ʻOiai ʻo ka wehe ʻana he ʻaoʻao kaulana ia o ka Independent Media Center[2], ʻo kona manaʻo kaikuahine, copyleft — hoʻohaʻahaʻa i nā kuleana kope, ʻaʻole i nānā iki ʻia. Ma lalo o ka ʻaoʻao nui o ka pūnaewele, ma kahi o ka palapala kuʻuna e hoʻomanaʻo ana i ka poʻe heluhelu i nā kuleana kope, heluhelu mākou i kēia: “© Independent Media Center. Ua noa nā mea a pau no ka paʻi hou ʻana a me ka hoʻolaha hou ʻana, ma ka ʻupena a ma nā wahi ʻē aʻe, no ka hoʻohana ʻole ʻana i ka ʻoihana, ke ʻole ke ʻōlelo ʻia e ka mea kākau." Ma kahi o ka hoʻopaʻa ʻana i ka hoʻolaha ʻana, ʻae ʻia ka palapala kope hema (kahi pāʻani ma ka huaʻōlelo kope kope) a hoʻolaha maoli i ka hoʻolaha ʻana o ka ʻike ma ka pūnaewele. ʻO kēia kulekele copyleft he ʻāpana ia o kahi neʻe ākea e kūʻē i nā kuleana waiwai naʻauao.[3]
Kuleana kope
ʻOiai ua hoʻopaʻapaʻa lōʻihi ka ʻaha kanaka i ka waiwai pilikino, ʻoi aku hoʻi i nā kenekulia ʻelua i hala aku nei, ʻaʻole liʻiliʻi i ʻōlelo ʻia e pili ana i ke ʻano o kēia ʻano waiwai ʻē aʻe i kapa ʻia ʻo ka waiwai naʻauao. Ma keʻano laulā, ua ʻāpono ʻia ka waiwai (pilikino) ma ke ʻano he hōʻoia o ka hoʻohana ʻana a me ka hoʻokuʻu ʻana o ka mea nona ka mea iā ia ma ke kuleana (inā ma ka hoʻoilina a i ʻole ma ke ʻano o ka huahana a ke kanaka hana). ʻO ia hoʻi, ʻo ka mea i loaʻa ka waiwai e hōʻoiaʻiʻo ana i ka hoʻohana ʻana i kahi mea maikaʻi nona iho - a ua hōʻoia ʻia ʻo ia e hoʻohana ʻia ma muli o kekahi pono. Inā loaʻa i kekahi kekahi hale, no ka laʻana, ʻo ka waiwai pilikino o kēia hale e hōʻoiaʻiʻo i ka mea nona ka hale i kēlā me kēia manawa āna e makemake ai a hoʻohana i ia mea no nā kumu āna i koho ai (ma waho aʻe o ka hiki ke kūʻai aku, kūʻai aku. ʻo ia, hōʻaiʻē, etc.). Inā hoʻokaʻawale ka mea hale i kēia hale me nā poʻe ʻē aʻe, ʻoiai ka poʻe e hoʻohana ana ia mea, ua hoʻonele ʻia ka mea nona ka hale i kūpono iā ia. Ke hoʻohana kekahi i ka hale, ʻaʻole hiki i kekahi ke hoʻohana. Loaʻa kēia manaʻo no nā mea waiwai āpau.
