Onye isi ala Indonesian Susilo Bambang Yudhoyono na Timor-Leste Onye isi ala Jose Ramos-Horta natara na emume n'agwaetiti Indonesian nke Bali na 15 Julaị, akụkọ a na-echere ogologo oge nke njikọ Timor Leste-Indonesian Commission of Truth and Friendship (CTF), guzobere na 2005, anatawo nyocha dị iche iche.
N'otu aka ahụ, site n'inye okwu mwute onye isi Indonesian (onye bụbu ọchịagha nke 305th Battalion na East Timor) nwere ike ịchọ itinye akụkọ ihe mere eme nke 1999 n'azụ ya n'enweghị enyemaka maka ndị mmegbu na igbu ọchụ nke Indonesia. Nye onye isi ala Timọ-Leste na, n'ezie, gọọmentị dum, ajụjụ ka dị: olee otú East Timorese ga-esi nweta akụkọ ahụ, oleekwa otú ọ ga-esi metụta mmekọrịta ya na onye agbata obi ya ukwu? A ga-eli nchoputa 2005 na-emebi emebi na nke jọgburu onwe ya nke UN na-akwado Eziokwu Eziokwu (CAVR) n'ime afọ 24 dum nke ọrụ Indonesian nke obere mba ọkara agwaetiti ahụ. [1]
Ọ bụghị na peeji 300 CTF akụkọ leghaara mpụ ụlọ ọrụ mere na East Timor na 1999 - n'ezie, nnabata ahụ na-enye ume ọhụrụ ma na-atụgharị uche - mana ọdịda ịdepụtaghị ọrụ onye ọ bụla n'ụlọ na-emebi usoro ikpe ziri ezi nke mba ụwa dị ka a na-agbaso na Rwanda. , Bosnia, Cambodia na, na ngwa ngwa karịa, dị ka ikpe nke Radovan Karadzic ezigara n'ụlọ ikpe mpụ agha na Hague mgbe afọ 13 gasịrị na lam. Akụkụ ọzọ nke akụkọ "enyi na enyi" bụ na ọ na-anwa ịnye nguzozi site n'ịkwa ụta maka nnwere onwe nke East Timor maka arụrụ arụ dị iche iche. Mana nke a bụ ọgụ na-enweghị atụ nke ndị na-enweghị ngwa ọgụ na ndị udo na-alụso ndị agha agha, mba ụwa na-akwado na behemoth obi tara mmiri. Ọ na-emegharị mgbasa ozi nke ime "agha obodo" nke 1999 nke Indonesian kwadoro iji kwado ọnụnọ nchekwa ya, mechaa ghọọ rogue.
Iji jide n'aka, ọ bụrụ na akụkọ CTF na-eduga n'ezie mgbanwe mgbanwe nke ndị agha Indonesian - dị ka onye odeakwụkwọ United States Condoleezza Rice kwadoro n'oge nkwụsị nke 25 July Jakarta - mgbe ahụ nke ahụ bụ ihe dị mma. Rice yiri ka ọ na-eche na gọọmentị abụọ ahụ nwere ike ịrụpụta akụkụ ikpe ziri ezi mana, n'ụzọ doro anya, na-enweghị nkwado mba ụwa maka ụlọ ikpe kwụụrụ onwe ya, na enweghị atụmatụ ọ bụla iji gbaa ndị omekome ahụ ebubo ebubo ma ọ bụ ịkwụ ndị ọ metụtara ụgwọ, ọ gaghị eme.
