Na 2006 anyị dere Bleeding Afghanistan: Washington, Warlords, na Propaganda of Silence (Akụkọ asaa) n'oge ọtụtụ ndị America, ọbụna n'aka ekpe, na-elebara obere anya na Afghanistan. N'iburu n'uche nlebara anya ọhụrụ na Afghanistan na akụkọ New York Times na-adịbeghị anya, onye nnọchi anya US Ex-US nwere ike were ọrụ dị mkpa na gọọmentị Afghanistan (Mee 19, 2009) gbasara Zalmay Khalilzad na ọrụ ọ tụrụ anya n'ọdịnihu dị ka “Onye isi ala Afghanistan,” anyị na-enye nkọwa. edeziri akụkụ sitere na akwụkwọ anyị na-elekwasị anya nzụlite Khalilzad na ọrụ ya na post 9/11 Afghanistan. Dịka anyị na-egosi, Khalilzad nyere aka na imebi ohere Afghanistan maka ọchịchị onye kwuo uche ya na ikike mmadụ, ma nyere aka kama ịkwado ikike ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke ndị omempụ agha na ndị isi.
ZALMAY KHALIZAD: "VICEROY" AMERICA
Ọchịchị Clinton kwesịrị ịhọpụta onye nnọchi anya ọkwa dị elu maka Afghanistan onye nwere ike ịhazi iwu US niile. Onye nnọchi anya a ga-enwerịrị ogo zuru oke na ohere iji hụ na ejiri ya kpọrọ ihe na isi obodo mba ọzọ na ndị agha obodo. N'otu aka ahụ dị mkpa, onye nnọchi anya pụrụ iche ga-enwe ike ịkpụzi amụma Afghanistan n'ime ụlọ ọrụ US.
- Zalmay Khalilzad na Daniel Byman, "Afghanistan: Nkwekọrịta nke Ọchịchị Rogue," Washington nkeji iri na ise 23:1, 65-78, Winter 2000.
Zalmay Khalilzad bụ otu n'ime ndị omebe iwu US ole na ole dere nkọwa ọrụ nke ya n'ihu ọha wee nweta ọrụ ahụ. Ọ dịghị onye ọbịbịa na gburugburu amụma mba ofesi US, Khalilzad malitere dị ka onye ndụmọdụ na nchịkwa Reagan na nkwado US na Mujahideen na 1980s, wee bụrụ onye ọrụ nchekwa National Security Council na George W. Bush.
nchịkwa. Mgbe 9/11 gasịrị, ọ ghọrọ onye nnọchi anya echiche na akụkụ nke edemede ya na Washington Quarterly 2000 ya na Daniel Byman, nke e hotara n'elu. Na Nọvemba 2003, a kwalitere ya ịbụ onye nnọchi anya US na Afghanistan.
Sahar Saba, onye otu Revolutionary Association of the Women of Afghanistan (RAWA) gwara anyị na March 2004, sị, "Ndị mmadụ maara nke ọma na Khalilzad bụ nwoke n'azụ ihe nkiri ahụ. Ha maara na ọ bụ n'ezie nwoke ahụ [onye] na-ekpebi ihe. Onye isi ala Karzai kwesịrị ime." Naimatullah Khan, onye na-akọwa ndọrọ ndọrọ ọchịchị na ihe omume Afghanistan nke dabeere na Quetta, Pakistan, gwara Agence France-Presse, "[Khalilzad] doro anya na ọ bụ onye kacha nwee mmetụta na Afghanistan. Ọ bụ karịa onye nnọchiteanya." Dị ka BBC si kwuo, "Ọ dịghị nnukwu mkpebi gọọmentị Afghanistan mere na-etinyeghị aka na ya ... mgbe ụfọdụ a na-akpọ ya osote, ma ọ bụ ezigbo onye isi ala Afghanistan." Habiba Sarabi, onye minista mbụ na-ahụ maka ihe gbasara ụmụ nwanyị na Gọvanọ mpaghara nwanyị mbụ nke Afghanistan, gwara anyị okwu n'ụlọ ya na Kabul na mbido 2005, na-akatọ mmetụta "adịghị mma" Khalilzad na Karzai. "Mgbe ụfọdụ ọ na-achọ igosi ndị mmadụ na ọ dị ike karịa onye isi ala Karzai n'ihi na ọ na-ekwusi ike [sic]. A na m achọ ka ọ ghara ịdị ka nke a."
"Zal," dị ka ndị enyi ya na-akpọ ya, a mụrụ na Afghanistan na mbụ gara US mgbe ọ dị afọ iri na ụma site na mmemme mgbanwe nke Quaker nzukọ American Friends Commission na-akwado. N'ikpeazụ ọ gara n'ihu ịchụso doctorate ya na Mahadum Chicago wee bụrụ nwa amaala US na 1984. Ọ gbara ndị ọchịchị US ume ka ha kwado ndị na-emegide Soviet Mujahideen dịka onye isi nchịkwa nke "Friends of Afghanistan" (otu ndị na-akwado Mujahideen). Ọ sokwa na otu ndị na-eme amụma kwenye Reagan inye ndị Mujahideen ngwa ọgụ Stinger na ngwa ọgụ ndị ọzọ.