Eia naʻe, he hihia ʻokoʻa ka waiwai naʻauao, a ua ʻike ka poʻe theorists i kēia mai kinohi mai. ʻO ke kānāwai e hoʻoponopono ana i ka waiwai naʻauao i hoʻokumu ʻia ma ʻEnelani, ma kahi kānāwai mai ka makahiki 1710, akā aia ma ʻAmelika Hui Pū ʻIa i manaʻo ʻia a hāʻawi ʻia kēia manaʻo e nā mākua hoʻokumu. Ua ʻike kēlā mau kānaka nāna i hoʻokumu ʻo ʻAmelika Hui Pū ʻIa a kākau i ke Kumukānāwai he ʻokoʻa loa ka waiwai naʻauao mai ka waiwai waiwai. Ua ʻike lākou he ʻokoʻa nā mele, nā mele, nā mea hana a me nā manaʻo mai nā mea waiwai i hōʻoia ʻia e nā kānāwai i hoʻolālā ʻia e pale i ka waiwai. ʻOiai ʻo koʻu hoʻohana ʻana i ke kaʻa kaʻa kaʻa ʻole i ka hoʻohana ʻana i kekahi kanaka (no ka mea, ma ke ʻano maoli, ʻaʻole hiki i nā kānaka ʻelua ke hoʻohana i ka paikikala hoʻokahi i ka manawa like, ʻoiai inā e hele ana lākou ma nā ʻaoʻao ʻē aʻe), ʻaʻole hiki i kaʻu heluhelu ʻana i kekahi mele ke pale aku i kekahi e hana. ka mea like. Hiki iaʻu ke heluhelu i ka mele i ka manawa like me ka "mea nona," a ʻo ka hana o kaʻu heluhelu ʻana ʻaʻole ia e pale i ka mea nona ka hana like a ʻaʻole hoʻi e hoʻopilikia i kāna heluhelu ʻana i ka mele. ʻO Thomas Jefferson, kekahi o nā makua kāne hoʻokumu a me kekahi o nā mea mua i kuleana no ka US Patent Office i kūkākūkā i kēia ma kahi leka kaulana iā Isaac McPherson, kahi āna i ʻōlelo ai:
“Inā ua hoʻemi ke ʻano i kekahi mea ma mua o nā mea ʻē aʻe a pau o ka waiwai kūʻokoʻa, ʻo ia ka hana a ka mana noʻonoʻo i kapa ʻia he manaʻo, hiki ke loaʻa i ke kanaka wale nō ke mālama ʻo ia iā ia iho; aka, i ka wa i hoikeia mai ai, ua hooikaika ia iaia iho e lilo i kela mea keia mea, a aole e hiki i ka mea lawe ke kipaku ia ia iho. ʻO kona ʻano ʻokoʻa hoʻi, ʻaʻohe mea ʻuʻuku, no ka mea, ua loaʻa i kēlā me kēia ʻē aʻe ka mea a pau. ʻO ka mea i loaʻa ka manaʻo mai iaʻu mai, ua loaʻa iā ia ke aʻo ʻana iā ia iho me ka hoʻēmi ʻole ʻana i kaʻu; e like me ka mea e hoolamalama mai i kona lepera ma ko'u, e loaa ia ia ka malamalama me ka hoopouli ole ia'u."[4]
Ma muli o nā mea i hōʻike mua ʻia, ʻaʻohe kumu e hoʻololi ai i nā manaʻo (a me nā mele, nā puke a me nā mea hana) i waiwai. Eia naʻe, hoʻomanaʻo ʻo Thomas Jefferson iā ia iho i ka pono e hoʻoulu i ka hana ʻana i nā mea hana "no ka pono o ke kaiāulu", a ʻo kēia mea hoʻoikaika, nona, hiki ke uku wale ʻia (i nā waiwai waiwai) no ka "mea hana". ʻO nā manaʻo, no ka loaʻa ʻana o ke ʻano o ka, i hōʻike ʻia, i ʻike ʻia e ka poʻe a pau e lohe ana iā lākou, pono e pale ʻia i ʻole ka manaʻo o ka poʻe haku manaʻo i ke ʻano o ka hoʻokumu ʻana a i ʻole ka hōʻike ʻana. He kuleana ko ka mea nāna i hoʻopuka i ka manaʻo i loaʻa i ka mea hoʻopuka ka uku waiwai i kēlā me kēia manawa a kekahi poʻe e hoʻohana ai a hoʻokomo paha i kona manaʻo. Pono e loaʻa i ka mea kākau o kahi puke nā kuleana kope, a pono e loaʻa i ka mea nāna i hana nā kuleana patent. No laila, ke ʻōlelo nei ke Kumukānāwai o ʻAmelika Hui Pū ʻIa: "E loaʻa i ka ʻAhaʻōlelo ka mana… e hoʻoikaika i ka holomua o ka ʻepekema a me nā hana akamai, ma o ka hoʻopaʻa ʻana i nā manawa liʻiliʻi i nā mea kākau a me nā mea hana, ke kuleana kūʻokoʻa i kā lākou mau palapala a me nā ʻike."[ 5] Me ke kuleana kūʻokoʻa i kā lākou hana ʻana, hiki i nā mea kākau a me nā mea hana ke hoʻolaha i kā lākou mau manaʻo a loaʻa i ka uku kūpono no kā lākou hana a me kā lākou mau talena. ʻO ka uku uku he mea hoʻoikaika ia no ka mea nāna i hana i mea hou aʻe a no ka holomua ʻana o ka lehulehu ma ke ala o ka pono maʻamau.
