N'anya ụwa, nsogbu mmekọrịta mmadụ na ibe ya na-apụta na Angola, dịka ikekwe ọtụtụ narị puku mmadụ na-agbapụ na 'mpaghara isi awọ', 90% nke mba ahụ nke mechibidoro ndị si mba ọzọ ruo ugbu a, gụnyere enyemaka mmadụ. ụlọ ọrụ na ọbụna ụlọ ọgwụ ndị nkịtị.
Ọtụtụ ndị na-anwụ n'agụụ n'okporo ụzọ. Ndị ọzọ na-ahụ onwe ha n'obodo ukwu na mpaghara mpaghara nke na-enweghị nri na enweghị akụrụngwa ahụike yana adịghị ike ịga n'ihu. Ndị nwere ihu ọma iru ebe ndị otu na-ahụ maka enyemaka nwere ike iru ka nọkwa n'ihe egwu dị egwu, n'ihi na ego enyemaka mba ụwa erutela mba Afrịka dị obere karịa ihe achọrọ.
Ọ bụrụ na enweghị nnukwu mkpokọta nke enyemaka mmadụ n'oge adịghị anya, iri puku kwuru iri puku nwere ike ịnwụ.
Dị ka akụkụ nke mgbalị afọ 27 ya iji kwatuo ọchịchị nke President Eduardo dos Santos na òtù MPLA ya, ndị agha UNITA nnupụisi ejiriwo usoro ụjọ mee ogologo oge iji manye ndị mmadụ n'ala site n'ịwakpo obodo, igbu ndị obodo, ọkụ ọkụ na ubi ubi. N'ịbụ ndị UNITA gbakọtara, a manyere ọtụtụ ndị obodo n'ime ọnọdụ ịgba ohu, na-achịkọta nri ma ọ bụ na-ebu ngwa agha maka ndị agha ma na-amanye site n'otu ebe gaa n'otu ebe ka ihu ihu na-agbanwe. Ọtụtụ ụmụ nwanyị ejiri mmanye 'lụrụ' ndị agha UNITA.
Otú ọ dị, ndị gbagara n'obodo ndị gọọmenti na-achị ahụghị ka ọnọdụ ha ka mma. Ndị agha Angolan, bụ ndị na-ahụ maka obodo ndị ahụ, akwụghị ntakịrị ma ọ bụrụ na ọ dị mkpa maka nri na ahụike nke ndị nkịtị na-etinyeghị ihe ọ bụla iji wuo akụrụngwa achọrọ iji lekọta ndị obodo. A na-eleghara ihe mberede ndị mmadụ anya, na-ebute oke erighị ihe na-edozi ahụ na ọnwụ. Ndị a chụpụrụ n'obodo ndị a hụrụ onwe ha ka ndị nọ na mpaghara UNITA tọrọ atọ.
Ugbu a, nke a na-amalite ịgbawa na ọnụ ọgụgụ zuru ezu nke mbibi ahụ na-apụta.
Na February 22, onye ndu UNITA, Jonas Savimbi, gburu n'agha ya na ndị agha gọọmentị. Izu isii ka e mesịrị, na Eprel 4, ndị isi UNITA bịanyere aka na nkwekọrịta nkwụsịtụ na gọọmentị. Kemgbe ahụ, ndị agha nnupụisi ahụ na-akpabu ike amalitela ịgbawa ma njide ha ji n'ọtụtụ mba ahụ adalata.
Ugbu a nweere onwe gị ịkwaga ọzọ, ndị Angola abanyela n'okporo ụzọ, na-achọsi ike maka nri na nlekọta ahụike.
Òtù enyemaka ahụike mba ụwa Médecins Sans Frontières (Doctors Without Borders) bụ naanị ụlọ ọrụ mba ụwa nke jisiri ike wulite ọrụ nyocha n'ime ime. Ọ gara ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ obodo iri na abụọ dị na mpaghara etiti Angola, ihe ọ chọtara tụrụ ya n'anya.
