Ruo ọtụtụ afọ ugbu a, klaasị ndọrọ ndọrọ ọchịchị Washington ekpochiela na arụmụka aka mgba maka ihe a ga-eme gbasara Afghanistan. US kwesịrị ịga n'ihu na-eme atụmatụ maka itinye aka na ndị agha ogologo? Enwere ike iwepụ ndị Taliban "na-agafeghị oke" n'aka ndị Taliban na-anụ ọkụ n'obi? US kwesịrị ịhapụ ọchịchị onye kwuo uche ya ma lekwasị anya n'ịgbu ndị na-eyi ọha egwu Al Quad na mwakpo igbu ọchụ nke Predator drone, n'agbanyeghị ndị nkịtị nwụrụ anwụ, iwe ọha na eze ma ọ bụ enweghị iwu ha?
N'agbanyeghi na juputara na ndi okachamara amụma mba ofesi, arụmụka dị ugbu a ka dabere n'ụkpụrụ amụma kacha emetụta mkpa Washington, mana n'ihe gbasara ihe kacha mma maka ndị Afghanistan, azịza nye ajụjụ niile dị n'elu bụ mba.
N'ime ọtụtụ afọ 70 gara aga, ọ dịghị onye nọ na Washington nwere mmasị na Afghanistan. Ọgbọ nke ndị nnọchi anya Washington ahụghị akụrụngwa ọ bụla ha ga-eji kpọrọ ihe ma ọ bụ atụmatụ ha ga-enweta site na ime enyi. Arịrịọ mbụ Kabul rịọrọ maka enyemaka ndị agha n'ịchịkwa oke oke ọwụwa anyanwụ ya na Pakistan bụ nke mbụ leghaara anya wee jụ ya kpamkpam, hapụ Afghanistan ịchọ enyemaka sitere na Soviet Union. Conservative 1980's Washington hụrụ na mba ahụ bara uru na-enweghị njedebe dị ka ikpo okwu agha oyi maka nkwupụta nnwere onwe na mkpebi onwe onye, ma nyefere ya na Pakistan na Saudi Arabia iji chọpụta ọdịnihu ya ozugbo Red Army hapụrụ.
Taa, onye ọ bụla na-ahụ maka belt na onye na-ekwu okwu mgbasa ozi chọrọ inyere onye isi ala Bema aka imecha Afghanistan ziri ezi. Mana ọ bụrụ na ị nweta Afghanistan nke ọma na 2009 gbadaa ịhapụ ihe niile US na ọdịda anyanwụ etinyegoro n'ime afọ 7 gara aga, gịnị ka ha ga-atụfu site n'ịhapụ nghọtahie ochie ha?
Ịghọta otu esi eme atụmatụ maka Afghanistan nwere ike ịdị mfe karịa ka onye ọ bụla tụlere taa, ma ọ bụrụ na naanị ndị nwere ike ime ya na Washington nwere ike mechaa kwụsị echiche agha oyi na-adịghị mma ma malite iche echiche dị ka ndị Afghans lụrụ ọgụ iji guzobe na jikwaa mba Afghanistan nwere onwe ya.
Na-eche dị ka onye Afghanistan
Site n'oge ochie, njirimara Afghan gbanyere mkpọrọgwụ na ala ndị Hindu Kush gbara gburugburu osimiri Indus. Nnwere onwe nke Afghanistan malitere dị ka nnupụisi nke onye ọkà ihe ọmụma Sufi dị omimi bụ Bayezid Ansari na-eduzi megide ọchịchị Mughal na narị afọ nke 16. Malite na 1747, usoro ndị eze Afghanistan chịrị site na Kashmir ruo n'Osimiri Arabian na site na Central Asia ruo Delhi wee na-achị Afghanistan ruo 1978.
Ndị ọchịchị Afghanistan meriri ndị agha Britain n'oge atọ dị iche iche ebe ha ji nlezianya na-egwu ọdịmma Britain megide njem ndịda nke eze ukwu Russia. Onye nrụpụta obodo nke narị afọ nke 19 nke Afghanistan, Amir Abdur Rahman Khan chere nsogbu na-agaghị ekwe omume ihu na idobe Afghanistan nọọrọ onwe ya. N'agbanyeghị nke ahụ, ọ lụrụ agha ya kasị njọ megide ndị enyi ya, ndị ọ na-achị na ndị Pashtun nke ya ma nwee ihe ịga nke ọma.
N'ime afọ iri nke 1920, n'agbanyeghị mmegide siri ike sitere n'aka ndị nwe ala ime obodo na ndị Mullahs dị ike na nhụsianya sitere na British India, Amir Amanullah Khan mere ka obodo ahụ gaa n'ihu site na ọchịchị na-aga n'ihu ma na-ebute oke ikike ụmụ nwanyị na-enwetụbeghị ụdị ya. Ma mgbe ndị agha jikọrọ Iran na India nọ n'oge Agha Ụwa nke Abụọ, Prime Minister nke Afghanistan, Hashim Khan nọgidere na-enwe nnwere onwe nke Afghanistan site n'ịhapụ agha ahụ ma na-agbaso nnọpụiche siri ike.
N'ịgbaso okike steeti Pakistan, ebumnobi agha oyi Washington na ebumnuche Pakistan mere otu echiche. Mana echiche ahụ na-arụ ọrụ ugbu a megide ma United States na Afghanistan ka ọgụgụ isi ndị agha Pakistan na-arụ ọrụ n'akwụsịghị akwụsị iji mebie mbọ ndị Afghan moderates iji guzobe ọchịchị onye kwuo uche ya.
Dị ka ntuli aka Asia Foundation mere n'oge na-adịbeghị anya, pasent 78 nke ndị Afghanistan na-aga n'ihu na-ahọrọ ọchịchị onye kwuo uche karịa ụdị ọchịchị ọ bụla na n'agbanyeghị adịghị ike ya, pasent 68 kwuru na ha nwere afọ ojuju n'ụzọ ọchịchị onye kwuo uche ya si arụ ọrụ. Nnyocha mba ABC/BBC/ARD nke Afghanistan na February chọpụtara na pasenti 58 nke ndị mmadụ hụrụ ndị Taliban dị ka ihe egwu kacha njọ ebe naanị 4% nke ndị Afghanistan na-akwado ọchịchị Taliban. N'agbanyeghị Washington na-egosi na ọ nweghị eziokwu a.
Ọ bụrụ na President Obama chọrọ iweta nkwụsi ike na Afghanistan na mpaghara ahụ, ọ ghaghị ịmụta ịhụ Afghanistan site na anya Afghanistan, nyere ndị Afghanistan aka chebe obodo ha site na ụjọ Taliban, ma nye ha enyemaka ha chọrọ iji maliteghachi ezigbo obodo.
N'ime nke a, ọ nwere ike ọ bụghị naanị dozie nsogbu Afghanistan, kama ịmalite mmeghari ohuru nke Washington.
Paul Fitzgerald na Elizabeth Gould bụ ndị edemede nke Invisible History: Afghanistan's Untold Story, dị na City Light Books, www.citylights.com.
A na-akwado ZNetwork naanị site na mmesapụ aka nke ndị na-agụ ya.
inye