Onye bụbu onye nyocha nke mbụ na Rand Corporation, Khalilzad chịkwara ndị otu mgbanwe Bush-Cheney maka Ngalaba Nchebe, bụrụkwa onye ndụmọdụ odeakwụkwọ nke nchekwa Rumsfeld. Ọ jere ozi na State na Defence Departments nke Reagan na Bush (ndị okenye) nchịkwa.
Khalilzad bụ onye na-akwado ogologo oge nke ọchịchị US zuru ụwa ọnụ. Onye nchoputa nke neoconservative right-wing Think tank Project maka New American Century, Khalilzad dere (ya na onyinye sitere n'aka ndị isi dịka Paul Wolfowitz na Dick Cheney) Pentagon's 1992 Defence Planning Guidance, nke gbara ya kpọrọ ka United States "na-egbochi [e] mpụta nke onye asọmpi ụwa ọ bụla nwere ike ime n'ọdịnihu." Ihe odide a, nke ewepụtara na ndị nta akụkọ, kwuru na United States "ga-ejigide ibu ọrụ dị mkpa maka imezi nhọrọ nke ihe ọjọọ ndị na-eyi ọ bụghị naanị ọdịmma anyị, kama nke ndị enyi anyị ma ọ bụ ndị enyi anyị, ma ọ bụ nke nwere ike imebi mmekọrịta mba ụwa." Akwụkwọ ahụ bụ "enweghị ihe ọ bụla na-ezo aka na mkpokọta mkpokọta site na United Nations" wee kwuo na "Ekwesịrị idobe United States ka ọ mee ihe n'onwe ya mgbe enweghị ike ịhazi ọrụ mkpokọta." Khalilzad agaghị ekwe ka ezi ọchịchị onye kwuo uche ya gbochie ikike US.
Khalilzad jikọtara ya na nnukwu ume ike, Unocal Corporation. Onye nta akụkọ akwụkwọ akụkọ UK Independent Robert Fisk kpọrọ Khalilzad "onye bụbu onye ndụmọdụ ụlọ ọrụ mmanụ Unocal Corporation." N'ụzọ ziri ezi, dị ka Washington Post si kwuo, Khalilzad bụ ndị Cambridge Energy Research Associates na-arụ ọrụ na 1990s, na "mere nyocha ihe ize ndụ maka Unocal" n'oge Unocal na-etinye aka na Taliban na-arụ ọrụ mmanụ na gas site na. Afghanistan. Njikere Khalilzad ịre nkà ya na ụlọ ọrụ na-arụ ọrụ na ndị Taliban na-ekpughe enweghị nchegbu siri ike maka ndị Afghanistan. Dị ka onye nta akụkọ New Yorker Jon Lee Anderson dere, "n'ọtụtụ ụzọ, ọrụ pipeline na-anọchi anya ọnụ ụzọ Washington na-agbanwe agbanwe n'etiti ụwa ụlọ ọrụ na nguzobe iwu mba ọzọ." (Ekwesiri iburu n'uche na n'oge ọ nọ na post-9/11 na Afghanistan ruo ugbu a, ọ dịghị ihe ọ bụla e dekọrọ site na Khalilzad nke ga-erite uru na Unocal ma ọ bụ ụlọ ọrụ ike US ọ bụla.)
Site na mmalite 2002 ruo mmalite 2005 Khalilzad nwere ezigbo ike ọchịchị na Kabul. Akụkụ na-esonụ sitere na New York Times na-akọwapụta ụdị mmekọrịta dị n'etiti Khalilzad na onye isi ala Afghanistan Hamid Karzai:
The genial Mr. Karzai nwere ike ịbụ onye isi ala Afghanistan, ma affable, oké ọchịchọ Maazị Khalilzad na-adịkarị ka ọ dị ka onyeisi oche ya. Site n'iwu ya nke nkọwa ya na nnukwu ndị America, onye nnọchianya a mụrụ na Afghanistan emepụtala oche ọzọ nke ike kemgbe ọ bịarutere [dị ka onye nnọchianya US] na Ekele [2003]. Ka ọ na-agbagharị n'etiti ụlọ ọrụ ndị nnọchi anya America na obí onye isi ala, ebe ndị America na-eche Maazị Karzai nche, otu ebe yiri ndọtị nke ọzọ. Na-arụkọ ọrụ nke ọma na ọchịchị Karzai na ndị agha America, Mr. Khalilzad na-atụgharị uche ma ọ ga-agbanye maka iwepụ ndị gọvanọ na-akwadoghị, ebe a ga-ewu okporo ụzọ iji gbochie ọgba aghara, na otu esi achọpụta na ihe ndị na-eme enyi na America na-enweta ịrị elu na ọchịchị onye kwuo uche ya Afghanistan. . Ebumnuche ya kachasị ukwuu bụ ịgbalite iwughachi na ichekwa obodo ahụ, ọkachamma na nhazi oge dabara na usoro ndọrọ ndọrọ ọchịchị America.
