Sagan af Farzana, þýdd af dóttur hennar Zarghuna og skrifuð af Maya Evans.
Þegar ég var sex ára var lífið gott, ég vissi ekki neitt utan heim móður minnar og föður. Í þorpinu þar sem ég bjó var hægt að sjá leirhúsin langt frá. Baba-fjöllin teygðu sig að eilífu í fjarska. Á vorin var allt gróskumikið grænt, vatnið rann úr fjöllunum sem fóðraði lækinn fyrir framan húsið okkar, allan tímann heyrðist vatn renna. Fólk vann hörðum höndum á jörðinni á hverjum degi í fjöllunum við að smala kindum og geitum eða vinna í verslunum á basarnum. Konur bjuggu til brauð í tandoor. Lífið í þorpinu Topi var erfitt en fólk var ánægt.
Ég var nýbyrjuð í skóla í kannski mánuð þegar stríðið hófst. Rússar voru komnir til Bamiyan og það var upphafið að stríði fyrir Afganistan. Þegar þyrlurnar byrjuðu að varpa sprengjum á þorpið okkar flúði fólkið til fjalla til að búa í hellum. Stundum bjuggu tvær fjölskyldur í helli í tvo eða þrjá mánuði. Við hlóðum mat og teppi á asna og fórum yfir grýtta fjallastígana til öryggis í hellunum. Á daginn fóru karlarnir út að skera melgresi og konurnar ferðuðust stundum aftur til bæjanna til að safna grænmeti. Ég gisti í hellinum og lék mér við dúkkurnar mínar og systkini mín, eldri systur og tvo stóra bræður.
Það tók langan tíma þar til Rússlandsstríðinu lauk, kannski fóru tveir eða þrír forsetar framhjá. Það var erfitt að alast upp undir stöðugri pressu. Fólk var alltaf hræddt og það gat ekki ferðast frjálst. Þegar ég var tólf ára fékk ég að ferðast með ömmu minni til Kabúl þegar það var undir stjórn rússneska „járnhnefans“. Þrátt fyrir að Kabúl hafi þá verið fullt af Rússum og „vondum mönnum“ sem mundu berja fólk, klæddust afgönsku konur stuttum pilsum og voru stundum ekki með slæðu. Ég man að ég var einu sinni í strætó og kona dáðist að handgerða trefilnum mínum frá Bamiyan. Konan strauk því og sagðist aldrei hafa séð trefil eins og minn og bað mig að koma með einn til baka frá Bamiyan fyrir sig.
Kabúl var hreint þá, ekki eins og í dag. Árnar, sem nú innihalda meira rusl en vatn, voru uppspretta líf og tómstunda fyrir Afgana, þar sem fólk stundaði veiðar á bökkunum og synti jafnvel. Göturnar voru ekki troðfullar og loftið hreint. Ég man eftir að hafa séð rússnesku skriðdrekana fara til að berjast í Panjsheer-dalnum. Þegar hermennirnir fóru voru þeir ánægðir en þegar þeir komu til baka voru þeir barðir, báru látna og særða eftir bardaga. Þessi sigur varð til þess að nafn Tadsjikska yfirhershöfðingjans Ahmed Sheer Mahsood, var að eilífu vegsamað í sögu Afganistans sem „Ljón Panjsheer“.
Eftir stríðið var fólk mjög fátækt og það var ekki mikill matur. Margir Afganar urðu flóttamenn í Íran, þar á meðal tveir bræður mínir. Einn bræðra minna ferðaðist fótgangandi í kvenfatnaði til að forðast að verða neyddur til að gerast bardagamaður. Þeir sem enn bjuggu í þorpinu sneru aftur að vinna á bæjum sínum, ræktuðu kartöflur og hveiti og héldu kýr. Við amma ætluðum að fylgja bræðrum mínum en eldri systir mín, sem hafði nýlega gift sig í Kabúl, varð ólétt svo amma varð eftir til að hjálpa henni með barnið.
Þegar stríðinu lauk var ég þrettán ára og það var ákveðið að ég skyldi giftast. Það var haust þegar ég giftist. Þetta var spennandi dagur og þó að þetta væri ekki mín ákvörðun þá áttaði ég mig á því að ég yrði að sætta mig við það. Maðurinn minn Rahmony var um nítján ára gamall og var myndarlegur og góður. Við höfðum alist upp í sama þorpi svo ég þekkti hann þegar. Allir þekktu alla í þorpinu þar sem það voru aðeins um 32 fjölskyldur.
