István Mészáros, Skipulagskreppa fjármagns. Monthly Review Press 2010.
Almennir fjölmiðlar eru fullir af áhugasamri eftirvæntingu eftir bata hagvaxtar. Það er lítill skilningur á því að jafnvel þetta "eðlileiki" sem beðið hefur verið eftir er skaðlegt bæði fyrir meirihluta mannkyns og umhverfið. Hins vegar hefur núverandi kreppa afhjúpað svik efnahagskerfisins fyrir milljónum manna um allan heim. Hvort þetta leiðir til and-kapítalískra fjöldahreyfinga hvar sem er í heiminum á eftir að koma í ljós. Samkvæmt István Mészáros er kapítalisminn kominn á það stig að aðeins róttæk umbreyting á samfélögum okkar getur bjargað okkur frá félagslegu hruni og umhverfishamförum.
Fjölmiðlar iða af kröfum um aðhaldsaðgerðir eins og kreppan hafi verið af völdum venjulegs launafólks og lífeyrisþega. Mészáros skrifar í nýrri bók sinni hvernig ríkisstjórnir hafa lýst því yfir að þær beri ekki ábyrgð á kreppunni vegna þess að hún sé alþjóðleg. Þeir geta því ekki borið ábyrgð á þeirri gríðarlegu þjáningu sem þeir leggja á fólk. En að láta hagkerfið reka stjórnlaust - eða á þann hátt sem þjónar eyðileggingareðli fjármagns - skapar alvarlegar hættur fyrir fólk alls staðar í heiminum. Heilbrigt samfélag er ekki hægt að byggja á sviksamlegu efnahagskerfi.
Mészáros skrifar: "Hins vegar er alveg ómögulegt að sjá fyrir sér raunhæfa lausn á alheimskreppunni okkar án þess að axla fulla ábyrgð á áframhaldandi þróun, sérstaklega í alþjóðlegu samtengdu og nauðsynlega víxlverkandi kerfi. En auðvitað persónugervingar fjármagns, eftir kröfum þeirra. rangsnúna rökfræði kerfisins, gæti ekki gert það í þágu samfélagsins alls. Aðeins hinn ofurvaldandi valkostur vinnuafls sem alhliða skipulögðrar og þar með sögulega sjálfbærrar samfélagslegrar æxlunarmáta er fær um að bregðast við þeirri brýnu þörf við aðstæður okkar. versnandi kerfisvandamál." (bls. 193-194)
Almenn efnahagsskýrendur hafa ekki getað útskýrt aðdraganda þessarar kreppu. Þeir hafa ekki útskýrt ástæðurnar fyrir miklu flæði peninga inn í fjármálageirann. Þeim hefur mistekist að sjá merkingu breytinga á því hvernig kerfið virkar. Fjármagnssöfnunin hefur lent í miklum vandræðum á sviði framleiðsluhagkerfisins og hefur því leitt til svimandi hagsmunaaðgerða fjármálageirans.
Niðurstaða Mészáros er dramatísk: „Við höfum náð sögulegum mörkum getu fjármagns til að stjórna samfélaginu. (bls. 171) Eftir að hafa náð þessum tímapunkti í kreppu sinni þrýstir fjármagnið á að lækka laun og fækka vinnuaflinu, vonlaust átak í ljósi þess að það þarf þennan kraft ekki aðeins til að framleiða hluti heldur einnig neyta þeirra á nægilega stóran hátt til að hjálpa að framleiða gróða fyrir fjármagnseigendur.