N'April 2005, e zigara Khalilzad site na Afghanistan gaa na mba nke abụọ nke meworo mbuso agha na mgbanwe ọchịchị US post-9/11: Iraq. Enwere mmeghachi omume dị iche iche na Afghanistan maka ọpụpụ ya. Dị ka BBC si kwuo, "e nwere ụfọdụ ndị ebe a na-ekwu na ọpụpụ Ambassador Khalilzad bụ ihe dị mma ugbu a. . . . [S]ome ndị nyocha na-arụ ụka na ọ ga-eme ka ọ dịkwuo mfe maka [Karzai] itinye ikike ya, na-enweghị isi na ndọrọ ndọrọ ọchịchị. onyinyo nke 'viceroy'" Otu n'ime ihe nwute ịhụ Khalilzad ka ọ hapụrụ obodo ya bụ ultraconservative Court Supreme Court Chief Justice Fazil Hady Shinwari, onye Khalilzad nyere aka n'ọchịchị. Shinwari enyerela aka iweghachi usoro ikpe ziri ezi nke Afghanistan na nkọwa ụgha na-abụkarị echiche na-ezighị ezi banyere iwu islam. N'akwụkwọ ozi mepere emepe nye Onye isi ala Bush, Shinwari rịọrọ ka e nyegharịa Khalilzad, na-ekwu na Afghanistan chọrọ onye nnọchianya "ugbu a karịa mgbe ọ bụla," n'ihi na "ọ dịghị onye ọzọ nwere ike ịrụ ọrụ dịka ọ na-eme."
Na profaịlụ December 2005 na Khalilzad, onye na-ede akwụkwọ na New Yorker Jon Lee Anderson dere na onye nnọchianya ahụ "nwere aha ọma dị ka onye na-eche echiche na onye ọrụ, nwoke nwere ọchịchọ ndọrọ ndọrọ ọchịchị pụrụ iche." Onye na-ahụ maka ndọrọ ndọrọ ọchịchị Iraq gwara Anderson, "Zal na-eme ka ọ dị ka aro ya bụ maka ọdịmma Iraqi. Ndị isi egwuregwu niile dị ka ya. [Na ọ] maara otú e si egwu kaadị Muslim ya. " Khalilzad nwere nkà n'iso ndị "ndị isi egwuregwu" na-arụkọ ọrụ na Afghanistan, ọtụtụ ndị na-agba ọsọ na ndị agha agha, na-ekwenye ha ma mee ka ha kwenye na United States na-ekerịta ọdịmma ha (na-emegide ọganihu, maka nchịkwa obodo nke ndụ onwe onye). Khalilzad achọpụtala ọtụtụ oge na Northern Alliance na ndị agha ndị ọzọ bụ ndị a kwadoro dị ka ndị minista ụlọ ọrụ, ndị ọrụ ụlọikpe na ndị gọvanọ mpaghara, na ọchịchọ ha maka ọchịchị dabeere na okpukpe nke e debere na Iwu. Site n'inye ha ọkwa ọchịchị, Khalilzad elegharala ọchịchọ nke ọtụtụ ndị Afghanistan anya, bụ ndị ga-ahọrọ ịhụ ha na ikpe. Na mgbakwunye, ọ bụ echiche Khalilzad maka gọọmentị Karzai ịgbaghara ndị Taliban. Khalilzad kpọrọ omume a "nkwakọba maka mgbanwe maka imekọ ihe ọnụ." RAWA kpọrọ ya "njikọ dị aghụghọ megide mba anyị."
Na Iraq, dị ka ọ dị na Afghanistan, Zalmay Khalilzad "na-adịkarị ka ọ bụ onye na-ejide gọọmentị ọnụ." Dị ka Newsweek si kwuo, Khalilzad "na-agbalị ikwughachi, n'ime ngwa ngwa ngwa ngwa, atụmatụ o tinyere na Afghanistan ..., ebe ọ na-akpọ ndị agha agha - site na ngwakọta nke nkwa, nrụgide agha na ego - ịbanye na usoro ndọrọ ndọrọ ọchịchị." Inyere ndị Afghanistan ma ọ bụ Iraq aka na-abụkarị ihe ndabara na ebumnuche Khalilzad n'ezie: nkwalite ike US.