Mamma og tengdapabbi komu með sælgæti í brúðkaupið og hentu því upp í loftið eins og konfekt. Konurnar spiluðu á doryha-trommu og dönsuðu á meðan þær sungu sérstakan fullorðinssöng. Þegar ég fór að búa með fjölskyldu eiginmanns hennar var það mjög erfitt þar sem þetta var stór fjölskylda, hann átti þrjá bræður og fjórar systur auk afa og ömmu. Einn bræðranna hafði þegar gift sig svo konan hans bjó líka í húsinu. Maðurinn minn var blíður og hann sópa gólfið og eldaði. Bróðir hans myndi segja að hann væri ekki alvöru maður en ég elskaði hann og kunni að meta góðvild hans. Ólíkt öðrum eiginmönnum sló hann mig aldrei.
Á hverjum degi þvoði ég fötin, safnaði heyi af landinu og mjólkaði kindurnar og kýrnar. Alfalfinn óx náttúrulega nálægt kartöflunum og hveitinu og við vissum að uppskeran myndi styrkjast ef melurinn stækkaði. Mennirnir voru allir bændur og áttu að vinna á jörðinni um daginn.
Svo hófust átökin aftur og margir mannanna gengu til liðs við Mujahuddin, en ekki Rahmony, hann var áfram til að vinna á landinu þar sem honum líkaði ekki ofbeldið.
Mennirnir börðust aðallega á fjöllum en stundum barst ofbeldi í þorpinu. Ég sá oft logakastara - gashylki sem var knúið í gegnum loftið með eldi. Bardagarnir voru á milli fimm hópa og þeir myndu skjóta á hvern þann sem gekk um. Hinir mismunandi hópar voru dregnir upp eftir þjóðernislínum og voru studdir af mismunandi löndum. „Nasar“ nutu aðstoðar Bandaríkjamanna, „Harakat“ og „Scepor“ voru studdir af Íran, „Jamyat“ voru Tadsjik og Pashtoon og það var líka „Shora“. Þeir börðust allir í „Jang-e-dohkhely“ - „stríðinu inni“.
Ég heyrði frá fólkinu í þorpinu mínu að Ameríka væri langt í burtu en ég vissi ekki hvert. Ég heyrði nöfn annarra landa eins og Íran, Rússlands og Pakistan, en aðeins þegar fólk í þorpinu talaði um hvaðan vopnin komu.
Ég var fimmtán ára þegar fyrsta barnið mitt Khamed fæddist. Lífið var erfitt vegna Mujahuddin en vegna Rahmony eiginmanns míns var ég hamingjusamur. Ári síðar fæddist svo annar sonur minn Lolla fjórum árum síðar Fyrsta dóttir mín Zarghuna var þriðja blessun okkar.
Eftir Mujahuddin voru hlutirnir ekki skýrir. Najibullah varð forseti og ég hélt að hann væri góður fyrir fólkið. Ég man eftir því að hafa hlustað á útvarpið heima og hlýtt af eldavélinni okkar. Ég heyrði rödd Najibullah brakandi í gegnum útvarpið, þar sem boðskapur hans hvetur til friðar og bað bardagamennina í fjöllunum að koma niður, að fá frið og líf. En þeir hlýddu ekki. Ég skildi ekki hvers vegna þeir héldu áfram að berjast, kannski hafði það eitthvað með vopnaviðskipti að gera, en ég veit það ekki.
Á þessum tímapunkti var önnur dóttir mín Karima komin og svo voru yngri synir mínir Abdul og Arif að búa til sex. Lífið hjá mér var það sama, ég fór samt út að safna heyi handa kýrunum, þvoði föt og passaði fjölskylduna mína. Elsta dóttir mín, Zarghuna, dýrkaði föður sinn og líkaði aldrei við að vera aðskilin frá honum. Stundum fannst honum gott að sofa úti undir stjörnunum og þó hún væri hrædd við orma í jörðu, þá heimtaði hún að sofa við hliðina á honum, vaguð í svefn við hljóðið í læknum sem rann framhjá heimili þeirra. Rahmony var kappsamur um að dætur sínar mættu í skóla. Það var hann sem skráði Zarghuna sex ára gamall og það var hann sem sótti hana oft í skólann.
Og svo komu talibanar til Kabúl.
