwanda (Price, 2006). I tata nei, i whakawhiwhia e te ACBF he $800 000 ki te Whare Wananga o Awherika, he whare wananga motuhake kei Zimbabwe.
Opaniraa
E kii ana a Federici (2000) ko te matewai o nga putea matauranga i Awherika ka taea e nga umanga penei i te ACBI te whakahaere i nga hanganga o nga whare wananga o Awherika, ma te whakarite akoranga e putea ana e ratou, e whakaaro ana, engari ko nga akoranga marautanga ka whakatauhia kia puhoi te hau. He pono tenei, a koinei te rautaki e whakamahia ana e te whakapaipai o te ao ki te hanga i te karaehe kaiwhakarite i muri i te koroni i Awherika.
Ko nga kaitono ki nga kaupapa matauranga kua utua e te ACBI me rite ki te kawe i nga mahi kua whakaritea, ka aro ki nga kawenga kua tohua me te kore e aro ki nga whakararuraru, ki te whakahua i a Albert (2006). Ko te hua he tangata tino matauranga e mahi ana i a raatau mahi kua whakaritea me te kore e paopao ki ana whainga (Schmidt, 2001). I roto i te poto, ko nga tohunga ngaio kaore i te whakahee me te whakarongo ki nga whakaaro.
Ko nga tauira o nga kaupapa kua utua e te ACBF ko nga momo tangata ka tukuna e te IMF, te Peeke o te Ao, te Bretton Woods Institution me te UN ki te aro turuki i nga kaupapa here ohaoha e mauhia ana e nga whenua o Awherika. I tua atu, kei te noho tonu enei paetahi ki te tautoko me te pupuri i te whakaaro neo-liberal e whakaponohia ana e enei umanga putea o te ao hei arahi i nga kaupapa here ohaoha o Awherika.
Ko nga whainga o nga kaupapa matauranga kua utua e te ACBF, ehara i te whakaputa whakaaro motuhake, kaihaka. Engari, ko te whainga ko te whakaputa i nga kai-whakaaro ngohengohe me te whakaaro. I roto i tana pukapuka 'Disciplined Minds', e kii ana a Schmidt (2001) ko te tino whakaaro arohaehae ko te patapatai i nga whakaaro hapori, torangapu me te morare; te whakamahi me te whakamahine i te tirohanga o te ao i hangaia e te tangata ake; "me te karanga mo te mahi e ahu whakamua ana i te kaupapa i hangaia e te tangata. Ko te huarahi e hoki whakamuri ana i tetahi o enei wahanga e toru karekau he wairua arohaehae (wh. 41)."
Ki te puta mai i enei kaupapa, ka ako wawe nga akonga kaore e tika kia werohia te hanganga hapori o te ao e tautokohia ana e nga kaupapa me nga kaupapa here ohaoha a te IMF e ahu mai ana enei akoranga. Ka aro nga akonga ki te huarahi pai ki te whakatutuki i o raatau mahi, a, kei konei anake ka whakamahi i o raatau mahi auaha, katahi ka uru noa ki roto i nga rohe o te tauira neo-liberal, ki te whakahua i a Schmidt.
Ko tenei tātaritanga kei roto i te tohenga a Chomsky ko nga kura, i te nuinga o te waa, i hangaia hei tautoko i nga hiahia o te wahanga rangatira o te hapori, nga tangata whai rawa me te mana - i roto i te poto ko nga rangatira. I tohe au i aku tuhinga roa o mua, ko te nuinga o nga mema o te karaehe kairuruku he tohu matauranga me nga ahuatanga ohaoha o ia ra e whakakaha tonu ana i tona mana, tona mana me tona mana. Hei tauira, ko nga mema o te karaehe kairuruku he tangata e kiia ana he 'ngaio'. Ko nga whare wananga, na te nuinga, i hangaia hei whakaputa i nga tangata e ohaoha ana ki nga uara o tenei akomanga; tangata, ko wai ka taea te uru ki tenei akomanga kaore he raru. Ko tenei na te mea ko te whainga o te whakangungu matauranga ehara i te mea ki te whakaako i nga pukenga me nga meka o te tangata, engari ki te whakarereke i nga uara whakaaro o te tangata kia rite ki te punaha.
