N'ime otu ọnwa, ogbunigwe Saudi na-edu Yemen ga-abụ otu afọ.
Uru atụmatụ dị ole na ole. Egwuregwu chessboard nke ndọrọ ndọrọ ọchịchị Yemen gbawara agbawa dị mgbagwoju anya taa dị ka ọ dị n'ụbọchị ndị Saudis malitere bọmbụ - 26 March 2015.
Gịnị mere ndị Saudis na ndị ha na ha jikọrọ aka ji malite bọmbụ Yemen? Ọ dịghị ihe doro anya casus belli. Nkwekọrịta mgbanwe nke afọ 2011 emebiela - ikike Onye isi ala Mansour Hadi kwụsịrị otu afọ tupu ọ gbaa arụkwaghịm na February 2015.
Otu dị iche iche na-agba ọchị maka ọnọdụ maka nkwekọrịta ọhụrụ, nke na-adịghị na mbara igwe. Njide e jichiri Sanaa abụghị ihe a na-apụghị izere ezere, ma ọ bụghịkwa ihe ijuanya. Bọmbụ Saudi sochiri.
Onye were Sanaa? Usoro ndọrọ ndọrọ ọchịchị abụọ na-asọ mpi - ndị Houthis na Ali Abdullah Saleh's General People's Congress - gbakọtara megide gọọmentị Hadi iweghara isi obodo ahụ. Saleh gbara akwụkwọ maka agha megide ndị Houthis site na 2004 ruo 2010. Ka o sina dị, ha jikọrọ aka maka mkpali a.
N'ịbụ onye were Sanaa, mgbaji gbawara n'etiti ndị mmekọ abụọ ahụ, na ọgụ na ogige ndị agha Raymat al-Humayd nke dị n'ebe ugwu Sanaa na-egosi adịghị ike ha n'ime. Nyere oge, ọ ga-abụ na ndị mmekọ a gaara eme ka nkewa nke ha gbasaa.
Mana tupu nke a emee, ndị Saudis na ndị ha na ha jikọrọ aka malitere ogbunigwe ahụ, nke mere ka ịdị n'otu dị n'etiti Saleh na ndị Houthis ma nye ndị nke ikpeazụ ohere ịnweta ndị ọrụ agha nwere nkà - ndị nwere ike ịgbanye ngwa agha Scud na Saudi Arabia, dịka ọmụmaatụ.
Ọ bụ njikọ a nke nwere ike ịkwụsị mwakpo Saudi, ọ bụ ezie na ọ na-efu mbibi nke Yemen.
Otu n'ime nnukwu ọdachi nke agha Yemen bụ na ndọrọ ndọrọ ọchịchị ụlọ nke Yemen - nke dị mgbagwoju anya - ugbu a na-atụgharị na esemokwu geopolitical mpaghara n'etiti Iran na Saudi Arabia.
Iran na ndị Houthis na Saleh na-enwe mmekọrịta pere mpe. Njikọ ndị Shia a na-akpọkarị adịghị ike, ebe ndị Zaydi Shia nke Yemen ekwenyeghị na ndị Iran iri na abụọ n'okwu dị iche iche nke nhazi na ozizi.
Saudi Arabia paranoia nke mmetụta Iran na-ekere òkè dị ukwuu ebe a. Ekpuchiri ya bụ mgbawa ndị ọzọ na Yemen: ajụjụ gbasara ọchịchị etiti na nkewa, North vs South, Republic secularism vs islam ọchịchị. Ntinye Saudi Arabia n'ime esemokwu emeela ka okwu gbagwojuru anya ma mee ka udo bụrụ echiche na-agaghị ekwe omume.
Ọ bụrụ na ndị Saudis chọrọ ime ka ndị Houthis na Saleh ghara ịda mbà, ọ bụ ezie na ọgụgụ isi Saudi ga-eburu ihe ịrịba ama nke nsogbu dị n'ime n'etiti ogige abụọ a.
Ụzọ kacha mma ga-abụ ịnwale ma kewapụ ha. Ihe ogbunigwe ahụ sitere na 26 Maachị mere bụ ịkpọkọta ha ọnụ. Ọ nwere ike ịbụ na ndị Saudis anaghị eche echiche nke ọma na ọ bụ naanị ịkpọasị nke Iran kpaliri ya?
