By
Jennifer N. Collins
Quito,
Jenụwarị 22, 2000: Mkpebi a mere ụnyaahụ na Ecuador site n'ọkwa etiti
ndị ọrụ agha yana ndị isi nke òtù ụmụ amaala adịrughị obere
karịa awa 24. Ihe omume ndị ọrụ ọrụ na Joint Command of the Armed mere
Ndị agha enyela ụzọ maka ndakpọ nke Onye isi ala Jamil Mahuad na nke ya
nnọchi nke osote onye isi ala Gustavo Noboa, wee si otú ahụ laghachi
usoro iwu, ma nsogbu ndị na-egbu mgbu nke ikpe na-ezighị ezi nke ọha na eze na mwepu
nọrọ. The nwa amaala na-ewu ewu mmegharị, nke dugara n'ụzọ na coup nwere
enyeghị ohere ọ bụla ma ọ bụ oche na tebụl mkparita ụka, nke a nwere ike
duga ọgbaghara ọzọ.
A
Otu ụbọchị nke ike ewu ewu
Mgbe
na-eweghara ụlọ Congressional, na-ekwupụta ọchịchị ọhụrụ nke mba
nzọpụta, na wụnye ọhụrụ "ewu ewu nzuko omeiwu," ndị agha
na-akwado mgbawa a na usoro iwu na ntinye nke a
Ọchịchị ọhụrụ na-ewu ewu wepụrụ etiti ọrụ ha site na Congress
ewu nwayọọ nwayọọ kwupụta National Obí, emi odude ke colonial center nke
isi obodo. N'ihe dị ka elekere ise nke ehihie ahụ, ndị ngagharị iwe na ndị agha
Ndị uwe ojii sonyeere nnupụisi ahụ malitere njem site na Congressional
ụlọ na National Palace. N'otu oge ahụ, Onye isi ala Mahuad
gbahapụrụ oche ọchịchị mgbe onye isi na-ahụ maka ya gwara ya
nke ndị agha na-eche Obí ahụ nche, na ọ pụghị ime ka obi sie ya ike ọzọ
nke ụlọ ahụ.
Mgbe e mesịrị na
n'abalị, mgbe ndị isi nke gọọmentị ekwuputara ọhụrụ tinyechara
onwe ha na National Palace, a mara ọkwa na ha ga-ezute
ndị isi nke Joint Command of the Armed Forces. Nke a doro anya na ọ dị oke mkpa
oge; rue oge ahu ndi isi ndi agha di elu doro anya nke oma
n'ọnọdụ ha nke ịkwado naanị usoro iwu iwu maka nsogbu ahụ.
Na mbido ụbọchị ahụ, ha akpọkuola Onye isi ala Mahuad ka ọ gbaa arụkwaghịm, mana o nwebeghị mba
pụtara inye nkwado ha nye ndị ọrụ etiti etiti bụ ndị ha na ha jikọtara ọnụ
ndị isi obodo na ndị ama ama. N'ihe dị ka elekere asaa nke abalị ahụ, onye isi ala
Iwu nkwonkwo, General Carlos Mendoza, rutere na National Palace wee malite
ka ya na ndị isi ọchịchị mgbagha kparịtara ụka n'etiti ogige ahụ. N'ikpeazụ
ha banyere n'ime obí mba wee banye n'ọgbakọ mechiri emechi
ndị isi nke ọhụrụ ekwuputara "Junta of National Salvation." Ọ bụ
N'ezie nnọọ ihe ijuanya ịhụ nke a nnọchiteanya nke kasị elu larịị nke
iwu ndị agha na-abanye na mkparịta ụka udo na ndị isi nke
ọchịchị, bụ́ onye n'ezie kwaturu ikike ya.
na
ka ọ dị ugbu a, ụdọ ndị agha nke na-egbochi ụzọ ịbanye n'ọgbọ egwuregwu ahụ
N'ihu nke National Palace mechara gbajie n'elekere asaa nke abalị na ihe dị ka 7
ndị na-eme ngosi, ndị na-akwado ọchịchị ọhụrụ ahụ jupụtara na Independence Plaza.
