Menm jan ak pasaj pifò pèfòmè djaz yo,
lanmò nan chantè Betty Carter (laj 69) nan kansè nan pankreyas nan fen mwa septanm nan dènye
ane te ti kras te note nan laprès endikap la. Malgre ke djaz souvan bat bravo kòm
Pi gwo fòm atizay endijèn Amerik la, yon jan Afriken-Ameriken defini ki kòmande
sèlman 5 pousan nan mache mizik la jwenn menm mèt li yo inyore deyò ti yo
inisye mond mizisyen djaz, kritik, ak fanatik yo.
Nan dènye dekad la te gen kwasans nan popilarite a ak
respè nan atizay jazz la. Ranmase sou divès jazz / hip hop fusions, fiks la
kouran de jazz album rééditions, ak resan rezurjans swing, yon baz fanatik pi piti gen
parèt nan apresye djaz kòm "outsider" atizay ak yon "nouvo" deklarasyon nan
fre. Pwomosyon endistri mizik pi gwo etikèt jenn lyon tankou Roy Hargrove,
James Carter, ak Joshua Redman ak ansyen estimé tankou Joe Henderson, Abbey Lincoln,
ak Shirley Horn te elaji tou nich komèsyal nan djaz endikap. Sètènman la
gwo apèl mizik ak defans inplakabl nan twonpèt Wynton Marsalis te touche la
eritaj nouvo respè ak akseptasyon.
Sepandan, nan menm peryòd sa a, disparisyon klib djaz la (a
pidevan ki gen 100 a 300 oditè ak anrjistreman jazz kat a sèt nwit chak semèn) te fè
toune nasyonal pou pi fò jazz zak nòmalman enposib. Eksepte pou festival djaz, ki
ofri yon anviwònman ete relativman abòdab, relativman popilis pou mizik la, ap viv
djaz pa gen kote pou ale, men sant atistik la, inivèsite a, oswa chè a
klib soupe mize-rèd. Akote de itilizasyon li kòm yon seri pou konsomasyon evidan,
djaz prèske absan nan televizyon ak radyo komèsyal yo. Kòm yon rezilta, sante nan
djaz – kòm mizik, kòm ekspresyon kiltirèl, kòm komodite – ouvè a kesyon.
Betty Carter te, nan kou, byen okouran de prekè a
relasyon ant djaz ak komès. Apre pase plis pase kat deseni kòm yon djaz
chantè, li te jwi pik komèsyal li nan ane 1990 yo. Toujou, zanmi ak mizisyen, li
kesyone direksyon tradisyon an. Pi piti chantè, nan wè li, yo te fèmen nan
restriksyon konpayi dosye-dikte fòmil ki subverti libète a nan
"reyèl" chante djaz. "Apre mwen," li te di, "pa gen ankò
chantè djaz. Mwen pral mouri evantyèlman, epi mwen pa vle li (chante jazz) mouri ak
mwen."
Yon chantè etonan pwisan, dramatik ak lide trè defini
sou esansyèl djaz natif natal, Carter te kenbe yon vizyon mizik san konpwomi
rasin nan yon son ki soti nan ane adolesan li. Li te grandi nan Detroit, li te kòmanse
chante nan klib ak chantè djaz yo, tankou Charlie Parker ak Dizzy Gillespie,
nan laj 16. Lè Carter te rantre nan gwoup Lionel Hampton an 1948, li te tèlman byen.
konsakre nan nouvo style revolisyonè Parker ak Gillespie a, Hampton ti non li
"Betty Bebop."
Moule yon style chante ki fusion favè likid enpwovizasyon an
nan saksofòn alto Parker a ak yon reòganizasyon radikal nan melodi ak lyrics, Carter
te sanble tire ti kras nan tradisyon vokal djaz la. Fragmante melodi ak mo ak
Chanjman tèmpo brid sou kou, plonje, soupi, jemi, ak abstraksyon melodi, Carter te pran
enspirasyon nan men instrumentistis djaz. Lòt chantè djaz, tankou Billie Holiday ak
Ella Fitzgerald, te deklare tou jwè kòn kòm yon enfliyans enpòtan sou chante yo.