Ikpe ziri ezi bụkwa atụmanya nke otu obodo n'ime ma Timor-Leste na Indonesia. Ọ bụkwa atụmanya nke obodo mba ụwa (TAPOL nke dabeere na London bụ ihe atụ nke nchegbu ọha mmadụ na East Timor na Indonesia n'ime ọtụtụ iri afọ). N'ime Indonesia, dịka ọmụmaatụ,
Choirul Anam nke otu Indonesian Human Rights Working Group kwuru na [General lara ezumike nká] "Wiranto nwere nlebara anya pụrụiche anyị n'ihi na ịnwale Wiranto ga-ebipụ ụdọ enweghị ntaramahụhụ." [2] N'ime East Timor, dịka ọmụmaatụ, onye isi kọmitii Dili Diocese hibere iji nyochaa akụkọ CTF, Fada Carmelite Anacleto Maia da Costa, na-ekwu na ọ na-akwado naanị ihe òtù mba ụwa cherelarị, ọ dịghị atụ aro ka a taa ndị na-ahụ maka ya ahụhụ. , ọ “na-agbawakwa obi” nke ndị mmeko nwoke, mmekpa ahụ na igbu ọchụ nke 1999 metụtara. Chọọchị Katọlik na-akwado ikpe ziri ezi. [3]
Notes
[1] Akụkọ CAVR gọọmentị dị.
[2] zoro aka na Olivia Rondonuwu, "Indonesia, nyocha ime ihe ike Timor agaghị akpọ aha," 9 Julaị 2008.
[3] "Akụkọ TIMOR-LESTE Eziokwu Kọmishọna na-eleghara ikpe ziri ezi anya, Ụka na-ekwu," 29 Julaị, 2008
Akụkọ CTF na Timor-Leste: Ndị agha Indonesian na-ahụ maka oke mmebi iwu 1999.
Carmel Budiarjo
Mgbe gọọmentị Timor-Leste na Indonesia guzobere Commission of Truth and Friendship (CTF) n'August 2005 iji 'mepụta eziokwu zuru oke gbasara ihe ndị mere tupu oge ozugbo na ndụmọdụ Popular na 1999', enwere obi abụọ banyere ya. ihe ọ ga-enweta.
1999 ga-adaba n'akụkọ ihe mere eme nke mba abụọ ahụ dị ka afọ mgbe ndị Timorese tozuru oke maka nnwere onwe site na Indonesia, kamakwa mgbe ndị agha Indonesia mere ihe omume ikpeazụ nke igbu ọchụ, idina mmadụ n'ike na ọtụtụ arụrụala ndị ọzọ iji megwara ndị Timorese jụrụ ajụ nke ukwuu. nke ọchịchị Indonesian. E mere atụmatụ na ọnụ ọgụgụ ndị Timọra nwụrụ bụ 1,400 ebe ọtụtụ narị puku gbapụrụ n'ụlọ ha ịchọ nchekwa.
Mkpebi na ọbụbụenyi
Iwu Commission a mere ka o doo anya na ebumnobi ya bụ ịkwalite nzikọrịta na ọbụbụenyi n'etiti otu abụọ ahụ. Isi 13 (c) nke Usoro nrụtụ aka ya na-ekwu, sị: 'Dabere na mmụọ nke nleba anya n'ihu na ime n'otu n'otu, usoro CTF agaghị eduga n'ikpe ma na-emesi ọrụ ụlọ ọrụ ike', ebe isi 13 (d) kwuru na ya 'ga-akwalite ọbụbụenyi na imekọ ihe ọnụ n'etiti gọọmentị na ndị mmadụ nke mba abụọ ahụ ma kwalite ime n'ime na n'etiti obodo iji gwọọ ọnya nke gara aga'.
Akpachara anya dị otú ahụ bụ ihe a na-apụghị izere ezere ga-esi na kọmitii gọọmenti abụọ hiwere nke chọrọ ịkwalite njikọ ọbụbụenyi n'etiti ha; ma ọ bụ na ọ dị mma maka nyocha nke ọma. N'ọnọdụ ndị dị otú ahụ, CTF enwetaghị nkwado mba ụwa na United Nations bụ ndị na-etinye aka na ọnọdụ na Timor-Leste kemgbe mwakpo Indonesia na 1975 jụrụ ịkwado Commission ma ọ bụ kwe ka ndị ọrụ ya gbaa akaebe.