Na, ko te take i muri i te African Capacity Building Foundation ko te whakarereke i nga uara whakaaro o te tangata kia rite ki te punaha putea o te ao, i te wa ano, ka whakaputa i te karaehe kaiwhakarite tino mohio e turaki ana i te kaupapa neo-liberal me te tino pai.
Tohutoro:
Te whare wananga o Awherika: http://www.africau.edu/
Wharangi tuatahi o te Consortium Rangahau Ohaoha o Awherika: http://www.aercafrica.org/home/index.asp
Albert, M (2006). Te whakatutuki i te tumanako: Te ora i tua atu i te whakapaipai. Kanata: Fernwood Publishing.
Albert, M. & Hahnel, R. (1978). UnOrthodox Marxism: He tuhinga roa mo te whakapaipai, te hapori me te hurihanga. Boston, South End Press.
Caffentzis, G. (2000). Te Peeke o te Ao me te matauranga n Awherika. In S. Federici, G. Caffentzis & O. Alidou (Eds), He mano nga puawai: Nga pakanga hapori ki te whakatikatika i nga hanganga i nga Whare Wananga o Awherika (wh. 3 - 18). New Jersey: Africa World Press, Inc.
Federici, S. (2000). Te Whakahoutanga o te Matauranga o Awherika. In In S. Federici, G. Caffentzis & O. Alidou (Eds), He mano nga puawai: Nga pakanga hapori ki te whakatikatika i nga hanganga i nga Whare Wananga o Awherika (wh. 19 - 23). New Jersey: Africa World Press, Inc.
Federici, S. (2000). Ko nga pakiaka ohaoha o te aukati i te herekoretanga o te matauranga i Awherika. In In S. Federici, G. Caffentzis & O. Alidou (Eds), He mano nga puawai: Nga pakanga hapori ki te whakatikatika i nga hanganga i nga Whare Wananga o Awherika (wh. 61 - 68). New Jersey: Africa World Press, Inc.
IMF. (2002). Ka hainatia e te IMF me te African Capacity Building Foundation he pukapuka whakamaarama, [Press Release]. I tikina i te Pipiri 11, 2008, mai i: http://www.imf.org/external/np/sec/pr/2002/pr0246.htm
Te Whare Whakahaere Putea Macroeconomic o te Rawhiti me Awherika ki te Tonga: http://www.mefmi.org/
Martin, M., Perales, J. C. A. & Johnson, A. (2001). Rautaki nama a nga Whenua Pohara Tino Namaa me te tātari i nga kaupapa whakapakari kaha. I tikina i te Pipiri, 10, 2008, mai i: http://www.dri.org.uk/pdfs/EngPub1_HIPC_CBP.pdf
Te Whare Wananga o Moi, Te Kura o Kenya mo nga Akoranga Moni & Te Kaupapa Hangaia o Awherika. (2008). Te Tohu Paerua hou mo te Peeke me te Moni me te aro ki te Microfinance, (te panui niupepa). I tikina i te Pipiri, 10, 2008, mai i: http://www.amfikenya.com/pubs/Final_Students_Admission_Advertisment.pdf
Utu, S. (2006). Te whakatakoto i te turanga mo te heke mai o Awherika. I tikina i te Pipiri, 10, 2008, mai i: http://findarticles.com/p/articles/mi_qa5391/is_200602/ai_n21408874
Schmidt, J. (2001). Nga hinengaro maataki: He tirohanga arohaehae ki nga utu me te punaha patu wairua e hanga ana i o raatau oranga. Lanham: Rowman & Littlefield Publishers, Inc.
Te Rautaki Nama Moni a nga Whenua Pohara Nui me te Taatari i te Papatono Whakanuia i te Raukaha Te whaarangi: http://www.hipc-cbp.org/index.php
Te Whare Wharangi mo te Whakahaere Putea me te Ohaoha o Awherika ki te Hauauru: http://www.waifem.org/
Te Peeke o te Ao. (1991). Te Kaupapa Whakanuia o Awherika: Ki te whakapai ake i te tātari kaupapa here me te whakahaere whanaketanga. Washington D.C.: Te Peeke o te Ao mo te Whakahoutanga me te Whakawhanaketanga.