Men, enèji éfréné Carter a ak sanble neglijans nan lyrics fè li "byen lwen"
nan menm sèk yo anch nan djaz modèn byen bonè.
"Etrange" Carter pa t sèlman mizik. Li wo
enèji, prezans autorité, husky pi ba rejis, lespri, ak sarcasm melded ak bop li
otodoksi nan yon fason ki febli prèske tout atant nan chantè djaz fi a. Nan
son ak imaj, Betty Carter pwojte endepandans feròs. Menm si li te chante estanda a
materyèl nan tan yo, sa li te fè ak li te totalman sibvèsif.
Pandan ke Carter pa janm konsidere tèt li anpil nan yon pyanis, li te fè
etidye enstriman an ap grandi epi byen bonè nan karyè li chante ak jwe pyano nan
Klib Detroit. Atravè fòmasyon nan travay sa a, li te aprann fondamantal amoni ak
konpozisyon ke li enkòpore nan style vokal li. Nan ane kap vini yo Carter ta travay
ak kèk nan pi rafine pyanis nan djaz (Wynton Kelly, John Hicks, Ray Bryant,
Cyrus Chestnut, Steven Scott, Bennie Green, ak Geri Allen) nan mak trè patikilye li
nan bebop.
Men, eleman ki pi fondamantal nan melodi fonse Carter a ak lyric
improvisations te ritm. Dirije seksyon ritm li yo atravè konplike ak tout tan
chanjman tan modèl, Carter koupe, lonje, abandone, ak reasanble mo ak
melodi ak espontane pa janm tande anvan klere. Kòm li te di, "Mwen pa vle
nenpòt bagay ki planifye, mwen vle tout bagay fre ak nouvo."
Pou pifò nan piblik djaz la, sepandan, chante Betty Carter a te yon
ti kras twò fre. Pandan ke li nan vil New York li te genyen yon repitasyon kòm yon devwe ak
chantè djaz inovatè, travay yon lòt kote te ra. Pou yon ti tan, nan ane 1950 yo ak ane 1960 yo,
li te travay sou limit R&B mond lan, pataje etap ak Muddy Waters ak
toune ak anrejistreman ak Ray Charles. An 1964 li te pran retrèt nan yon karyè aplentan
leve timoun yo. Retounen nan fè nan 1969, Carter finalman reyalize dezi li
fè mizik sou pwòp kondisyon li.
Lè li fòme pwòp etikèt li, Bet-Car Records, li te tou etabli sou la
anviwònman mizik ideyal pou enpwovizasyon sansasyonalis li yo. Nan yon fòma trio pyano, bas,
ak tanbou, ak jwè ak anpil atansyon chwazi adapte a konsèp li a, Carter te gen libète a
pou dekouvri tout talan sengilye li yo. Dokimantasyon sou ap viv la vibran
anrejistreman, At The Village Vanguard (1970), Carter monte ak kontwòl atistik total ak la
emosyonèl bay ak pran nan yon odyans entim, antouzyastik. Atravè ane 1970 yo, ane 1980 yo,
ak ane 1990 yo, pèfòmans tankou sa a piti piti etabli Carter kòm djaz la pi gwo
chantè nan tan li.
Sepandan, respè yo te bay Carter nan dènye ane li yo te soti
soti nan plis pase atis djaz li. Pou tradisyon li te konsakre lavi li a, li te yon
defansè ak edikatè san pran souf. Li te renmen pale de libète jazz la reprezante.
Betty Carter: Chwazi Diskografi
Apèl Sosyal (Columbia 1955)
Mwen pa ka ede li (GRP 1958)
At The Village Vanguard (Verve 1970)
Odyans lan ak Betty Carter (Verve 1979)
Gade sa mwen te resevwa (Verve 1988)
Droppin' Things (Verve 1990)
Se pa sou melodi a (Verve 1992)
Feed The Fire (Verve 1993)
Mwen se pou ou, ou se pou mwen (Verve 1996)
Yo tout rekòmande, men pi bon travay Betty Carter a se sou live
anrejistreman: Nan Village Vanguard la, Nouri dife a ak Odyans lan Avèk
Betty Carter (youn nan pi bon pèfòmans djaz vokal ki janm anrejistre). zzzzzzzzzzzz