Usoro ntụaka ahụ mere ka o doo anya na ndị na-emebi oke oke ruru mmadu nwere ike ihi ụra n'udo n'ihe ndina ha n'ihi na a gaghị akpọ aha ha mana a ga-echebe ha site na akụkọ ifo nke ọrụ ụlọ ọrụ. O doro anya na CTF nwere àgwà dị nnọọ iche karịa nyocha ndị ọzọ e mere na mbụ, karịsịa nke mere na 2000 site na KPP-HAM nke Indonesia National Human Rights Commission guzobere nke ndị òtù ya gụnyere ndị na-akwado oke ruru mmadụ dị ka Munir Said Thalib. Ọzọkwa, iwu ahụ bụ naanị ihe ndị mere tupu na mgbe a na-agbaso ndụmọdụ ndị ama ama na 1999, ọ gaghị agụnyekwa arụrụala mbụ nke nwere mmetụta dị ukwuu n'ihe omume nke 1999. Nke a ga-abụ, dị ka e kwuru ugboro ugboro n'akụkọ ahụ, nyocha 'na-ele anya n'ihu'.
N'agbanyeghị nke ahụ, ọ bụ ezie na ọ bụ ihe ndị a na-agaghị emeli, CTF nke nwere ndị Timọra ise na ndị Indonesia ise nwere ike ịmepụta ihe bụ, n'ọtụtụ ebe, akụkọ siri ike nke mmebi nke e letara ndị bi na Timor-Leste. , karịsịa ka ha mesịworo ịtụ vootu nke ukwuu ịjụ onyinye Indoneshia nyere onwe ya na ịkwado nnwere onwe n'Indonesia.
Isiakwụkwọ nke Gross Human Rights Violations and Institutional Responsibility na-ekwu, sị: ‘Commission a kwubiri na nnukwu mmebi ihe ruuru mmadụ n’ụdị mpụ megidere ọha mmadụ mere na East Timor na 1999 nakwa na mmebi iwu ndị a gụnyere igbu ọchụ, idina mmadụ n’ike na ụdị ime ihe ike ndị ọzọ. mmekpa ahụ, njide n'ụzọ iwu na-akwadoghị, na mbufe na mbugharị nke emere megide ndị nkịtị.' O kwuru na enwere 'ọrụ ụlọ ọrụ maka mmebi iwu ndị a'. N'ihe gbasara mpụ ndị e mere iji kwado òtù ndị na-akwado nnwere onwe, Commission ahụ kwubiri na 'òtù ndị agha na-akwado nnwere onwe, TNI, ọchịchị ndị nkịtị Indonesia na Polri (ndị uwe ojii Indonesia) ga-ebu ọrụ niile maka oke mmebi ikike mmadụ nke ezubere iche megide ndị nkịtị. ghọtara dị ka ịkwado ihe kpatara nnwere onwe. Mpụ ndị a gụnyere igbu ọchụ, idina mmadụ n'ike na ụdị ime ihe ike mmekọahụ ndị ọzọ, ịta ahụhụ, njide n'ụzọ iwu na-akwadoghị na mbufe na mbula ya.'
N'ihe gbasara mpụ ndị e mere iji kwado ndị na-akwado nnwere onwe, n'ihi ikpe ikpe nke a enweghị ike ikpebi nke ọma, mana Commission ahụ kwuru na ọ ga-ekwe omume ikwubi na 'otu ndị na-akwado nnwere onwe bụ ndị kpatara oke mmebi ikike mmadụ n'ụdị iwu na-akwadoghị. Njide nke gbadoro anya na ndị nkịtị bụ ndị a chọpụtara dị ka ndị na-akwado nnwere onwe.
Ọrụ ụlọ ọrụ nke TNI na ndị agha
Ihe nchoputa nke Commission banyere ibu ọrụ nke ụlọ ọrụ enweghị mgbagha: 'Ihe akaebe gosipụtara n'ụzọ doro anya na ndị agha na-akwado nnwere onwe bụ ndị bụ isi kpọmkwem na-emejọ oke mmebi ikike mmadụ na East Timor na 1999.'
