Ótímabært og óvænt. Þannig varð tilkoma þessarar sameiginlegu hneykslunar á spænska ríkinu. Ef okkur hefði verið sagt á M14 (14. maí 2011) daginn eftir myndu þúsundir manna fara út á götur viku eftir viku og hernema torg, skipuleggja fundi, skora á valdið með gríðarlegri borgaralegri óhlýðni á meðan við dveljum á götunum... hef aldrei ímyndað mér að það væri hægt. En það gerðist. Fólk, tveimur og hálfu ári eftir að „kreppan mikla“ braust út, sagði „Nóg“.
Í löndum í jaðri Evrópu, sem líkja eftir vinsælum uppreisnum í arabaheiminum, og sóttu hlýju frá Qasbah í Túnis og Tahrir-torgi í Kaíró, tóku menn til baka og tóku yfir almenningsrýmið. Arabíska vorið veitti okkur traust á „sjálfum okkur“ og sameiginlegum getu okkar til að breyta núverandi skipan. Og þegar litið er líka til Íslands og Grikklands, braut 15M hreyfingin við ríkjandi tortryggni, uppgjöf og andleysi. En ári eftir að hann birtist, hvað er eftir af því? Hvað hefur áunnist? Hvaða áskoranir og horfur eru framundan?
Hreyfing sameiginlegrar reiði hitnaði hratt. Fyrir utan þær þúsundir sem hertóku torgin, sóttu fundi, gengu um göturnar... margir aðrir, frá heimilum sínum, kenndu sig við þetta reiða flóð sem "tákaði" þá. Og með 23% atvinnuleysi, 175 brottrekstri á dag og eitt af hverjum fimm heimilum sem lifir undir fátæktarmörkum í spænska ríkinu, hvernig gat einhver staðist reiði, uppreisn og óhlýðni?
M15 hefur tekist að fara út fyrir kjarna aðgerðasinna mótmælenda, vakið upp nýja herskáa kynslóð og lyft mörgum upp úr hægindastólnum. Þetta er ungt fólk, umhverfisverndarsinnar, konur, aldraðir …, sem skipuðu „fólkið á Plaza del Sol“ í Madríd og „Plaza de Catalunya“ í Barcelona. Ári eftir M15 sjáum við hvernig hreyfingin hefur ákært bæði þá sem fara með efnahagslegt vald og þá sem fara með pólitískt vald fyrir samfélagslega ábyrgð á núverandi kreppu, og bent á náin tengsl og samráð þeirra á milli. M15 hefur afhjúpað lágstyrks lýðræði, haldið í gíslingu fjármálavalds; þeir sem stjórna þjóna 1% ekki 99%. Það hefur tekist að breyta sameiginlegu ímyndarefninu og pólitísku andrúmslofti í rætur sínar. Kreppan hefur framkallað félagslegan, pólitískan og efnahagslegan jarðskjálfta, en tilkoma 15M hefur einnig, öfugt, leitt til endurpólitíkeringar í samfélaginu.
Dýpkandi kreppan og tilkoma hreyfingarinnar hefur gert fólki kleift að „hugsa stórt“ og „hegða sér stórt“. Í dag er ekki aðeins verið að krefjast umbóta á bankakerfinu heldur að stuðla að eignarnámi og þjóðnýtingu banka og að „vanagreiðsla“ á óréttlátum, ólögmætum og ólöglegum skuldum. Aðgerðaráætlunin hefur stækkað og róttækast; það er ekki lengur nóg að einfaldlega sýna og fara út á götur, nú hernema við torg, lokum fyrir umferð, stöðvum brottrekstur... Kreppan afhjúpar hversu oft það sem er „ólöglegt“ er löglegt og það sem er ólöglegt er einmitt það sem er „löglegt“. Það er hægt að refsa fyrir að hernema hús eða banka, á meðan það er fullkomlega löglegt að reka fjölskyldur eða svindla með "preferentes" (flókin eignarhaldsbönd) af hálfu bankanna. Af hverju ekki að óhlýðnast lögum eða styðja þá sem standa frammi fyrir svo ósanngjarnum veruleika? Þetta er einn af stóru sigrum 15M: að gera þessa baráttu eðlilega og félagslega ásættanlega.
Og hvaða áskoranir og horfur stöndum við frammi fyrir? Það er hvorki auðvelt né fljótlegt að breyta heiminum frá grunni og til þess, eins og heimspekingurinn Daniel Bensaid benti á, verður þú að vopnast "hægri óþolinmæði". Við verðum að endurreisa aðra fylgni afla á milli valdamanna og mikils meirihluta samfélagsins og til þess þarf langa göngu sem ekki er alltaf fyrirsjáanleg eða bein leið. Og M15 er bara formálið á þessari baráttuhring sem er hafin. Á sama tíma er mjög erfitt að vinna áþreifanlega sigra umfram suma varnarlega. Þrátt fyrir reiði og félagslega ólgu fer niðurskurðarstefnan að magnast.