The mbara ihu nke mba n'obí e brimming na ndị mmadụ, ngwakọta nke
ndị otu ndị agha na ndị uwe ojii yana ụmụ amaala na ndị ama ama
ndị ndu. Enwere ike ịhụ ndị agha na-agwa igwe mmadụ nọ n'okpuru na okwu
na-edu ha n'abụ nke "Ecuador, Ecuador." N'okpuru ebe a, ọkụ site na
ìhè nke igwefoto TV, plaza jupụtara na ndị na-akwado ndị ọhụrụ na-ewu ewu
ọchịchị.
dị nnọọ
tupu etiti abalị, mgbe ihe dị ka awa atọ nke mkparịta ụka n'azụ mechiri emechi ụzọ,
Coronel Gutierrez, onye duziri ndị ọrụ etiti etiti na ndọrọ ndọrọ ọchịchị kwupụtara nke ahụ
ozi ya emechaala na na ọ na-enyefe ọchịchị n’ime ọhụrụ a
gọọmentị nye General Carlos Mendoza. N'oge ahụ Mendoza kwupụtara nke a
guzobe nke obodo-agha triumvirate, esịnede onwe ya, President nke
National Indigenous Confederation (CONAIE), Antonio Vargas, na Carlos
Solorzano, onye bụbu onye isi oche nke Ụlọikpe Kasị Elu. Mendoza kwupụtara nke a
triumvirate ga-arụ ọrụ maka mba ahụ, kwụsị nrụrụ aka, na
jide n'aka na kwa ụbọchị, ndị Ecuador ga-adaba ogbenye." Na nzaghachi
ọtụtụ ajụjụ sitere n'aka ndị nta akụkọ gbasara ụdị atumatu ọhụrụ a
Gọọmenti ga-emejuputa, Mendoza gbanarị azịza ọ bụla doro anya, kama nke ahụ
kọwara na triumvirate ga-ezute n'echi ya na-enwebeghị
mere mkpebi ndị a dị mkpa.
Betrayal
Na-abịa n'abalị
Ya mere, ikpeazụ
n'abalị, obodo ahụ wee lakpuo n'ụra na ọchịchị ọhụrụ nke ndị nkịtị-agha,
ma ọ kpọtere na akụkọ ịtụ-n’anya na Ọchịagha Mendoza raara ya nye
kwere nkwa ịbanye n'ọchịchị ọhụrụ a. Naanị awa atọ ka etiti abalị gachara
ọkwa, mgbe ihe dị ka elekere atọ nke ụtụtụ, Mendoza kwupụtara na ọ na-ewepụ
site na triumvirate, na na ọ ga-enye ụzọ na-eche echiche nke ike site
Vice President Noboa. N'okwu ya, o kwetara na o nwere
jiri ụma ghọgbuo mba ahụ na enwebeghị ebumnuche ọ bụla nke ikwe
ọchịchị a ga-anọ n'ọchịchị. Ọ kọwara na o mere ihe a iji mee ya
gbanarị mwụfu ọbara na iweta nlọghachi udo n'usoro iwu. Site na
oge o kwuputara ọkwa a, ndị na-eme ngagharị iwe ahapụla National
Obí. N'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, o doro anya na o mere ihe ngosi nkwado maka ndị
ọchịchị na-ewu ewu iji mebie ihe ngosi. Ozugbo nke a bụ
Emechara, o zutere ndị isi agha dị elu wee gwa ha na ndị nta akụkọ na
ọ gaghị aga n'ihu dị ka onye so na ndị ọchịchị.
a
ututu (Saturday, Jenuarị 22) ndị ọrụ agha na-edu ọchịchị nchịgbu ahụ bụ
ejidere ma nọrọ ugbu a n'ụlọ mkpọrọ, ma o doro anya na ndị isi obodo bụ
na nzuzo. Ọzọkwa n'ụtụtụ a, Mahuad kwupụtara na telivishọn mba
kwusaara ya na ndị agha kwaturu ya, jụọ mba ahụ
na ndị ndọrọndọrọ ọchịchị inye nkwado ha n’otu n’otu nye Onye isi ala ọhụrụ ahụ.