NA-AKWỤKWỌ LOYA JIRGA
Echiche nke Loya Jirga, ọgbakọ omenaala Afghan nke nwere nzụkọ nke ndị nnọchi anya mpaghara sitere na mba ahụ dum, nọ na tebụl kemgbe mmalite 1980s. Onye bụbu eze Zahir Shah tụpụtara ka ọ bụrụ ụzọ isi kwụsị ọrụ Soviet site na ndọrọ ndọrọ ọchịchị, enyeghị atụmatụ a ohere ịgba ifuru ruo mgbe United States chọrọ ya ka ọ kwado iwu ha mgbe Taliban gasịrị. N'akwụkwọ amụma 2000 ya na Afghanistan, Zalmay Khalilzad ewepụtala echiche maka US "ịlụso ndị Taliban ọgụ," ma kwado nnọkọ nke Loya Jirga maka "nhọrọ nke gọọmentị mgbanwe na-anabata nke ọma." Na-esochi ogbako 2001 Bonn ebe mmadụ ole na ole haziri mgbanwe site na nwa oge gaa n'ọchịchị a họpụtara ahọpụta, a hụrụ ndenye ọgwụ Khalilzad nke ọma. Emergency Loya Jirga nke June 2002 ga-ahọrọ onye isi ala na ụlọ ọrụ "ngbanwe" maka afọ abụọ na-abịa, na-atụ anya ntuli aka onye isi ala na ụlọ omeiwu n'ọdịnihu. Dị ka mmadụ abụọ n'ime ndị nnọchiteanya ahụ, Omar Zakhilwal na Adeena Niazi si kwuo, nzukọ ahụ malitere n'enwe nchekwube:
Ndị nnọchiteanya sitere n’ebe nile—Pashtuns, Tajik, Hazaras, na Uzbek; obodo ukwu na ime obodo, ndị Sunni na ndị Shiite—nọkọtara ọnụ n’otu ụlọ dị ka à ga-asị na anyị si n’otu obodo. Ndị ikom na ndị inyom jikọtara ọnụ n'ezoghị ọnụ na ntụsara ahụ. N'ime mgbanwe nnabata na nke na-ekpo ọkụ, anyị tụlere ndakọrịta nke ikike ụmụ nwanyị na omenala Alakụba anyị. Ụmụ nwanyị na-ebute ụzọ na nzukọ ndị a. Anyị bụ ihe akaebe dị ndụ megide echiche ụgha na ịkpọasị agbụrụ kewara ndị Afghanistan, na anyị bụ ndị azụ azụ na-adịghị njikere maka ọchịchị onye kwuo uche ya na nha anya.
Ndị nnọchiteanya ahụ achịkọtala "ndepụta ọchịchọ lekwasịrị anya n'ịdị n'otu mba, udo, na nchekwa." Ndepụta ahụ "mesiri ike ịnweta nri, agụmakwụkwọ, na ọrụ ahụike n'ime ime obodo ndị a na-eleghara anya" ma karịa ndị nnọchiteanya niile jikọtara ọnụ na "ngwa ngwa nke ibelata ike nke ndị agha na iguzobe ọchịchị n'ezie." Zakhilwal na Niazi dere, sị, "Echiche ahụ na-eto ngwa ngwa ghọọ òtù agbụrụ na-akwado eze mbụ ... dị ka onye isi obodo. Ọnụ ọgụgụ ka ukwuu n'ime anyị "lere ya dị ka nanị onye ndu nwere nkwado zuru oke na nnwere onwe ịkwado ndị agha agha. "
Na June 2001, mgbe a jụrụ na nghoputa "onye nwere ike idozi nsogbu ndị na-eche Afghanistan ihu taa?" Ọtụtụ ndị Afghanistan kpọrọ eze mbụ ha Mohammed Zahir Shah. Sahar Saba nke RAWA kọwara anyị ihe mere eze mbụ ji bụrụ nhọrọ mbụ:
[Ọ bụ] n'ihi enweghị ezigbo usoro ọchịchị onye kwuo uche ya na Afghanistan. Onye ọ bụla maara na eze abụghị n'ezie nhọrọ kacha mma. Ọ bụghị "ọ bụ onye kasị mma na anyị agaghị enwe ihe ọ bụla ọzọ." Ma n'ọnọdụ a, ndị isi okpukpe na-emegide ya. Anyị nwere okwu n'asụsụ Peshia: "ndị djinn na-atụ egwu aha Chineke." N'ihi ya, ndị na-emegide ọchịchị na-atụ egwu eze-ọ bụrụ na ọ bịa, ọ ga-ebibi ha. Ọ bụ ya mere ọtụtụ ndị mmadụ ji kwado ya. Ọ bụrụ na ị jụọ ndị nọ na Afghanistan, ha ga-asị na ọ bụ naanị ntụnyere n'etiti ọjọọ na njọ. Eze ahụ dị njọ, ma ndị a na-akwado okpukpe ka njọ. Mana nke a apụtaghị na ọ bụrụ na ndị Afghanistan na-akwado eze mgbe ahụ ha chọrọ alaeze na ọchịchị eze na ihe niile. Ọ bụ naanị nzọụkwụ mbụ iji nweta otu Afghanistan. Ọ bụ ya mere RAWA [na ndị Afghanistan] ji kwado ya ma họrọ ya na Northern Alliance na Taliban.
N'adịghị ka Hamid Karzai, Zahir Shah bụ onye amara nke ọma, na akụkọ ihe mere eme 40 dị ka eze Afghanistan, gụnyere ndekọ nke iro megide ndị isi na ndị agha. Ya mere, Zahir Shah gaara enye obere ihe ịma aka na njikwa US na nnukwu ihe ịma aka nye ụfọdụ ndị agha, ndị na-atụ ya egwu. Nke a wepụrụ ozugbo n'ịzọ ọkwa onyeisi ala.
