iyi ọha egwu okpukpe abụrụla otu n'ime ihe ịma aka siri ike maka ọtụtụ mba ndị dị n'Eshia, ọkachasị ndịda na ọdịda anyanwụ Eshia. O meela ka ogbunigwe yiri ka ọ naghị akwụsị akwụsị, mwakpo igbu onwe ya na ụzọ ndị ọzọ nke iyi ọha egwu.
Na 1 July 2016, mgbe ọnọdụ njide 11 nke ogologo oge gasịrị, egburu ndị mmadụ 20 na ụlọ oriri na ọṅụṅụ jupụtara na ndị mba ọzọ na Dhaka, isi obodo Bangladesh. Itoolu n'ime ha bụ Italian, Japanese asaa, otu nwa amaala US na onye India. Ọ bụ ndị a na-akpọ islam State kwuru na ọ bụ ha kpatara omume obi ọjọọ a. Ihe omume a bụ ngosipụta nke agwa mba ụwa nke iyi egwu nke ndị isi okpukpe Alakụba na-ebute.
N'ime narị afọ nke 20, Islam fundamentalism apụtala dị ka ihe egwu kachasị njọ na ụkpụrụ onye kwuo uche ya, udo na nchekwa n'ọtụtụ mba Eshia.
Na Pakistan, ihe iyi ọha egwu nke iyi ọha egwu, karịsịa iyi ọha egwu nke ụdị okpukpe, agbasawo ogologo na obosara nke obodo ahụ. Enwere ndị mmadụ na ndị otu na-enye nkwado ozugbo ma ọ bụ na-apụtaghị ìhè na mmemme ndị na-eyi ọha egwu nke Taliban na ndị yiri ya n'aha okpukpe. Ime ihe ike abụrụla ihe a na-ahụkarị na okpukperechi na-ejikarị mechie olu echiche na ọmịiko. Ndị obodo atụgharịala aka n'akụkụ aka nri. N'India, mwakpo nke ndị okpukpe Hindu na-anụ ọkụ n'obi na-ebuso agha agha na-aghọwanye ihe a na-ahụkarị na mpaghara ndị Alakụba. Dị ka akụkụ nke mkpọsa ya ịgbasa echiche ndọrọ ndọrọ ọchịchị mmeghachi omume ya na India niile, Bhartia Janta Party (BJP) na-achị achị na-akwado ime ihe ike obodo ma na-akwalite mwepu obodo.
Ruo ogologo oge ugbu a, Afghanistan abanyela n'ọgụ metụtara otu ndị na-eyi ọha egwu okpukpe na gọọmentị adịghị ike nke ndị ọchịchị alaeze ukwu US na-akwado. Mwakpo igbu onwe onye aghọwo ihe a na-emekarị. Atụmatụ nke ndị agha NATO emebeghị ka udo na nchekwa dị na Afghanistan. Mmetụta nke ndị Taliban ka na-adịgide adịgide n'agbanyeghị ogbugbu nke ụfọdụ ndị isi ha na mwakpo ndị US drone.
Mmụba dị egwu nke Daesh na West Asia ebutela ụfọdụ n'ime omume iyi ọha egwu kacha arụrụ arụ n'akụkọ ihe mere eme. Ihe a na-akpọ Islamic State apụtala dị ka òtù okpukpere chi kacha dị ize ndụ na mpaghara ahụ. O weghara akụkụ nke Iraq na Syria ma ugbu a na-achịkwa ma ọ bụ nwee ike ịrụ ọrụ n'enwetaghị ntaramahụhụ n'ọtụtụ mpaghara dị na Western Iraq na Eastern Syria, na-eme ka ọ bụrụ agha jihadi kacha aga nke ọma. O nwere akụrụngwa dị ya iji hazie ihe ndị na-eyi ọha egwu n'ofe ụwa niile.
Esemokwu aghụghọ dị n'etiti mba ọdịda anyanwụ na imeso Daesh ebutela mgbagha ọhụrụ. Gọọmenti Syria, nke Russian Federation na-akwado, na-ebu agha na-atụ bọmbụ, na-ebelata ka ọ bụrụ mkpọmkpọ ebe obodo dị iche iche dị n'okpuru ọchịchị Daesh.
Mbugharị nke ndị mmadụ na mpaghara esemokwu ndị a ebutela nsogbu ndị gbara ọsọ ndụ a na-enwetụbeghị ụdị ya ma mee ka nhụsianya nke ndị ọ metụtara gaa n'ọkwa dị iche iche. Ọnọdụ a emebiwo mmekọrịta niile guzosiri ike n'etiti mba dị iche iche na Eshia na Europe. Ọrụ niile nke European Union nọ n'ihe egwu n'etiti atụmatụ dị iche iche iji dozie okwu nke ịkwaga na njikwa oke.