Gustavo Noboa. Ọzọkwa n'ụtụtụ a Ecuadorian Congress zutere na nnọkọ na
Guayaquil, ya bụ, ọ bụghị na National Congress ụlọ iji were
usoro iwu dị mkpa maka Noboa were were ọchịchị.
Kedu
Emere?
ọ bụ
doro anya n'uche na ndị isi ndị agha anaghị akwado ma ọ bụ dị njikere
iji kwado ụdị ọchịchị a na-ewu ewu, na onye nwere ike ịkọ nkọ, ma ọ bụ na
Ndị ọrụ etiti bụ ndị nyere aka duhiere ọchịchị bụ naanị n'ọkwa nke duhiere
onye nnọchianya nke Iwu nkwonkwo, ma ọ bụ kama na ha malitere ịghọta
ka ha wee ghara inwe nkwado zuru oke n'ime ndị agha iji mee nke ọma
mee ndọrọndọrọ ọchịchị a, wee kwenye ngwa ngwa.
n'ezie
ihe na-aghaghị ịbụ ihe ọzọ dị mkpa na mkpebi mmadụ nile mere
akụkụ dị iche iche n'ime ndị agha bụ mmeghachi omume nke mba ụwa na mpụ a. Nke ọ bụla
obodo dị na Latin America, ewezuga Venezuela, katọrọ n'ihu ọha
Nchigbu ahụ wee kpọọ oku ka e laghachi azụ n'usoro iwu. United States mere
n'otu aka ahụ, wee gaa n'iru iyi egwu na ọ bụrụ na ọchịchị a gagidere nke ahụ
A ga-ebipụ Ecuador n'ụwa niile ka Cuba dịbu. N'ezie,
Ụdị iyi egwu a gaara abụwo ibu arọ na ndị isi ndị agha.
Gịnị bụ
Ihe na-agbakasị ahụ́ bụ ọnọdụ na echiche nke ndị ọchịchị ụmụ amaala.
O doro anya na omume a Mendoza mere bụ nraranye doro anya nke ihe kpatara ha, ma ha
dị ka o si na ihe omume a dum pụta n'ọnọdụ adịghị ike na ndọrọ ndọrọ ọchịchị
karịa ka ọ dị na mbụ. Tupu ihe a dum, ha nwere ise nnọchiteanya na
National Congress; a họpụtara ha na tiketi Pachakutik, nke bụ a
ndọrọ ndọrọ ọchịchị na njikọ siri ike na CONAIE na mmekọrịta ọha na eze ndị ọzọ
mmegharị. N'etiti ihe omume ụnyaahụ atọ nke Pachakutik họpụtara
ndị nnọchi anya gbara arụkwaghịm na Congress ka ha wee tinye nkwado ha
ọchịchị ọhụrụ a ma ama. Ndị isi abụọ nke Democratic Left Party etiti-ekpe
(ID), mekwara otu ihe ahụ. N'ihi ya, obere ego nke nnọchiteanya na ndị a
Mgbanwe a na-eme na National Congress ebelatala nke ukwuu.