Banyere ókè ụlọ ọrụ Indonesia na-ezutekwa ụkpụrụ maka ọrụ ụlọ ọrụ, o kwubiri na 'ihe akaebe doro anya ma dị ukwuu iji kwadoo… na ndị ọrụ TNI, ndị uwe ojii, na ndị ọchịchị obodo na-akwado ma na-akwado ndị agha ahụ n'ọtụtụ. ụzọ dị ịrịba ama ma nyere aka na mpụ ndị a kpọtụrụ aha n'elu.' Ihe akaebe gosikwara na 'ndị ọrụ TNI mgbe ụfọdụ na-esonye ozugbo na ọrụ butere mpụ ndị a. Ntinye aka dị otú ahụ gụnyere itinye aka na mpụ n'ezie nke ndị òtù TNI na ntụziaka nke ọrụ ndị agha nke ndị ọrụ TNI bụ ndị nọ mgbe a na-eme mpụ ahụ.' Ọzọkwa, ọ chọpụtara na 'ndị isi TNI na East Timor na-achịkwa inye, nkesa na iji ngwá agha na-enye ndị agha agha ma mee ya n'usoro nhazi'. Nkwado TNI maka ndị agha 'gafere n'inye ngwá agha ma tinye ego na ihe onwunwe ndị ọzọ…. A na-eji isi ụlọ ọrụ TNI dị n'ógbè ahụ mee ihe maka njide iwu na-akwadoghị, ebe ụdị mmegbu siri ike nke ndị nkịtị, gụnyere ịta ahụhụ na ime ihe ike mmekọahụ na-ewere ọnọdụ mgbe ụfọdụ.'
Isiakwụkwọ ahụ etinyere na mbuso agha zuru ebe niile (a na-enye okwu ahụ 'ebe niile' n'ụzọ pụrụ iche) na ndị nkịtị depụtara 'ikpe dị mkpa' iri na anọ nke, Kọmishọna na-ekwusi ike, ahọpụtara na enweghị usoro. N'ụzọ dị ịrịba ama, atọ n'ime ihe ndị ahụ mere n'oge oge a mara ọkwa mkpebi ijide ndụmọdụ ndị na-ewu ewu (na 6, 12 -13 na 17 April) ebe iri ndị ọzọ niile mere na ngwa ngwa nke ndụmọdụ ahụ gasịrị, (site na 5 ruo 25 September. ). Ọ rụtụrụ aka na ọzọ, na ọtụtụ n'ime ikpe ndị a 'na-agụnye ọtụtụ na nnukwu mmebi ikike mmadụ'. Dịka ọmụmaatụ, ikpe mbụ No 11 bụ: 'Ndị agha Battalion 745 na-egbu na ịmanye na-apụ n'anya na 10-21 Septemba 1999 (na mpaghara Lautem, Baucau, Manatuto na Dili)'. Okwu ikpe mbụ nke 12 bụ: 'Igbu ndị nọn na ndị ụkọchukwu na Lautem na 25 Septemba 1999 (Lautem district).'
Nsonaazụ nke Consultation Popular, ekwesịrị icheta, bụ nke UN kwupụtara na 4 Septemba, na-ekpughe na pasent 78.5 nke ndị mmadụ ajụla nnwere onwe na ịtụ vootu maka nnwere onwe.
Ndị ọchịagha eboro ebubo na-enwe obi ụtọ
Ozugbo a bịara mara na Commission agaghị aga n'ihu karịa igosi 'ọrụ ụlọ ọrụ' nakwa na nchọpụta ya agaghị eduga n'ịgba akwụkwọ, General Wiranto lara ezumike nká kwuru na 'ikpe nke ọgba aghara na Timor-Leste ugbu a edozila'. N'ileghara nsonaazụ nke ọtụtụ nchọpụta ndị mbụ mere, ọ nwere ike ịnya isi ugbu a na: 'Ndị isi ọchịagha niile e weere na ha tinyere aka na mmebi ikike mmadụ na Timor bụ ndị Ụlọikpe Ndị Agha Pụrụ Iche achọpụtaghị ikpe mara.' [Kompas, 15 Julaị 2008]
Ọchịagha Wiranto bụ ọchịagha nke ABRI (nke a maara ugbu a dị ka TNI), ndị agha Indonesian, na Minista nchekwa na nchekwa n'oge arụrụala ndị a, yabụ na-ahụ maka ihe mere na 1999. Na February 2003, ọ E boro ya na ndị isi asaa ndị ọzọ dị elu ebubo site na Pụrụ Iche Panel for Serious Crimes na East Timor na akwụkwọ ikike maka ijide ya na 10 May 2004 site n'aka onye ọka ikpe mba ụwa nke Special Panel. Ihe karịrị peeji 15,000 nke ihe akaebe na-akwado ebubo ahụ sochiri ebubo ahụ.