Mbugharị nke ndị mmadụ na mpaghara ndị esemokwu okpukpe metụtara abụghị nanị n'Ebe Ọdịda Anyanwụ Eshia. Ndịda Eshia ahụla ọnọdụ dị iche iche nke ndị okpukpe nta a kpagburu si kwapụ. Na Pakistan, ọtụtụ ndị Ahmadis, Ndị Kraịst na ndị Hindu ahapụla obodo ahụ maka ebe nchekwa dị mma.
N'ime mmadụ 800,000 ahapụla ụlọ ha na Federally Administrated Tribal Areas (FATA) na-ejikọta Pakistan na Afghanistan n'ihi ọrụ agha na-aga n'ihu kemgbe December 2014. Ọtụtụ n'ime ndị a ejedebela dị ka ndị a chụpụrụ n'ime obodo (IDPs) ma na-amanye ibi ndụ. n'ọnọdụ ọjọọ dị n'ogige ndị gbara ọsọ ndụ.
Na Pakistan, okpukpe isi n'okpukpe na-alụ ọgụ n'akụkụ dị iche iche iji nwetakwuo nkwado ọha. Ha anaghị ahapụ otu ohere iji kwalite echiche ha "mgbochi India", ogidi na mmepe nke okpukperechi Islam na Pakistan. Gọọmenti ndị nkịtị na-esighị ike, nke nwere ebumnuche nke neo liberal, na-akwụsị site na nnukwu njikọ iji mee mkpebi siri ike megide okpukpe isi. Steeti Pakistan adaala nke ukwuu igbochi ịrị elu nke okpukperechi. A na-enwe ebe dị nro mgbe niile maka ha. Ruo ogologo oge, steeti gbara ha ume dị ka ụzọ nchekwa nke abụọ. Usoro nchekwa ahụ pụtara iro mgbochi India bụ isi ebumnuche nke nkwado steeti. Usoro nke Islamization bụ nke onye ọchịchị aka ike Ziaul Haq kwalitere, na nkwado zuru oke nke ọchịchị alaeze ukwu US.
Ewezuga ịmepụta na ịkwado ndị otu jihadist ruo ọtụtụ iri afọ, steeti na ndị agha na enyemaka ego na ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke ike alaeze ukwu emeela ka ọtụtụ nde mmadụ nwee echiche okpukpe na-agbanwe agbanwe maka ebumnuche ichebe ọdịmma ya.
Gịnị bụ okpukpe ndabere? "N'ezie, okwu ahụ bụ fundamentalism na-atụ aro ịlaghachi na ederede ndị bụ isi na imepụtaghachi iwu na ụlọ ọrụ ndị a chọtara n'oge ahụ. Ọ bịakwara pụta ìhè nrubeisi n'iwu na omenala, okpukperechi, enweghị mgbanwe na ịjụ ọha mmadụ nke oge a, ihe ọhụrụ ọgụgụ isi na mbọ iji mepụta 'oge ọla edo'. Ndị isi okpukpe Alakụba ejirila nrọ nke 'oge ọla edo nke Islam' mee ihe, na ịda ogbenye dara ogbenye, mba ndị Alakụba na-alaghachi azụ azụ site na mpaghara "mullahs".
Ndị na-akwado okpukperechi abụghị ndị na-emegide ọchịchị alaeze ukwu. Ha abụghị ntọala ọha mmadụ dabere na klaasị. Ha bụ ụdị ọhụrụ nke otu neo-fascist. Ịmegide alaeze ukwu na-eme na ekwesịghị ịpụta njikọ aka na ndị na-anụ ọkụ n'obi okpukpe, ma ọ bụ ọzọ.
Fundamentalism na-achọta mgbọrọgwụ ya na azụ azụ nke ọha mmadụ, enweghị mmadụ, ọkwa dị ala nke nsụhọ, ịda ogbenye na amaghị ihe. N'ịchịkọta ọnụ, e nwere ike ikwu na ndị na-akwado okpukpe megidere ọchịchị onye kwuo uche ya, ọtụtụ mmadụ, ịnakwere okpukperechi, na nnwere onwe ikwu okwu. Ha na-atụ egwu ikpochapụ site na ọgbara ọhụrụ ụwa.