Vargas,
Onye isi ala CONAIE, kwupụtara n'ụtụtụ a na n'ihi ihe nwere
mere na ọgbaghara ụmụ amaala ga-aga n'ihu. Mgbe nkwupụta a gasịrị
N'ụtụtụ, ndị nta akụkọ akọpụtabeghị maka nkwupụta ọ bụla ọzọ nke ụmụ amaala
ndu. Otú ọ dị, e nwere asịrị na ndị ọchịchị niile abanyela
na-ezo na-atụ anya mmegwara megide ha. Ndị otu ọkwa na faịlụ
nke mmegharị ahụ, ndị si na mpaghara Quito batara ma maa ụlọikwuu
n'ime ogige, taa na-akwado ịlaghachi n'ụlọ ha. Ọzọ asịrị
nke m nụrụ bụ na ha na-eme atụmatụ ime ọgbaghara na
ógbè. Nyere ihe ha nwetara, ọbụna ma ọ bụrụ na naanị otu ụbọchị, na larịị nke
nraranye nke mere n'akụkụ ndị agha, enweghị m ike ikweta na ụfọdụ
ụdị mmeghachi omume na-agaghị ebe, na m ga-eju ma ọ bụrụ na
mmeghachi omume oge a na-ewe mgbanwe dị egwu karịa ka ọ na-eme na mbụ.
Kedu
Ọdịnihu maka ikpe ziri ezi na mgbanwe ndọrọ ndọrọ ọchịchị na ọha?
Mgbe m nọ
onye nkwado siri ike nke ochichi onye kwuo uche ya na mkpa ya mere onye kwuo uche ya
usoro na ụlọ ọrụ, m ga-ekwu na obi m dị arọ taa. Ọ bụ
doro m anya na ebe a Ecuador formal ochichi onye kwuo uche adịghị arụ ọrụ na-anọchi anya ma ọ bụ
chebe ọdịmma nke ndị ogbenye, nke na-anọchi anya ọnụ ọgụgụ ka ukwuu nke nke a
obodo, ma ọ bụ ọbụna nke obere etiti. Kama, ọnụ ọgụgụ ka ukwuu nke
ndị ndọrọndọrọ ọchịchị, site na Onye isi ala ruo na ala, emewo ihe dị egwu
enweghị mmasị na enweghị ọrụ n'ebe ọtụtụ ndị Ecuador nọ, na
rite uru nke obere, mana ike akụ na ụba nke ndị mmadụ.
Ọ bụghị naanị na ndị ndọrọndọrọ ọchịchị na akụ na ụba na-achị obodo a ewereghị ya
kpọrọ mkpa redistributive jikoro emeliorate elu larịị nke
Inequality, ma ha enwebeghị ike ma ọ bụ dị njikere iji
nzọụkwụ dị mkpa iji wulite akụ na ụba na-arụ ọrụ nke ọma na asọmpi nke na-emepụta
uto akụ na ụba. Kama otu ụdị nke ikeketeke ego gbanyere mkpọrọgwụ na nke a
obodo ma na-eyi egwu ịdọta mba ahụ dum n'ọgba aghara.
The
òtù ụmụafọ agbaala mbọ ike na mbọ ọ na-agba iwelite oku dị n'otu maka a
ụdị ọchịchị onye kwuo uche ya ọhụrụ nke nwere ike imeri nhụsianya a na-akwado ndị ọgaranya na
ike. Up umtil ugbu a, ha na-arụ ọrụ site udo n'aka, ma n'echiche nke
nke a doro anya na dị egwu nraranye ọ gaghị abụ ihe ijuanya ma ọ bụrụ na nke a bụ
were dị ka nkuzi na ụzọ udo anaghị aga nke ọma n'imezu ya
gbanwee. Ya mere, m na-atụ egwu na ụbọchị siri ike na ikekwe dị egwu na-abịa n'ihu
Ecuador, ma n'ezie ọdachi a na-aga n'ihu ruo ogologo oge dị ka ọ bụla
ụbọchị ụmụ amaala a na-agọnarị ụzọ ha ga-esi na-ebi ndụ na nkwanye ùgwù, nchekwa na
ohere maka ime ka ndụ ha ka mma.