Iji kpebisie ike ịdị njọ nke nsogbu enyemaka mmadụ, ụlọ ọrụ enyemaka na-eji usoro akpọrọ CMR, ọnụ ọgụgụ ọnwụ efu. A na-ewere otu ọnwụ n'ime mmadụ 10,000 kwa ụbọchị dị ka nsogbu. N'ime obodo ndị o jisiri ike iru, ndị otu Médecins Sans Frontières ekpebiela ọnụọgụ ọnwụ anọ, ise, n'otu oge ọbụlagodi ọkwa nsogbu ugboro asaa.
N'ime obodo kachasị ọhụrụ ụlọ ọrụ ahụ jisiri ike iru, Galangue, ndị dọkịta ya gụpụtara ili 31 ọhụrụ n'ime izu abụọ wee mee atụmatụ CMR nke 5 n'ime 10,000 kwa ụbọchị. Otu ụzọ n'ụzọ anọ nke ụmụaka na-enwe nnukwu erighị ihe na-edozi ahụ yana 18% ọzọ na-adịghị edozi ahụ. Ụmụaka anọ nwụrụ n'ụbọchị mbụ nke ozi otu ahụ.
Médecins Sans Frontières ewepụtala ndị otu ekwentị mkpanaaka ihe mberede n'ime obodo ma na-achọ ibido nkesa nri. A na-eji gwongworo na-ebufe ndị nwere nsogbu kacha njọ nke erighị ihe na-edozi ahụ n'otu n'ime ụlọ ọrụ na-ahụ maka nri nri na mpaghara Caala dị nso.
Ụfọdụ n'ime ndị ọrụ ụlọ ọrụ ahụ kwenyere na nsogbu dị na Angola bụ otu n'ime ihe kachasị njọ ha na-enwe n'ime afọ iri.
Ụlọ ọrụ enyemaka ole na ole ahụ na-arụ ọrụ n'Angola na-arịọ maka mgbaba ngwa ngwa nke nri na ọgwụ iji nagide iri puku kwuru iri puku ndị chọrọ enyemaka.
Ka ọ dị ugbu a, enwebeghị nzaghachi dị nta site na mba ụwa, bụ nke o doro anya na ọ na-enwe mmetụta siri ike nke 'ike ọgwụgwụ ọmịiko' mgbe ọ bịara Angola. Ọbụna ụlọ ọrụ UN dị ka Mmemme Nri Ụwa na-adọkpụ ụkwụ ha.
Mana mmejọ nke mba ụwa gbatịrị karịa ịtụgharị azụ n'ọdachi Angola ugbu a. Gọọmentị na ụlọ ọrụ dị n'Ebe Ọdịda Anyanwụ etinyela aka n'ịkwalite agha obodo Angola, nke mbụ dị ka akụkụ nke agha ntụte megide ndị ekpe na nnwere onwe mba na mgbe ahụ dịka akụkụ nke mgbalị siri ike ịkwakọrọ otu n'ime mba ndị nwere akụ na ụba Africa.
Site na oge Angola nwetara nnwere onwe n'aka nna ukwu ya bụ Portugal na 1975, mgbe agha ogologo oge na nke ọbara gasịrị, obodo ahụ abụrụla ebe ebe agha proxy dị ogologo karị, nke United States na apartheid South Africa chọrọ ijide ya. mgbasa nke ọchịchị Kọmunist na mgba nnwere onwe mba. N'agbanyeghị (ma ọ bụ ikekwe n'ihi) atụmatụ ndị na-eyi ọha egwu ya, UNITA ejiri ogwe aka, ego na ọbụna ndị agha South Africa kwadoro ya.
Ka ọ dị ugbu a, Cuba tinyere aka n'akụkụ ọchịchị MPLA aka ekpe, na-ahụ mmeri maka otu apartheid South Africa na-akwado dị ka mmeri maka mmegharị aka ekpe site na Africa. Na 1988, ndị agha Cuba na MPLA nwere ike imeri UNITA na ndị South Africa nke ọma na agha Cuito Canavale, na-amanye ịwepụ South Africa. Ndị Cuba n'onwe ha wepụrụ n'oge na-adịghị anya, ebe Bill Clinton kwụsịrị nkwado US na UNITA obere oge ka ha nwetasịrị ọchịchị na 1992.