Eia naʻe, hiki ke hoʻoweliweli ʻia kēia pono maʻamau e ka mālama nui ʻana i ka waiwai e pili ana i nā manaʻo. ʻO ka hoʻokau ʻana i nā pilikia he nui e hiki ke keakea, ma mua o ka hoʻolaha ʻana, i ka "aʻo like ʻana o ke kanaka, a me ka hoʻomaikaʻi ʻana i kona kūlana." Ma muli o kāna ʻike ma ka US Patent Office, ua ʻike ʻo Jefferson, "e noʻonoʻo ana i ke kuleana kūʻokoʻa i ka mea i ʻike ʻia ʻaʻole i hāʻawi ʻia no ka pono kūlohelohe, akā no ka pono o ke kaiāulu," he nui nā "[paʻakikī i ka] kaha ʻana i kahi laina ma waena o nā mea. He mea pono i ka lehulehu ka hilahila o kahi palapala patent kūʻokoʻa, a me nā mea ʻaʻole. ʻO ia hoʻi, ʻo ka nīnau: i ka manawa hea e pau ai ka hoʻohana ʻana i nā pono waiwai naʻauao i ka hoʻolaha ʻana, a ma kahi o ka hoʻomaka ʻana i ka hoʻopaʻa ʻana, ka naʻauao, ka moʻomeheu a me ka ʻenehana? ʻO ka nīnau nui kēia i kūkākūkā ʻia ma nā kānāwai āpau e pili ana i ka nui o nā pono waiwai naʻauao.
Ma ʻEnelani, ʻo ia ka mea paionia i ka hoʻokumu ʻana i ke kānāwai o ka waiwai naʻauao, ua hoʻomaka ka hoʻopaʻapaʻa e pili ana i kēia manaʻo i ke kenekulia ʻumikumamāwalu a hoʻomau i nā kenekulia ʻekolu i hala. I ka makahiki 1841, ua ho'āʻo hou aʻe e hoʻonui i nā kuleana kope, a i ia manawa, ua hoʻopau ʻia he 20 makahiki ma hope o ka make ʻana o ka mea kākau. Ua hana ka mea kākau moʻolelo kaulana ʻo Thomas Babington Macaulay i kahi haʻiʻōlelo mōʻaukala i loko o ka Pāremata i ka wā i hoʻohewa ai ʻo ia i kahi kānāwai e manaʻo ana e hoʻonui i nā kuleana kope i 60 mau makahiki ma hope o ka make ʻana o ka mea kākau. Ma hope o kahi loina Anglo-Saxon lōʻihi e pili ana i nā kuleana kope, ua kaulike ʻo Macaulay i ke kuleana o ka mea kākau e uku kālā ʻia a me ka hoihoi pili i ka hoʻohana maikaʻi ʻana i nā mea i hana ʻia i ka wā hiki loa a me ke kumu kūʻai haʻahaʻa loa. Wahi a ka mea kākau moʻolelo, ʻo ka ʻōnaehana o nā kuleana kope he mau pono a me nā hemahema a no laila, ʻaʻole hiki ke ʻike ʻia ma ke ʻano he kūlana ʻeleʻele a keʻokeʻo, ma kahi o kekahi murky ma waena. ʻO nā pono waiwai naʻauao kūʻokoʻa, nona, he mea ʻino loa ia no ka mea ua hana lākou i kahi "monopoly," e hoʻonui ai i ke kumukūʻai o ka "huahana" a hiki ke ʻike ʻia i nā mea āpau.