Ndị na-akwado okpukperechi bụ ụdị fashist ọhụrụ na-eme. Ihe omume a na-achị ugbu a bụ nkwuputa mmiri nke fasizist nwere ntụaka okpukpe (ma ọ bụghịzi triptych "ndị mmadụ/steeti, agbụrụ, mba"). Ha na-apụta n'okpukpe niile "nnukwu" (Kristian, Buddhist, Hindu na ndị ọzọ). Ha na-etinye ihe iyi egwu dị ukwuu na mba ndị dị ka India ma ọ bụ Sri Lanka. N'ihi ya, ndị Alakụba ụwa enweghị monopoly na nke a ubi; ma ọ bụ n'ezie n'ebe ahụ ka ọ na-ewerewo na a akpan akpan mba akụkụ, na "trans-oke ala" mmegharị dị ka islam State ma ọ bụ Taliban na netwọk nke ejikọrọ karịa ma ọ bụ obere n'ụzọ iwu si Morocco na Indonesia.
Otu okpukpe na-anụ ọkụ n'obi bụ ndị mba ụwa. Ha chọrọ ụwa islam. Ha na-emegide ọchịchị onye kwuo uche ya ma kwalite Khilafat (alaeze) dịka ụzọ ọchịchị. Ha bụ ike kacha arụrụ arụ akụkọ ihe mere eme na nso nso a hụrụ n'ụdị "Islamic State" na Taliban. Ọ dịghị ihe na-aga n'ihu na echiche ha. Ha abụghị ndị na-emegide ndị ọchịchị kama ndị America na-emegide ọdịda anyanwụ.
A ghaghị imegide ha, Otú ọ dị, ngwọta agha iji kwụsị fundamentalism nwere oke oke nwere mmetụta ọjọọ ogologo oge. Ụzọ US si lụọ ọgụ n'ụdị "agha na ụjọ" adaala nke ukwuu. N'agbanyeghị atụmatụ US niile nke ọrụ, agha na ịmepụta usoro ọchịchị onye kwuo uche ya, ndị okpukperechi na-eto eto n'ike karịa. Ndị isi dị ike karịa ka ha dị na 9/11, n'agbanyeghị ọrụ Afghanistan.
N'ọtụtụ mba ndị Alakụba, ejirila usoro iji gbochie iyi ọha egwu okpukpe megide ndị na-arụ ọrụ na ndị ọrụ ugbo. A na-eji iwu mgbochi ndị na-eyi ọha egwu megide ndị mmegide na-atụ ha mkpọrọ maka ndụ ha. Otu na-aga n'ihu na mmegharị mmekọrịta ọha na eze na-aghọ ndị iwu ndị a lekwasịrị anya. Na Pakistan, a na-ejikarị iwu mgbochi iyi ọha egwu megide ndị na-eme mgbanwe ihu igwe, ndị ọrụ na-egbu egbu na ndị ọrụ ugbo yana ndị mmegide ndọrọ ndọrọ ọchịchị.
Iji kwụsị n'ụzọ dị irè na uto nke isi okpukperechi na iyi ọha egwu okpukpe, steeti ahụ aghaghị imebi njikọ niile na otu ndị na-anụ ọkụ n'obi. A ghaghị ịgbanwe echiche nke ndị na-akwado okpukpe bụ "ụmụnna anyị, ndị nke anyị, nchebe anyị na nkwa megide 'Hindus'", ụfọdụ dị njọ na ụfọdụ dị mma" na ihe ndị ọzọ.
Ọ dịghị mkpirisi mkpụbelata iji kwụsị isi okpukpe. Enweghị ngwọta agha. Ọ ga-abụrịrị ọgụ ndọrọ ndọrọ ọchịchị na mgbanwe dị egwu na agụmakwụkwọ, ahụike na ọrụ na-arụ ọrụ n'ọtụtụ mba ndị Alakụba. Malite na mba nke ụlọ akwụkwọ okpukperechi, ọ ga-aga n'ihu na-enye agụmakwụkwọ n'efu, ahụike, ebe obibi na njem njem dịka otu n'ime ụzọ kachasị dị irè iji gbochie isi mmalite.
Echiche nke aka nri na-akwalite echiche oke aka nri. Nhọrọ nke ọtụtụ ndị na-arụ ọrụ n'ụdị nke otu ndị ọrụ na ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị jikọtara na mmegharị ọha bụ ụzọ kachasị dị irè iji gbochie isi okpukpe.
Farooq Tariq, onye odeakwụkwọ ukwu nke Awami Workers Party. Akwụkwọ akụkọ a ewepụtara na Eshia Europe People’s Form (AEPF) nke a na-eme site na Julaị 4-6, 2016 na Ulaanbaatar na Mongolia.
A na-akwado ZNetwork naanị site na mmesapụ aka nke ndị na-agụ ya.
inye