Ég hafði heyrt frá öðrum í þorpinu að talibanar hefðu drepið alla, sérstaklega Hazara, en ég trúði ekki þessum sögum. Svo einn daginn sneru menn frá Mujahuddin aftur til þorpsins og sögðu Talibanar koma og að jafnvel þeir væru hræddir. Í fyrstu komu Talibar á bíl og síðan á hestbaki. Þeir báru byssur og langa hnífa. Ég áttaði mig þá á því að sögurnar sem ég hafði heyrt voru sannar.
Það var enginn tími, þetta var ringulreið. Við Rahmony söfnuðum öllum börnum okkar, nema Khamed og Abdul sem voru saknað. En fjölskyldan varð að flýja fyrir lífi sínu - strax. Á daginn fórum við yfir fjöll og um nóttina sáum við reykinn af brennandi húsum sem talibanar höfðu kveikt í. Við höfðum næstum sloppið í öryggið á fjallatoppunum þar sem talibanar myndu ekki finna okkur.
Við vorum ekki eina fjölskyldan sem var á flótta. Í hópnum okkar voru bróðir Rahmony og fjölskylda hans ásamt tveimur öðrum mönnum. Við gengum í næstum sólarhring þegar við urðum varir við raddir talibana skammt frá svo við krjúpuðum í skugganum undir yfirhangandi kletti. Allir voru frosnir í felurýminu sínu. Karima sagði að hún væri þyrst en samt hreyfðum við okkur ekki þar sem við sáum að hætta væri í nánd. Konurnar báðu um að talibanar myndu ekki sjá þær; við þurftum að vera faldar í aðeins nokkra klukkutíma í viðbót og þá myndi rökkrið fela flóttann okkar upp í fjöllin þar sem við myndum ekki finnast.
Maður sem við vissum ekki að ráfaði framhjá, hann var ekki Talib og hann skynjaði ekki yfirvofandi hættu. Hann sá hópinn í skjóli undir klettinum og kallaði þá til að koma út. Rödd hans skar á þögn fjallanna.
Ég hafði klætt unga son minn Lolla í eigin föt svo hann leit út eins og stelpa, en það var ekkert að dulbúa Rahmony, bróður hans og hina tvo mennina. Zarghuna loðaði við föður sinn þegar talibbarnir skipuðu mönnunum að fara úr felustaðnum okkar. Rahmony tók trefilinn sinn og vafði hann um sjö ára gamla Zarghuna, dóttur hans sem hafði aldrei gaman af að vera í burtu frá honum, hann sagði henni að vera ekki hrædd og að hann myndi alltaf vera með henni.
Fimm mínútum síðar við heyrðum skothljóð.
Talibanar sögðu konunum og börnum að snúa aftur heim. Áfallið varð til þess að ég gat ekki talað og fæturnir hættu að virka. Ég þurfti að fara niður fjallið með því að draga mig eftir jörðinni. Daginn eftir ákváðum við að reyna að finna Rahmony en það var snjór og mjög kalt. Við leituðum en fundum hann ekki.
Móðir Rahmony áttaði sig á því að mennirnir höfðu verið drepnir svo hún fór út til að finna líkin. Hún uppgötvaði þá ekki langt frá þeim stað sem við höfðum verið aðskilin, holur voru grafnar og þeir grafnir á staðnum þar sem þeir höfðu verið drepnir.
Rahmony, góður og myndarlegur eiginmaður minn var farinn.
Nú þurfti ég að hugsa um líf barna minna sex. Í fyrstu vildi ég ekki segja Arif og Karima að talibanar hefðu myrt föður þeirra, auk þess sem ég hafði enn engar fréttir af elsta syni mínum Khamed og fjögurra ára Abdul. Við spurðum fólkið sem sneri aftur af fjöllunum hvort það hefði séð það, en svo var ekki. Eftir tuttugu daga sögðu íbúar þorpsins að þeir hlytu að hafa verið drepnir af talibönum, en loks eftir fjörutíu langa daga kom frændi til að segja að þeir væru heilir á húfi og heima hjá frænku.
Lífið var næstum ómögulegt án Rahmony. Tveir bræður hans og faðir hans höfðu einnig verið myrtir. Ég spurði fjölskyldu hans sem eftir var hvort ég gæti fengið hlut hans í jörðinni, annar bræðranna samþykkti en hinn ekki. En ég var nú höfuð fjölskyldunnar og eins og afganskur maður gerði ég tilkall til jarðarinnar minnar. Öryggisgæslan var enn slæm, ógn talibana var enn yfirvofandi svo við seldum búfénað sem eftir var og ætluðum að fara. Við keyptum tvo sekki af hveiti fyrir brauð og hlóðum asnanum okkar. Ég lei unga fjölskyldu mína þegar við ferðuðumst í margar vikur; sofandi á hæðum og undir stjörnum, forðast Talib. Abdul var enn hægur gangandi og Arif þurfti að bera, en samt hélt ég fjölskyldunni saman og öruggum.