[6] Eia nō naʻe, maikaʻi nā kuleana no ka mea e ʻae lākou i ka mea hana e uku ʻia no kāna ʻike naʻauao. Ma ka ʻaoʻao hoʻokahi, pono mākou i ka monopoly i ka hoʻohana ʻana i kahi puke - ʻaʻole hiki i ka mea hoʻopuka ke hana a kūʻai aku paha i kahi puke. Eia naʻe, ma kekahi ʻaoʻao, ʻo kēia monopoly e kākoʻo ana i ka mea kākau e hoʻopōʻino i ke kaiāulu, e ʻoi aku ka pipiʻi o ka puke a me ka liʻiliʻi o kona hiki. Ma kāna mau ʻōlelo: “He mea maikaʻi ke uku ʻia nā mea kākau; a ʻo ke ala liʻiliʻi loa o ka uku ʻana iā lākou, ʻo ia ka monopoly. Eia naʻe, he hewa ka monopoli. No ka maikaʻi, pono mākou e hāʻawi i ka hewa.
ʻO ka nīnau holoʻokoʻa no Macaulay (a no ka hapa nui o nā kuʻuna Anglo-Saxon koʻikoʻi) e kau ʻia ma ka ʻike i ke ana kūpono e pono ai ka waiho ʻana i ka maikaʻi i ka hewa: ke kumu o ka hoʻopaʻa ʻana i ka maikaʻi. Akā, he aha ka lōʻihi o kēia manawa? Ua ʻimi ka bila i hāʻawi ʻia i ka pāremata Pelekane e hoʻonui i kēia kuleana mai 20 a 60 mau makahiki ma hope o ka make ʻana o ka mea kākau. Wahi a Macaulay, ua lōʻihi loa kēia manawa a ʻaʻole i loaʻa ka pōmaikaʻi i ka manawa o iwakālua mau makahiki i hana ʻia i ia manawa (ʻo ia ka mea i hoʻomaopopo ʻia he ʻoi loa). Inā ʻo ka pahuhopu o nā kuleana kope ka hoʻoulu ʻana i ka mea hou, ʻaʻole pono ka uku ʻana i kahi mamao a me ka posthumous. Ua hoʻopaʻapaʻa ʻo Macaulay: "Ua ʻike mākou a pau i ka nawaliwali o ka hopena o ka manaʻo o nā pōmaikaʻi mamao loa, ʻoiai he mau mea maikaʻi a mākou e manaʻolana ai e hauʻoli mākou iā mākou iho. Ua make mākou, na kekahi, ʻaʻole mākou i ʻike na wai, ma muli paha o kekahi mea i hānau ʻole ʻia, na kekahi mea pili ʻole me mākou, ʻaʻohe kumu e hana ai."