N'ịbụ onye na-enweta ntaramahụhụ maka ihe karịrị afọ ise, General Wiranto lara ezumike nká, bụ onye na-eche ebubo ndị dị otú ahụ dị egwu, ugbu a bụ onyeisi otu ndọrọ ndọrọ ọchịchị na Indonesia nke ga-esonye na ntuli aka izugbe nke afọ na-abịa ma tinye onwe ya n'ihu maka ntuli aka na ntuli aka onyeisi oche nke ga-ewere ọnọdụ. na Septemba 2009. Ndị na-arịọ arịrịọ kwenyere na onye isi ụlọ ikpe nwere ike ịghọ onye ga-azọ ọkwa onyeisiala nke obodo na-anya isi na ọ bụ otu n'ime ọchịchị onye kwuo uche ya ọhụrụ nke na-akwado iwu iwu.
Onye isi Indonesia ọzọ lara ezumike nka bụ onye nọrọ ọtụtụ njem nlegharị anya na Timor-Leste ma na-echeta ya maka ọtụtụ mpụ o mejọrọ ndị mmadụ, Prabowo Subianto, tinyekwara aha ya n'ihu dị ka onye ga-azọ ọkwa onyeisiala n'afọ ọzọ.
Ọrụ US na mba ụwa
Ọ bụ ezie na ndị a tara ahụhụ bụ ndị nkịtị Timọra aka ha dị ọcha, ha gụnyekwara òtù UN na ndị ọrụ òtù mba ụwa ndị ọzọ na ụmụ amaala na-abụghị ndị Indonesia bụ́ ndị a wakporo na, n'ihe banyere ndị nta akụkọ, tie ihe, tọọrọ ma gbuo. Mkpesa oke ruru mmadu nke ndị agha Indonesia na ndị agha ha mere bụkwa mpụ megide mba ụwa. Ya mere, ọ dabara n'aka mba ụwa ka ha rịọ maka ikpe ziri ezi maka mpụ ikike ndị a.
Otú ọ dị, akụkọ ahụ hiere ụzọ n’ileghara ibu ọrụ gọọmenti ndị ọzọ anya maka ọgba aghara ahụ dapụtara na 1999. Na May nke afọ ahụ, ná nkwesi ike nke ndị agha Indonesian kwupụtara site n’aka gọọmenti Indonesia, mba ụwa kwetara na a ga-abụ ndị agha na ndị uwe ojii Indonesian. na-ahụ maka inye nchekwa na Timor-Leste n'oge a na-agba ọsọ na referendum. US na gọọmentị ndị ọzọ na-atụ egwu na isi ọnwụ na ọnụnọ nchekwa mba ụwa nwere ike iduga gọọmentị Indonesia ịlaghachi azụ na ntuli aka ahụ. Ọzọkwa, enweghị isi mmalite mba ụwa doro anya ma ọ bụ njikere maka ndị ọrụ nchekwa. Ndị isi egwuregwu mba ụwa, ọkachasị gọọmentị US na Australia, kwenyere na ọnụnọ UN siri ike na-ahụ maka ndị nkịtị na, nke siri ike, nrụgide dị jụụ na ndị agha Indonesia na gọọmentị Indonesia ga-ezu iji hụ na nchekwa dị mma na Timor-Leste.