Dị ka United Press International si kwuo, "ọchịchị onye kwuo uche ya fọrọ nke nta ka ọ daa na Afghanistan na Mọnde [June 10, 2002], mana imekọ ihe n'azụ ụlọ gbochiri ya iji gbochie onye bụbu Eze Mohammed Zahir Shah ịpụta dị ka onye na-ama Hamid Karzai aka." Kama ibido n’elekere asatọ nke ụtụtụ n’ọnwa Jun 8, dị ka e mere ndokwa, e yigharịrị Loya Jirga ruo n’elekere 10 nke ụtụtụ, ma n’elekere atọ nke uhuruchi, a mara ọkwa na ọ gaghị enwe nzukọ ahụ ma ọlị ruo echi. Zalmay Khalilzad, onye nnọchi anya US pụrụ iche na Afghanistan, gwara ndị nta akụkọ na kọmitii na-ahazi nhazi ahụ kpebiri ibigharịa mmeghe nke Loya Jirga "iji chọpụta ezi ebumnuche nke Eze mbụ ahụ." Tupu Zahir Shah enwee ike kwupụta ọkwa nke ya, Khalilzad zara azịza ya: "Eze mbụ ahụ abụghị onye na-akwado maka ọkwá na Transitional Authority. . . . [H] na-akwado onye isi oche Karzai." Na ogbako ndị nta akụkọ 10 nke ehihie, eze mbụ ahụ, "na-ele anya jọgburu onwe ya," Khalilzad na Karzai nọ n'akụkụ. O kwughị ihe ọ bụla, mana onye isi ndọrọ ndọrọ ọchịchị ya gụrụ nkwupụta: "Dịka m na-ekwu mgbe niile, enweghị m ebumnuche iweghachi ọchịchị eze na abụghị m onye na-akwado ọkwa ọ bụla na mberede Loya Jirga."
Khalilzad kọwara, "Nkwupụta ndị e wepụtara ụnyaahụ [June 9] na Eze mbụ nwere ike ịbụ, ma ọ bụ bụrụ onye ga-azọ ọkwa onye isi oche nke ọchịchị mgbanwe ... ekwekọghị n'okwu mbụ nke Eze mbụ," nke nwere butere "ọgbaghara na mgbagwoju anya" n'etiti ndị nnọchiteanya Loya Jirga. "Nkwupụta ndị e wepụtara" bụ n'ezie nzaghachi nke eze mbụ zara ajụjụ onye BBC gbara ajụjụ ọnụ. Mgbe a jụrụ ya ma ọ ga-anabata ọrụ nke onye isi ala, ọ zara, sị, "M ga-anabata mkpebi nke Loya Jirga. . . " N'adịghị ka nkwupụta Khalilzad, nke a dabara na opekata mpe otu nkwupụta mbụ, nke o kwuru, "M ga-anabata ọrụ nke onye isi ala ma ọ bụrụ na nke ahụ bụ ihe Loya Jirga chọrọ n'aka m." N'ụzọ doro anya, ọtụtụ ndị nnọchiteanya weere okwu ndị a na-egosi na onye bụbu eze ga-anọchi anya ọchịchị ma ọ bụrụ na a họpụtara ya. Mana Khalilzad nwere mmasị naanị iji aha ama ama Shah mee ka Karzai kwadoro. N'ime echiche 1996 na Washington Post, Khalilzad kwuru na ọ hụrụ eze mbụ ahụ dị ka "ihe nnọchianya nke ịdị n'otu mba n'ihi nkwado ọ na-enweta n'usoro agbụrụ."
Dị ka UPI si kwuo, onye nnọchi anya US pụrụ iche “nwere ike imekọrịta ihe” ya na eze mbụ ahụ ka ha weghachi nzọ ọkwa ya. N'ihi ya, ọ bụ nnọọ ihe dị mma na "ụfọdụ ndị nnọchiteanya . . . were iwe n'ihi ihe ha chere na ọ bụ mbọ US na-agba ibunye Loya Jirga n'ihu iji hụ na a họpụtara Karzai ọzọ." Omar Zakhilwal dere na Washington Post, "Kama ilebara okwu ahụ anya n'ụzọ ọchịchị onye kwuo uche ya, ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ụbọchị abụọ nke loya jirga ụbọchị isii ga-ala n'iyi ka ndị isi ọchịchị na-ahụ maka oge, United Nations, na United States gara leta. Zahir Shah ma mesịa 'mere' ya ka ọ kwụsị n'ihu ọha ọchịchọ ndọrọ ndọrọ ọchịchị ya. " A maara nke ọma na ọ bụrụ na enyere ya ohere, Shah nwere ike nweta ọtụtụ votu. UPI kwuru na, "ọtụtụ ndị nnọchiteanya chere na onye bụbu eze ama ama nwere ike ịnwe votu a ga-ahọrọ maka ọrụ na gọọmentị mgbanwe, mana egbochiri ya ikwupụta ọkwa ya." Dị ka akwụkwọ akụkọ New York Times si kwuo, Amanullah Zadran, onye minista na-ahụ maka ihe gbasara agbụrụ, "kweere nkwa na ya ga-akpọga ndị nnọchiteanya 700 sitere na loya jirga n'ụlọ eze mbụ na Tuesday iji gosi ike nkwado maka ntinye aka ya." Emechakwara weghaara Shah na ọrụ ihe atụ nke "nna nke mba." Ọ nwụrụ na July 2007.