Me nā hoʻololi liʻiliʻi liʻiliʻi, ʻike mau ʻia ka hoʻopaʻapaʻa e pili ana i nā kuleana waiwai naʻauao e ka hoʻopaʻapaʻa ma ka laina maikaʻi ma waena o ka hoʻoulu ʻana no ka mea hou a me ka hauʻoli o ka lehulehu i ka hana ʻana.[7] ʻO ke kānāwai Pelekāne mua o 1710 i hāʻawi i ka mea nāna i hana i kahi puke no 14 mau makahiki, a inā e ola ana ka mea kākau i ka pau ʻana o ia manawa, hiki iā ia ke hoʻololi i ke kuleana no nā makahiki he 14. Ua hoʻokumu ʻia ke kānāwai o ʻAmelika ma ke kānāwai Pelekane, a ua manaʻo ʻia nā kānāwai patent a me nā kuleana kope o 1790 i nā makahiki 14 e hiki ke hoʻololi hou ʻia no kahi ʻumikūmāhā hou. I ka makahiki 1831, ua hooponopono hou ka Ahaolelo Amerika i na kanawai kope kope, e pani ana i ka manawa 14 makahiki mua no kekahi o 28 makahiki i hiki ke hana hou ia no na makahiki he 1909. Ma 28, ua hoʻoponopono hou ʻia nā kānāwai, a ua hoʻonui hou ʻia ka manawa i XNUMX mau makahiki mua hiki ke hoʻololi hou ʻia no kahi iwakāluakūmāwalu hou.
I kēia mau lā, me ka ulu ʻana o ka mana o ka ʻoihana moʻomeheu, ua ʻoi aku ka nui o ka pono i ka waiwai naʻauao ma mua o ka iwakālua mau makahiki posthumous i hoʻopilikia ai i ka mea kākau moʻolelo ʻo Thomas Macaulay i ka makahiki 1841. Ua piʻi ka paʻi i ka makahiki 1955, i ka manawa i ʻae ai ka US Congress i ka Patent Office e. e hana i kahi noiʻi e noʻonoʻo i ka hoʻoponopono ʻana i nā kānāwai kope kope. Manaʻo ka hōʻike hope e hoʻonui i ka manawa hou mai 28 a 48 mau makahiki. ʻO nā hui no ka poʻe kākau moʻolelo a me ka ʻoihana moʻomeheu (ʻoi aku ka nui o nā ʻoihana paʻi puke), akā naʻe, koi lākou i kahi manawa e uhi ana i ke ola o ka mea kākau a me nā makahiki he kanalima ma hope o kona make ʻana. ʻO ke kumu o kēia manawa lōʻihi loa, ʻo ia ka "hoʻololi hou ʻana" o nā kānāwai kope kope a me ko lākou pili ʻana i ka Berne Convention.[8] I ka ʻike ʻia ʻana ʻaʻole hiki ke hoʻoholo ʻia ka hoʻopaʻapaʻa i ka wā pōkole, a i ka hoʻomaka ʻana o ka pau ʻana o nā kuleana, ua hiki i nā lobbyists ke loaʻa i kahi hoʻonui kupaianaha o nā lā pau no nā kuleana kokoke i pau - mai 1962 a i 1965 - e like me ke kumuhana. ʻaʻole i koho ʻia ma ka ʻaha kūkā. ʻOiai ke kūʻē pinepine ʻia e ka 'Oihana Hoʻokolokolo, ʻo ka hoʻopaʻapaʻa e pili ana i ka hihia i lawe mai i ʻewalu mau "kūikawā" hou - mai 1965 a i 1967; mai 1967 a i 1968; mai 1968 a i 1969; mai 1969 a i 1970; mai 1970 a i 1971; mai 1971 a i 1972; mai 1972 a 1974; a mai ka makahiki 1974 a hiki i ka makahiki 1976 — no ka pono o ka poe i paa na kuleana (ma na hui, aole na mamo a na mea kakau) a me ka poino o ka lehulehu. ʻO ka hope loa, i ka makahiki 1976, ua ʻae ka ʻAhaʻōlelo i ke kānāwai kope kope hou a "hou", e ʻae ana i ke kuleana kope e hoʻokō ʻia no ke ola o ka mea kākau me 50 mau makahiki posthumous, a me kahi manawa o 75 mau makahiki ma hope o ka paʻi ʻana a i ʻole 100 mau makahiki ma hope o ka hana ʻana, ʻo kēlā me kēia pōkole, no nā hana i kauoha ʻia e nā hui.