Að berjast gegn rógburði, glæpavæðingu og kúgun er annað lykilverkefni á komandi tímabili. Rýrnun lögreglunnar fylgir því að neyðarástand er komið upp. Þetta höfum við þegar séð. Því meira sem velferðarríkið visnar, því meira vex lögregluríkið. Það byrjar á því að rægja þá sem eru virkjaðir með því að kalla þá „perroflautas“ (götutónlistarmenn), síðan er haldið áfram að refsa þeim með því að kalla þá „and-kerfisþrjóta“ og auka kúgun með því að nota fyrirbyggjandi gæsluvarðhald, vefsíður sem móðga o.s.frv. Hvað er í því felst að búa til „óvin“ til að réttlæta bælinguna.
Hræðslu- og hræðslupólitík er annað andlit niðurskurðarstefnunnar. En besta mótefnið við slíkum aðgerðum er gríðarleg umfang mótmælanna. Hvernig er hægt að rægja eldri borgara sem verja heilsugæslustöð fyrir því að vera lögð niður? Hvernig er hægt að brjóta niður þá sem verja sig með bækurnar sínar í höndunum? Það er hægt og hefur verið gert, en ekki án þess að borga hátt verð í almenningsáliti. Hingað til hefur kúgunin vaxið upp og slegið aftur gegn valdinu.
Það hefur oft verið talað um að með M15 hafi „óttinn horfið“ en „óttinn“ heldur áfram að vera mjög til staðar á vinnustaðnum þar sem fjármagnið ræður ríkjum með varla höggum. Að forysta helstu verkalýðsfélaga sem lögð eru undir stjórnvöld og atvinnurekendur, vegur þungt á öllum félagshreyfingum. Við þurfum herskáa verkalýðsstefnu sem hefur þungamiðju sína ekki í samningaviðræðum að ofan heldur baráttu að neðan og sem ver menningu virkjana og samstöðu.
Og ef hreyfingin áformar róttæka breytingu á hugmyndafræðinni má ekki gleyma öðrum lykilþáttum kreppunnar, umfram þá efnahagslegu og baráttuna gegn niðurskurði, skuldum og einkavæðingu. Vistfræðilegur og loftslagsþáttur kreppunnar er miðlægur þáttur. Það er ómögulegt að trúa á "annan heim" án þess að berjast gegn rökfræði kerfis sem setur framleiðslu í forgang en hunsar takmörk jarðar. Efnahags- og vistfræðilegar kreppur eru nátengdar. Það er heldur ekki valkostur mögulegur nema með því sé reynt að binda enda á feðraveldiskerfi sem neitar að viðurkenna vinnu kvenna og gerir það ósýnilegt. Við getum sagt að núverandi efnahagskreppa hafi greinilega kvenlegt andlit.
Alþjóðleg samhæfing er önnur stór áskorun sem við verðum að leysa. Þrátt fyrir að hreyfingin hafi átt farsæla daga alþjóðlegrar virkjunar, eins og þann 15. október síðastliðinn, 2011, og nú M12 og M15, er alþjóðleg samhæfing hennar enn veik. Kapítalismi er alþjóðlegur og þar af leiðandi verður andstaðan gegn honum að vera jafn alþjóðleg, alþjóðleg og byggð á samstöðu. Frá torgum til hneykslis í heiminum er vegur komandi og farar sem við verðum að ferðast meira í hvert skipti.
Ef litið er til baka eitt ár, hefðu fáir séð fyrir um umfang niðurskurðar í spænska ríkinu (sem náði að gera stjórnarskrárbreytingar til að setja þak á opinberan halla) eða kúgun (hóta breytingum á almennum hegningarlögum til að refsa harðlega fyrir beinar aðgerðir án ofbeldis) , en engum hefði heldur getað ímyndað sér þessa reiðu flóðbylgju sem hefur slegið á pólitíska og félagslega víðsýni. Á erfiðum tímum hafa vissar tilhneigingu til að vera rangar og við höfum eina sem er það ekki: þeir sem eru við völd munu ekki gefa upp forréttindi sín án baráttu. Við vitum ekki úrslit þessarar „bardaga“ milli „þeirra sem eru efstir“ og „þeir sem eru á botninum,“ en ef við tökumst ekki á er leikurinn þegar tapaður.
Esther Vivas hefur nýlega gefið út, ásamt Josep Maria Antentas, „Planeta indignado. Ocupando el futuro“ (Ritstj. Sequitur).
Þessi grein var upphaflega birt kl Public.es. Þýðandi af John Catalinotto.