Mgbe ihe karịrị 1,200 n'ime ndị nnọchiteanya 1,500 họpụtara Karzai na June 13, ọ bụghị ihe ijuanya. Dị ka akwụkwọ akụkọ New York Times kwuru na mbubreyo May, "A na-atụ anya na [Karzai] ga-emeri mmeri dị mfe ma na-edu ọchịchị ọhụrụ, ndị ọrụ Afghanistan na ndị nnọchiteanya Western kwuru." Amụma nke "ndị nnọchi anya mba ọdịda anyanwụ" nwere ụzọ dị ịtụnanya isi mezuo, ọkachasị mgbe ejiri nlezianya tinye aka nke onye nnọchi anya US pụrụ iche na ndị isi "highlevel" ndị ọzọ iji hụ na ọ nweghị ezigbo nhọrọ n'okwu ahụ. Mgbe ntuli aka ahụ gasịrị, Times kwuru na "nnukwu kansụl mere ihe a tụrụ anya ya taa" site n'ịhọpụta Karzai. Sima Samar bụ onye minista na-ahụ maka ihe gbasara ụmụnwaanyị, gwara BBC n'ụzọ were were sị: "Nke a abụghị ọchịchị onye kwuo uche ya, ọ bụ stampụ rọba. Ọ bụ ndị dị ike ekpebiela ihe niile." "Ndị dị ike," ya bụ ọchịchị US na ndị ha na ya jikọrọ aka, achọpụtala na onye ndu Afghanistan abụghị onye nwere ike ịgba ike ha aka.
N'ebere nke WARLORDS
N'ime ọnwa ndị bu ụzọ 2002 Emergency Loya Jirga, enwere mmụba pụtara ìhè nke ime ihe ike site n'aka ndị agha dị iche iche na ndị agha ha. Mgbe ndị na-ahụ maka ntuli aka nke UN banyere n'obodo Gardez, ọchịagha obodo ahụ gbagburu ha rọketi. Egburu ndị nnọchiteanya asatọ na Loya Jirga n'ebe ahụ na May. N'ọnwa Febụwarị na Mazar-e Sharif, obodo nke Northern Alliance's Abdul Rashid Dostum na-achị, "ndị ikom ji egbe waba n'ụlọ nke onye ọrụ enyemaka Afghanistan ma dinaa ụmụ nwanyị n'ike ma kwakọba ihe niile dị n'ụlọ." N'otu obodo ahụ n'April, ndị ọrụ otu UN kpụpụtara n'àkwà ya ma gbuo ya.
Usoro nhọpụta ndị nnọchiteanya na-eduga na Loya Jirga jupụtara na nsogbu ndị isi agha kpatara. Mpaghara ndị Afghanistan tụrụ anya na ha ga-ahọpụta ndị nnọchi anya ha ga-anọchi anya ha. Ma n'ọtụtụ ọnọdụ, "ndị ọchịagha obodo jidere ma ọ bụ tie ndị na-eme onwe ha ihe n'ebumnobi iziga ndị nnọchiteanya nke ha na loya jirga. Ọtụtụ mgbe, ndị ọchịagha na-edepụta aha nke ha ma na-ekwusi ike na ndị obodo kwadoro ha. " N'ihi ya, ọtụtụ ndị ọchịagha dị ike jisiri ike banye na usoro ndọrọ ndọrọ ọchịchị. Dị ka onye na-ahụ maka ntuli aka UN si kwuo, "Anyị achọpụtala ụfọdụ ụzọ iwu na-akwadoghị na ntuli aka na nnyonye anya nke Northern Alliance, dị ka iziga ego na ekwentị mkpanaaka na ndị na-akwado ha" iji nweta votu. Otu onye na-ahụ maka Òtù Na-ahụ Maka Nsogbu Mba Nile kwuru, sị, “Obere oge tupu Loya Jirga . . . atụkwasịla ihe ruru otu narị ndị nnọchiteanya ndọrọ ndọrọ ọchịchị na nkenke n'akwụkwọ mpịakọta ahụ." Ha bụ "ọtụtụ ndị gọvanọ mpaghara na ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị-ndị agha ndị ọzọ na-achọghị ma ọ bụ enweghị ike ịzọ ntuli aka," onye ọnụnọ ya na votu "bụ ihe mkpuchi nke egwu n'ahụ ndị nnọchiteanya."