Misbrestur á að skilja þennan bakgrunn lýsir sér í umræðu sem felur frekar veruleika kreppunnar en býður upp á leiðir fram á við. Ræðan snýst um að „herða beltið“, „samþykkja nauðsynlegar breytingar“, „skapa alvöru störf“, „dæla inn nýjum fjárfestingarsjóðum“ og „auka framleiðni og samkeppnishæfni“. Þessar svívirðingar fela brotið sem hefur opnast á þessum krepputímum. Eftir því sem kerfið hefur opinberað rotnun sína hefur róttæk andstaða við það orðið möguleg. Hins vegar varar Mészáros við því að þessi opnun muni ekki vera til staðar að eilífu: "... ráðstafanirnar sem gerðar eru til að fylla hana, frá fyrstu skrefum og áfram, hafa sína eigin rökfræði og uppsöfnuð áhrif á síðari inngrip." (bls. 113)
Svo það sem kallað er eftir er róttæk virkjun mikils fjölda fólks. Svona orðar Mészáros það: „... róttæk stjórnmál verða að flytja vonir sínar þegar kreppan er sem hæst – í formi árangursríkra vald til ákvarðanatöku á öllum stigum og á öllum sviðum, þar á meðal efnahagslífinu - til félagslega stofnunarinnar sjálfs sem síðari efnislegar og pólitískar kröfur myndu stafa frá. Þetta er eina leiðin til að róttæk stjórnmál gætu haldið uppi eigin stefnu. (bls. 115)
Bilun getur borið dýrt verð. Mészáros skrifar um ekkert minna en möguleikann á tortímingu mannkyns ef okkur tekst ekki á næstu áratugum að uppræta fjármagn úr efnahagskerfi okkar. Það þarf að færa efnahagslega ákvarðanatökuna til tengdra framleiðenda. Menn verða að taka við ákvörðunartökunni sem gerir þeim kleift að stjórna tilveruskilyrðum sínum.
Fólk sem reynir að skipuleggja sig sjálft í jafnari samfélagsskipan hefur sem andstæðing árásargjarnt kerfi sem hefur farið í skipulagskreppu þar sem útþensla fjármagns hefur hættulega þröngan framlegð. Þessi harðnandi stéttabarátta mun vekja athygli hinnar huglítnu verkalýðsforystu um þessar mundir. Eins og Mészáros skrifar: „Þegar leiðin að ótrufluðri og sjálfbærri stækkun fjármagns hefur þrengst og loks lokuð af dýpkandi skipulagskreppu kerfisins, hlýtur meginhvetjandi krafturinn fyrir viljugri sjálfsbjargarviðleitni vinnuaflsins að veikjast þegar staðreyndir fara að sökkva inn.” (bls. 137)
Þetta er auðvitað ofar skilningi flestra fjölmiðlavina fréttaskýrenda. Loftið er fullt af öruggum forsendum um komandi bata. Búist er við að hagvöxtur hefjist að nýju fljótlega. Sama hvaða tegund vaxtarfjármagns er fær um í nýjum kreppuham er ekki stuðlað að sjálfbæru hagkerfi. Heldur erum við að verða vitni að – með orðum Mészáros – „óskynsamlegri umbreytingu sífellt meiri framleiðslugetu í eyðileggjandi veruleiki “. (bls.142) Samt er litið á hvers kyns framleiðsla, hvaða vöxtur sem er, hvernig sem sóun er, sem kærkomið merki um fullkomið heilbrigði kerfisins.
Við lifum svo sannarlega á hættulegum tímum. Núverandi veikleiki róttækrar andstöðu í leiðandi kapítalískum löndum dýpkar aðeins hætturnar sem framundan eru. Samt er von. Þar sem tök fjármagnsins á mannkyninu eru nú tekin fyrir er í Rómönsku Ameríku. Mészáros skrifar: „Í ljósi hinnar miklu tregðu sem stafar af sérhagsmunum fjármagns í forréttinda-kapítalísku löndunum og samþykkis umbótasinnaðs vinnuafls í sjálfsbjargarþróun þeirra, er mun líklegra að samfélagsleg umbrot eigi sér stað í Rómönsku Ameríku en í Bandaríkjunum eða Vestur-Evrópu, með víðtækar afleiðingar fyrir umheiminn. (bls. 131-132)
Sjá umsögn mína um bók István Mészáros Áskorun og byrði sögulegra tíma: sósíalismi á tuttugustu og fyrstu öld.
ZNetwork er eingöngu fjármagnað með örlæti lesenda sinna.
Styrkja