Ma ọ bụ nwere ike ịbụ na nchegbu ụlọ na Saudi Arabia kpaliri agha ahụ? A sị ka e kwuwe, obere oge tupu agha ahụ, Eze Salman weghaara ocheeze wee họpụta nwa ya nwoke Mohammed bin Salman dị ka onye na-ahụ maka nchekwa.
Mohammed bin Salman - nke a maara na mpaghara dị ka MbS - pụtara na telivishọn Saudi n'ụbọchị na-esote bọmbụ ahụ malitere; ọ nọ na ebe ọrụ ndị agha, na ekwentị, na-agwa ndị na-anya ụgbọ elu okwu, na-ele maapụ. Agha Yemen nwere ike ịbụ ohere MbS iji gosi na ọ bụ ya n'ezie.
Ugbu a ọ bụ albatross n'olu ya. Enweghị ike ịhụ Saudi Arabia ka ọ pụọ ma ọ bụrụ na o meriri. Ọ bụ n'ihi nke ahụ ka ọ dị n'aka ọchịchị eze. A na-achụ Yemen àjà maka mkpali ndị dị otú ahụ.
Akụkọ ọhụrụ sitere na International Crisis Group - Yemen: Udo enwere ike? (9 February) - na-ajụ ajụjụ dị mkpa nke udo wee nye nyocha na-adịghị mma.
“Mgbanwe nke ime ụlọ na nke mpaghara na-eduga n'udo,” ka ndị edemede dere. Ka mmekọrịta Riyadh-Tehran na-akawanye njọ, yabụ ohere nke idozi nsogbu mpaghara ebe a. N'ime obodo ntụkwasị obi n'etiti pati dị iche iche emebiela. Mmetụta fissiparous na-achị ugbu a.
Njikọ nke Yemen na 1990 nọ n'ihe ize ndụ nke ikewa. Ndị agha abụọ a nwere afọ ojuju ịnọdụ ala n'akụkụ oke ala ochie, ebe obodo Taiz jikọtara ha abụọ. Militias nke Houthis na Southern Resistance aghọwo ihe dị mkpa ugbu a dị ka ndị agha Yemen gbawara agbawa.
“Ịrọ òtù, n’akụkọ ihe mere eme, ọ bụghị ihe na-akpata ọgba aghara ma ọ bụ ịkpali ime ihe ike, bụ ebe nile ugbu a,” ka Òtù Na-ahụ Maka Agha na-ede. "Okwu ịbọ ọbọ, nke na-adị ugbu a n'oge gara aga, abawanyela nke ukwuu. Vendettas dabere na agbụrụ ga-emeri esemokwu ahụ. "
Mba United Nations agbapụla n'akụkụ. Nsogbu ya ebe a hà ka nsogbu ya na Siria. Esemokwu geopolitical na ikike nke egbe na ala na-eme ka o yighị ka ndị otu ahụ ga-anọdụ ala na tebụl UN. Ihe otu Crisis Group na-ebelata na akụkọ ya bụ ọrụ nke West, bụ nke buru ibu.
Ọ gara n'ihu na-ebughachi ndị Saudis n'oge esemokwu ahụ niile, na-etinye onwe ya, dị ka a pụrụ isi kwuo ya, dị ka onye na-ese okwu na ọ bụghị dị ka onye na-ekiri ihe na-anọpụ iche. Akwụkwọ na-abia nke Sheila Carapico deziri - Arabia Incognita. Ozi sitere na Yemen na Gulf (Just World Books, Mee 2016) - kọwaa ọrụ ọdịda anyanwụ ebe a. Ihe ọ pụtara na-ewusi ọchịchọ Saudi ike ma mee ka US ghara ịda mbà.
Ka ọ dị ugbu a, ịnyịnya abụọ nke apocalypse na-agbago na Yemen.
N'otu akụkụ bụ Ụnwụ - ya na ụlọ ọrụ UN na-enwe nsogbu mgbe niile maka mmebi nke ụkpụrụ ndụ maka ndị mmadụ. Mmemme nri ụwa kwuru, otu ọnwa gara aga, na Yemen bụ otu nzọpụ site na ọkara ndị mmadụ nọ n'ọnọdụ ụnwụ nri.