Mgbe mmeghe nke kansụl ahụ yigharịrị, na-esote ọkwa na Zahir Shah agaghị enwe ohere na gọọmentị ọhụrụ ahụ, ndị ọchịagha nwere obi ụtọ. "[T] ikuku nke Loya Jirga gbanwere n'ụzọ dị ukwuu. Nzukọ a na-ejupụta ugbu a na ndị ọrụ ọgụgụ isi, bụ ndị na-eyi ọha egwu egwu ndị nnọchiteanya nwere echiche mgbanwe, karịsịa ụmụ nwanyị. Ịnweta igwe okwu bụ ndị na-akwado ọchịchị nwa oge na-achịkwa." Otu nwanyị onye nnọchi anya gwara Human Rights Watch, "Anyị bụ ndị njide nke ndị bibiri Afghanistan. Ha na-anwa ijide anyị n'ike ha. Enwere arịrịọ a na-ekesa na a na-agbanye anyị ka anyị bịanye aka na ha n'agụghị ha." Mgbe o mere mkpesa n'ihu ọha, e mesịrị yi onye nnọchiteanya ahụ egwu, sị, "Ị ga-edozi ụzọ gị ma ọ bụ na anyị ga-edozira gị ha." Ntọhapụ mgbasa ozi nke Human Rights Watch kwuru na nsogbu ahụ bụ ntinye nke ndị isi ndị Northern Alliance kwadoro na United States na nzukọ, ndị mmadụ "nwere nnukwu ọrụ maka afọ iri na-agbawa obi nke Afghanistan na arụrụ arụ na-esote" n'ime 1990s. Dị ka iwu nke Loya Jirga si kwuo, a ga-ewepụ ndị omempụ agha, ma Human Rights Watch "amaghị maka otu ikpe nke ejiri okwu nkwụsị a mee ihe, n'agbanyeghị ọnụnọ nke ụfọdụ ndị agha agha na-akparị Afghanistan n'etiti ndị nnọchiteanya ahụ. "
Sam Zia-Zarifi nke Human Rights Watch kọwara, sị, "Ndị agha na-eme ka ndị agha na-ejide ike site n'iji obi ike na-emegharị usoro nhọpụta Loya Jirga. Ọ bụrụ na ha aga nke ọma, a ga-ajụkwa ndị Afghan ọzọ ikike ịhọrọ ndị isi ha ma wuo obodo." Ndị CIA kwetara. N'ime akụkọ ewepụtara, ụlọ ọrụ ahụ dọrọ aka ná ntị, "Afghanistan nwere ike ịdaba n'ọgbaaghara ime ihe ike ọzọ ma ọ bụrụ na emeghị ihe iji gbochie asọmpi maka ike n'etiti ndị agha na-emegide ya na ịchịkwa esemokwu agbụrụ." Mgbe a họpụtara Karzai dị ka onye ndu "ngbanwe" na Loya Jirga ọ fọrọ nke nta ka ọ gwụ, na June 19, onyeisi oche ọhụrụ ahụ kpugheere ụlọ ọrụ oge ya maka afọ abụọ na-esote, tupu ntuli aka mbụ nke mba ahụ. Amụma, ọtụtụ n'ime ọkwa ndị e nyere ndị agha nke Northern Alliance. Ndị Christian Science Monitor kpọrọ gọọmentị ọhụrụ ahụ "ụlọ ọrụ rogue." Salman Zia-Zarifi nke Human Rights Watch kwuru, "Ndị agha Afghanistan siri ike taa karịa ụbọchị iri gara aga tupu Loya Jirga amalite." Ndị nnọchi anya Loya Jirga Zakhilwal na Niazi kọwara mmeghachi omume ha:
Obi gbawara anyị mgbe anyị nụrụ ka Onye isi ala Hamid Karzai na-akpọ otu aha. Otu nwanyị na-eme ihe ike tụgharịrị n'ebe anyị nọ na-ekwenyeghị: "Nke a dị njọ karịa atụmanya anyị kachasị njọ. A kwalitela ndị agha agha ma chụpụ ndị ọkachamara. Ònye na-akpọ ọchịchị onye kwuo uche ya?" . . . Ndị isi ministri na-ahụ maka nchekwa na ihe gbasara mba ofesi ka dị n'aka Muhammad Qasim Fahim na Abdullah, ha abụọ sitere na ngalaba nke Northern Alliance nke dabere na Ndagwurugwu Panjshir. . . . Ndị ọchịagha Northern Alliance atọ dị ike—Mr. Fahim, Haji Abdul Qadir na Kharim Khalili—emela onye osote onye isi ala. . . . Ndị a bụ ndị agha kpatara oke obi ọjọọ n'okpuru ọchịchị Mujahideen. . . . Ka loya jirga na-apịakọta ụlọikwuu ya, anyị zutere na nkụda mmụọ na iwe n'okporo ámá. "Gịnị mere i ji mee ka ọchịchị na-akwadoghị iwu kwadoro?" otu onye Kabul jụrụ anyị. Nke bụ́ eziokwu bụ na anyị emeghị otú ahụ. . . . a jụrụ ndị nnọchiteanya ihe ọ bụla karịa ọrụ ihe atụ na usoro nhọpụta ahụ.