Loks komumst við að útjaðri Kabúl og fundum góðviljaða konu sem vildi deila stóru húsi sínu með fjölskyldu sem hafði enga karlmenn. Eiginmaður hennar og faðir voru báðir farnir til Pakistan og skildu hana eftir með þrjú börn og húsið til að sjá um. Herbergið sem okkur var gefið var fallegt þar sem faðir góðvildar konunnar var ríkur. Lolla, sem er núna ellefu, tókst að fá vinnu í búð á staðnum og fór líka á fjöll með Khamed til að safna runnum til að elda á tandoor og selja öðrum fjölskyldum.
Við dvöldum í því húsi í sex mánuði þar til ættingjar í Bamiyan sögðu okkur að það væri óhætt að snúa aftur, að talibanar væru farnir. Við fórum hina löngu ferð til baka til þorpsins okkar, þó nú væri kominn vetur svo ferðin var sérlega erfið. Við söfnuðum við og runnum á daginn til að brenna á nóttunni.
Þegar við komum aftur í húsið okkar sáum við að einhver annar hafði verið þar. Myndirnar á veggnum höfðu verið brenndar, kassa af fötum sem við skildum eftir í horninu hafði verið hent út og á gólfinu voru byssukúlur. Amma mín sagði sögur af því að verða kokkur fyrir talibana. Þeir kölluðu hana ‘móður’ og komu með kjúkling sem hún eldaði eða hveiti til að búa til brauð. Talibarnir sem hernámu þorpið voru ólíkir talibbunum sem komu fyrst og drápu og barðu konur fyrir að vera ekki í sokkum. Þessir talibbar tóku við ömmu mína og gáfu henni meira að segja nýjan trefil því sá sem hún klæddist var þráðlaus.
Þegar Bandaríkjamenn komu, skildu Talibanar eftir í bílum með felulitur spennt yfir þökin.
Ég man eftir matarpökkum sem hafa verið sleppt af himni og einn nágranni minn hljóp út á akur, án þess að vita um jarðsprengju sem einhver hafði plantað í einu af mörgum stríðum. Þá komu erlendir hermenn en þorpsbúar spurðu ekki spurninga. Það var friðartími þó allir væru fátækir og margir hefðu verið drepnir eða farið.
Hlutirnir voru dýrir. Khamed vann á jörðinni og Lolla seldi hluti á götunni eins og tyggjó, sokka, eldspýtur og valhnetur – valhneta í skurninni var 2 Afganistar (um 2p). Karima og Zarghuna unnu heima við að þvo föt og safna vatni frá vorinu, þær fóru líka aftur í skólann.
Eftir svo mikið ferðalag og vera svöng og hrædd fundum við von um að vera á lífi.
Þetta viðtal átti sér stað þegar Farzana ferðaðist frá Bamiyan til Kabúl fyrir útskriftarathöfn Zarghuna. Í dag eru vegirnir frá Bamiyan afar óöruggir þar sem þeir eru undir eftirliti talibana, ISIS og glæpamanna. Ef strætisvagn er stöðvaður segist fólk vera að ferðast til að hitta fjölskylduna eða á sjúkrahús, ef nemendur eða opinberir starfsmenn finnast er líklegt að þeir verði teknir af lífi. Ef útlendingar uppgötvast verður þeim rænt eða drepið. Hvítur fáni á húsi táknar talibana.
Zarghuna er meðlimur afgönsku friðarsjálfboðaliða, hún er fyrsta manneskjan í fjölskyldu sinni til að verða háskólanám, fyrsta konan í þorpinu sínu og ein af fyrstu APV. Hún þýddi sögu móður sinnar og bætti við smáatriðum úr eigin endurminningum. Farzana var afar stolt af því að sjá dóttur sína útskrifast.
Þetta var líka skrifað vikuna a UNAMA skýrsla var birt og kom fram að metfjöldi 3,948 óbreyttra borgara létust árið 2016 og 7,920 særðust. Síðan 2009 hafa vopnuð átök í Afganistan kostað 24,841 óbreyttan borgara lífið og sært 45,347 aðra.
ZNetwork er eingöngu fjármagnað með örlæti lesenda sinna.
Styrkja