Ọ bụ ezie na ntinye aka Western n'ime agha obodo Angola na 1970s na 1980s nwere ike ịbụ nke echiche na mgbochi ọchịchị Kọmunist kpaliri, itinye aka na 1990s dị nnọọ mma karịa. N'ịbụ onye anyaukwu kpaliri, ụlọ ọrụ ndị dị n'Ebe Ọdịda Anyanwụ, karịsịa na ụlọ ọrụ mmanụ na diamond, ejiriwo ọchịchọ obi soro na-akwakọrọ ihe ndị sitere n'okike nke Angola.
UNITA akwadola onwe ya ogologo oge site n'ịre diamond ndị a na-egwupụta n'ọwụwa anyanwụ nke mba ahụ. Na teknụzụ, amachibidoro ire ahịa n'okpuru mmachi UN kemgbe. Mana n'omume, ụlọ ọrụ bara nnukwu uru nke mba ụwa egosila ntakịrị mmasị n'ịkwụsị iyi nke 'diamọnd ọbara' ndị a. A na-eme atụmatụ na ahia iwu na-akwadoghị na Angola na-efu ihe dị ka nde US $500 kwa afọ.
Dị ka ihe na-emebi udo dị ka njikwa UNITA nke ahia diamond, Otú ọ dị, bụ njikwa MPLA nke ụlọ ọrụ mmanụ. N'otu oge n'isi nke ezigbo nnwere onwe mba, Eduardo dos Santos na ndị isi MPLA ahapụla nkwa ọ bụla na socialism ma nabata ego n'ahịa ahịa n'efu na ịnụ ọkụ n'obi, na-eme onwe ha ọgaranya na usoro ahụ.
N'iji ohere nke oghere ahụ weghara òkè na ihe ga-abụ nnukwu ụlọ ọrụ mmanụ n'Africa n'oge na-adịghị anya, ụlọ ọrụ ndị dị n'Ebe Ọdịda Anyanwụ gụnyere Chevron-Texaco, ExxonMobil na BP-Amoco abanyela na mba ahụ - ma mebie gọọmenti na ọtụtụ nde dollar na ụgwọ eze na ụgwọ ọrụ.
Ụlọ ọrụ mmanụ ala Angola wetara ego e mere atụmatụ na ọ dị n'agbata ijeri US $ 3-5 na 2001. Ma obere ma ọ bụrụ na nke ọ bụla n'ime ihe ndị a metụtara oke nsogbu enyemaka mmadụ na mba - na akụkọ e wepụtara na December, Médecins Sans Frontières kwuru 'Oil A na-eme atụmatụ na a na-emepụta ihe na mba ahụ na ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ barel 800,000 kwa ụbọchị ... ma [n'obodo Cuito] enweghị obere mmanụ dizel maka ndị na-emepụta ụlọ ọgwụ, bụ nanị isi iyi ike n'ọtụtụ nnukwu ụlọ ọgwụ.'
N'ime akụkọ ewepụtara na March, Ndị ikom niile nke Onye isi ala, NGO Global Witness kọwapụtara oke nrụrụ aka ('ịkwapụ obodo', ọ kpọrọ ya) na mgbagwoju anya nke ụlọ ọrụ mmanụ. O mere atụmatụ na ijeri US $ 1-3, ihe dị ka otu ụzọ n'ụzọ atọ na ọkara nke ego steeti niile, kwụsịrị na 2001.
N'adịghị ka mba ndị ọzọ na-emepe emepe, ụlọ ọrụ mmanụ dị n'Ebe Ọdịda Anyanwụ na-ajụ inye nkọwa ọ bụla gbasara ego ha na-akwụ na gọọmenti Angola. Akụkọ ahụ na-akpọ maka iwebata ụkpụrụ nghọta nke mba ụwa iji gbochie ụlọ ọrụ ime ihe n'ụzọ dị otú ahụ.
Nkewa nke UNITA na-enye ohere kacha mma Angola nwere n'ọgbọ maka udo na mmepe, ma nke ahụ agaghị eme ma ọ bụrụ na enyemaka nke mba ụwa: nke mbụ, ịkwụsị nsogbu ndị mmadụ na-enwe ugbu a na mgbe ahụ iji nwetaghachi ndị ahụ. ga-akwakọba akụ na ụba obodo. N'ezie, ndị Angola tara ahụhụ nke ukwuu.
A na-akwado ZNetwork naanị site na mmesapụ aka nke ndị na-agụ ya.
inye