Ọ dị ịrịba ama na akwụkwọ akụkọ New York Times na Washington Post bipụtara akụkọ dị iche iche site n'aka Omar Zakhilwal na-akatọ ihe si na Loya Jirga pụta (ihe e depụtara n'elu bụ nke Adeena Niazi dere), ma e bipụtara akụkọ abụọ ahụ dị ka "echiche", ọ bụghị dịka "akụkọ." Akụkọ ndị a na-akpọ "akụkọ" kama lekwasịrị anya n'ọgbaaghara nke nzukọ ahụ, na-eleda esemokwu ndị ahụ anya, ma na-eto ihe 'nwere ezi uche' si pụta. Akwụkwọ akụkọ bụ́ New York Times kwuru na kọmitii Karzai “gosipụtara nlebara anya nke ọma nke òtù na agbụrụ dị iche iche. . . " N'okwu a, "mpaghara na agbụrụ dị iche iche" pụtara "ndị agha." Dịka ọmụmaatụ, nwa Ismail Khan, nke a na-akpọ "onye siri ike nke Herat," nyere ozi nke ụgbọ elu na njem nlegharị anya. Akwụkwọ akụkọ ahụ kwuru n'ezoghị ọnụ na enwere ike iwepụ ikike ụmụ nwanyị n'ebumnuche Karzai: "E kwughị ozi gbasara ụmụ nwanyị maka ọkwa ọhụrụ, ọ pụkwara ịbụ na e gbupụrụ ya na otu n'ime nanị ndị inyom abụọ na-eje ozi na gọọmenti ikpeazụ, Dr. Sima Samar. " N'ikpeazụ, e bipụghị ozi ahụ, mana e wepụrụ Samar n'ọkwa ya n'ihi ebubo "nkwulu" mgbe o kwuchara okwu gbasara ikike ụmụ nwanyị. Habiba Sarabi ga-anọchi Samar mgbe ọnwa ahụ gasịrị.
J. Alexander Thier, onye nnọchiteanya nke International Crisis Group nke dabeere na Brussels, kpọrọ Loya Jirga "oke ohere efu" iji mebie ike nke ndị agha. N'ịrụtụ aka na Loya Jirga, Salman Zia-Zarifi sitere na Human Rights Watch kwuru, "Obere oge ndọrọ ndọrọ ọchịchị enweela mmeri n'ụzọ doro anya na ikike mmadụ." The Guardian nke London mere mkpesa na "West na-ejegharị na Afghanistan - Ọzọ." Mana nkatọ ndị a tụfuru isi ihe. Site n'ịkpụzi ihe omume ka Hamid Karzai na ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-adịghị ike Zahir Shah, bụ onye "ihe ka n'ọnụ ọgụgụ . . . lere anya ... dị ka naanị onye ndu nwere nkwado zuru oke na nnwere onwe iji kwado ndị agha agha," onye nnọchiteanya US. nọ na-ewere ohere. N'ebe dị anya site na "ịpụ," West na-ama ụma na-emegharị ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke Afghanistan ka onye ndu na-adịghị ike nke dabere na nkwado mba ọzọ na onye kwesịrị ime ka obi dị ndị agha agha mma. Mgbe ekpochapụ Zahir Shah si n'ọsọ, ọ gaghị ekwe omume nanị ikwe ka ndị nnọchiteanya ahụ, ọtụtụ n'ime ha nwere atụmatụ ikike mmadụ siri ike ma na-ezube ime ka ndị agha ahụ ghara ịda mbà, ma ọ bụ ịtụ vootu ma ọ bụ kwuo uche ha n'efu na n'ụzọ ziri ezi.
Mbụ Khalilzad, na Karzai, kwadoro ntinye nke ndị agha na ọchịchị ọhụrụ dịka nhọrọ n'etiti "udo" (ndị agha na gọọmentị) na "ikpe ziri ezi" (ndị agha na-ekpe ikpe). Na June 10, 2002, Khalilzad kwuru, sị: "Ajụjụ ahụ bụ n'ezie ka a ga-esi edozi ihe ndị a chọrọ maka udo, bụ nke na-eme ka nkwenye siri ike mgbe ụfọdụ, na ihe ndị a chọrọ maka ikpe ziri ezi, nke chọrọ azịza." Ụbọchị abụọ ka nke ahụ gasịrị, Karzai kwughachiri Khalilzad n'ajụjụ ọnụ BBC gbara ya: "M kwuru na mbụ udo, mee ka udo guzosie ike, mee ka o doo anya, mee ka ọ guzoro n'ụkwụ ya, wee gaa maka ikpe ziri ezi. Ma ọ bụrụ na anyị nwere ike ikpe ziri ezi mgbe anyị nọ. na-achọ udo, anyị ga-agakwa maka nke ahụ. Dị nnọọ ka a na-ewerebu ndị Taliban nwere ike "ịkwụsị ọgba aghara" (iweta udo), a tụrụ anya na ndị agha agha ime otu ihe ahụ.
Nleba anya na gọọmentị Afghanistan taa na-ekpughe ka omume Khalilzad mere na 2001-2002 si mee ka usoro ihe omume dabara na Afghanistan ọzọ n'aka ndị omempụ na ndị isi agha. N'ịbụ onye akaebe na nso nso a nke iwu "ndina n'ike" a ma ama nke ezubere iche maka ụmụ nwanyị Shia lụrụ di na nwunye, na egwu na-aga n'ihu nke ndị agha onye kwuo uche ya, Khalilzad nwere ihe ịga nke ọma n'iweta udo ma ọ bụ ikpe ziri ezi na mba Afghanistan nke agha tisasịrị.
---
Sonali Kolhatkar na James Ingalls bụ ndị na-edekọ akwụkwọ na Bleeding Afghanistan: Washington, Warlords, na Mgbasa nke Silance, na ndị isi nduzi nke Mission Women's Afghan. Maka ozi ndị ọzọ gaa na www.bleedingafghanistan.com na www.afghanwomensmission.org
A na-akwado ZNetwork naanị site na mmesapụ aka nke ndị na-agụ ya.
inye