N'ụzọ dị mwute, gọọmentị US anabataghị ime ihe ike na-arịwanye elu na ihe àmà doro anya na-egosi na ndị agha Indonesia na-ahazi ime ihe ike ahụ site n'aka ndị agha ya. Kama isi ọnwụ na a ga-ewepụsị ndị agha ahụ ma gbasasịa, US nakweere esemokwu ụgha nke gọọmentị Indonesia doro anya na ndị agha ahụ bụ akụkụ ziri ezi nke ndị Timorese. Onye nnọchi anya US zutere ndị ọrụ amị na ndị nnọchi anya ha na Timor-Leste ma kwenye onye odeakwụkwọ mba ahụ na-eleta ka ya na ndị nnọchi anya ndị agha ahụ na Jakarta zute, si otú a dị ka ọkwa nkwanye ùgwù ha leghaara ọgụ ha na-aga n'ihu na-awakpo ndị nkịtị Timorese. Ọ bụ ezie na onye enyemaka odeakwụkwọ nke State Department maka East Asia na Pacific kpasuru iwe nke ukwuu maka ndị agha Indonesia na-eto eto na-akpali ime ihe ike, ozi siri ike o ziri ọtụtụ oge n'onwe ya na Jakarta bụ ndị isi Pentagon na ndị isi iwu Pacific bụ ndị na-eso ụzọ ha na-esikwu ike. Ndị ogbo Indonesian. Ozi a na-anabataghị nke ndị isi US ndị isi obodo si Washington leghaara anya ka ọ masịrị maka ozi siri ike karịa nke ndị isi ndị agha US gosipụtara na ndị ụlọ ọrụ nchekwa US Defence Attache's Office na onye nnọchi anya US kwuru.
Ọbụlagodi ka ọgba aghara na Timor-Leste malitere mgbe ntuli aka ntuli aka ahụ gasịrị, ụlọ ọrụ ndị nnọchi anya US ka na-achọ ileda oke ime ihe ike ahụ anya.
Akụkọ CTF kwesịrị ịnakwere ọdịda dị oke egwu nke mba ụwa, ọkachasị United States, ịkwụsị ọgụ ndị agha/agha na ndị uwe ojii Indonesia na-arị elu tupu oge agafee.
mmechi
N'ịbụ ndị a na-ekesa maka mpụ ndị ahụ n'ụzọ doro anya na ndị agha Indonesian (TNI), ọ bụ ugbu a ajụjụ nke ịmalite nchọpụta ndị a site n'iweta ndị a maara na ha na-achịkwa ọnọdụ na Timor-Leste mgbe ndị a. A na-eme mpụ jọgburu onwe ya. Dị ka Usman Hamid, onye isi nchịkwa nke KontraS, Commission nke Indonesia na-ahụ maka ndị na-apụ apụ na ndị a na-eme ihe ike, kwuru, sị: 'Mpụ megidere mmadụ anaghị adabere na mgbaghara ma ọ bụ ụkpụrụ nke njedebe, ma na-alaghachi azụ. Ya mere, enwere ike iji akụkọ CTF mee ihe maka ikpe ndị a hụrụ na-akacha arụ ọrụ n'ọdịnihu.'
N'ihe gbasara ikpe ziri ezi na ịza ajụjụ maka mpụ nke ụmụ mmadụ na-eme na Timor-Leste, ọ dabara na mba ụwa iji gbaa gọọmentị abụọ ahụ ume ka ha bipụta akụkọ CTF n'egbughị oge na ịmalite ịkwado mgbalị iji weta ndị na-emegbu mmadụ n'otu n'otu na ikpe ziri ezi ma hụ na ọ dị mkpa. na ndị eboro ebubo maka mpụ dị njọ agaghịzi eru eru maka ọkwa ọha ma ọ bụ ịga n'ihu na-arụsi ọrụ ike.
Geoffrey Gunn, onye bụbu onye ndụmọdụ CAVR na "ndị na-eme ihe nkiri mba ụwa", bụ onye nhazi Japan Focus.
Carmel Budiardjo, TAPOL
Site na ntinye aka sitere n'aka Edmund McWilliams onye bụ onye ndụmọdụ ndọrọ ndọrọ ọchịchị na ụlọ ọrụ nnọchi anya US na Jakarta n'oge ihe omume ndị a.
Tapol Na-akwalite udo, ikike mmadụ na ọchịchị onye kwuo uche ya na Indonesia
Ndị TAPOL bipụtara akụkọ a na Julaị 24, 2008.
Ebipụtara na Japan Focus na Julaị 31, 2008.
A na-akwado ZNetwork naanị site na mmesapụ aka nke ndị na-agụ ya.
inye