Ihe karịrị nde 14 n'ime nde 23 Yemenis bụ "enweghị nchekwa nri". Julien Harneis, onye nnọchi anya UNICEF na Yemen, wepụtara ụfọdụ n'ime data ụlọ ọrụ ahụ chịkọtara. Ihe karịrị otu nde ụmụaka agbapụla n'ụlọ ha, ihe karịrị otu nde ụmụaka nọ n'okpuru ise nwere nnukwu nsogbu erighị ihe na-edozi ahụ na nnukwu ọrịa iku ume.
Nde ụmụaka abụọ enweghị ike ịga akwụkwọ. Harneis kwuru, "Ihe ga-esi na ihe a niile pụta ogologo oge maka Yemen - nke bụbu mba kacha daa ogbenye na Middle East ọbụna tupu esemokwu ahụ - enwere ike icheta ya."
Ịnyịnya nke ọzọ nke apocalypse bụ Extremism. Al-Qaeda na Arabian Peninsula (AQAP) na Islamic State otu, ka Crisis Group na-ekwu, "bụ ihe ịrụ ụka adịghị ya na ndị bụ isi na-erite uru agha".
Ọ bụghị naanị na AQAP na-ejide ụfọdụ obodo nke mpaghara Hadramout, dị ka Mukalla, mana ọ na-arụsi ọrụ ike na agha a n'akụkụ Southern Resistance na Taiz na ebe ndị ọzọ. Ọ chọtara salutary mkpuchi ikuku nke Saudi ma nwee nnukwu uru n'ihi ya.
Ka ọ dị ugbu a, otu nkewapụrụ sitere na AQAP emebere onwe ya ka aha aha IS ọhụrụ. Na 20 Maachị 2015, o kwuputara ịdị adị ya site na nnukwu mwakpo nke gburu ihe karịrị mmadụ 140 nọ na ma ọ bụ nso ụlọ alakụba Zaydi na Sanaa.
“N'ọgba aghara nke Middle East,” ka Crisis Group na-ekwu, “agha Yemen ahụbeghị nke ọma, ma e gbuola ihe karịrị ndị nkịtị 2,800, ihe ka ọtụtụ n'ihi mwakpo ikuku, mba ahụ na-enwekwa nnukwu nsogbu enyemaka mmadụ nke nwere ike ịkpalite oke ụnwụ nri na ndị gbara ọsọ ndụ. na-asọ asọ nke ga-eme ka ọ ghara ịdị n'otu n'otu ebe ahụ”.
Nke a bụ ntule ziri ezi. Ọ ga-akpalite nchegbu ọ bụla? Ọ bụchaghị.
United Arab Emirates, ndị jikọrọ Saudi Arabia na mgbasa ozi a, ahọpụtala Ohood al-Roumi n'oge na-adịbeghị anya dị ka onye ozi obi ụtọ mbụ nke UAE. Enwere ihe na-adịghị mma gbasara ọkwa dị otú ahụ na-abịa n'etiti enweghị obi ụtọ na Yemen, onye agbata obi mpaghara.
Ikekwe onye ozi ọhụrụ ahụ nwere ike ịchọ ime ụfọdụ mmegharị ahụ maka mgbasa nke obi ụtọ ọ bụghị naanị n'ụlọ ahịa Dubai na Sharjah, kamakwa n'ime ụlọ ndị dị na Sanaa na Taiz, ebe ụmụaka na-agbakọ n'ụjọ maka mwakpo bọmbụ ọzọ.
Vijay Prashad bụ onye na-ede akwụkwọ akụkọ na Frontline na onye isi nyocha na AUB's Issam Fares Institute of Public Policy and International Affairs. Akwụkwọ ọhụrụ ya bụ Mba ndị dara ogbenye: Akụkọ nwere ike ime nke South South (Nkeji, 2014 akwụkwọ akụkọ). Soro ya na Twitter: @VijayPrashad
A na-akwado ZNetwork naanị site na mmesapụ aka nke ndị na-agụ ya.
inye