Eia nō naʻe, i ka waena o ka makahiki 1990, ua kokoke i ka pau ʻana o ke kope kope o kekahi mau hana kaulana nona nā kuleana i ka ʻoihana moʻomeheu. A eia hou, ua lilo nā kānāwai "ʻoi aku o kēia manawa" [9] i mea e hoʻonui ai i nā kuleana kope. I ka hopena o nā makahiki 1980, ua hoʻomaka nā hui e like me Walt Disney a me Time Warner e hopohopo e pili ana i kekahi o kā lākou hana ʻana e pau ana nā kuleana kope ma hope koke o ka hopena o ke kenekulia. Ua hopohopo ʻo Disney e pili ana iā Mickey Mouse - ka mea e lilo i waiwai lehulehu i ka makahiki 2003, ʻo Pluto - e loaʻa i ka hopena like i ka makahiki 2005, a me Donald a me Daffy Duck - i hoʻopaʻa ʻia no ka lehulehu ma 2007 a me 2009. I kēia manawa, hopohopo ʻo Warner e pili ana iā Bugs Bunny - nona nā kuleana e pau i ka makahiki 2015 - a me nā hana he nui i paʻa i nā kuleana, me ka kiʻiʻoniʻoni "Gone with the Wind," nona nā kuleana e pau i ka makahiki 2014, a me kahi ka mea hoʻokani pila o George Gershwin, me ke mele "Rhapsody in Blue" a me ka opera "Porgy and Bess," nā kuleana i hoʻoholo ʻia e pau i ka makahiki 1998 a me 2010.
No ka makaʻu i ka ʻeha nui ʻana i ka nalowale ʻana o kā lākou mau kuleana kope, ua hana ʻo Disney, Warner a me ka ʻoihana kiʻiʻoniʻoni i kahi hoʻolaha lobbying koʻikoʻi i alakaʻi ʻia e Senatoa Trent Lott. ʻO ka hopena, i ka makahiki 1998, ʻo ia ka hoʻonui ʻia ʻana o nā kope kope ma hope o ka make ʻana o ka mea kākau mai 50 a 70 mau makahiki, i ka hihia o ke kuleana i paʻa i ke kanaka, a me ka piʻi ʻana mai 75 a 95 mau makahiki, i ka hihia o kahi kuleana i paʻa ʻia e kekahi ahahui. ʻO ka mea i ʻōlelo ʻia ma mua, me nā hana noʻeau a nā hui ʻelua, ʻoi aku ka nui o nā makahiki he iwakālua o ka hoʻohana kūʻai kūʻai kūʻokoʻa ʻana i nā puke e like me "The Great Gatsby" na F. Scott Fitzgerald a me "A Farewell to Arms" na Ernest Hemingway (nona mau kuleana i mālama ʻia e Viacom a ua hoʻoholo ʻia e pau i ka makahiki 2000 a me 2004, kēlā me kēia) a me nā mele e like me "Concert No. 2 for Violin" na Prokofiev a me "Smoke Gets in Your Eyes" na Kern lāua ʻo Harbach (nona mau kuleana, no Boosey & Hawks a me Universal, e pau i ka makahiki 1999 a me 2008).
KOPYLEFT
Hiki iā mākou ke hoʻi i nā kumu kānāwai o ka waiwai naʻauao (kahi inoa maʻamau e uhi ana i nā kope kope, patent a me nā hōʻailona kūʻai). E like me kā mākou e ʻike ai, mai ka wā i hana mua ʻia ai ke kānāwai, ua hoʻāpono mau ʻia e ka mea hoʻoulu mea e loaʻa ai i ka mea hana. Akā, ʻo ka hoʻoulu waiwai wale nō ka mea hoʻoikaika maikaʻi loa i hiki ke hāʻawi ʻia no ka hoʻomohala ʻana i ka ʻike, ka moʻomeheu a me ka ʻenehana? ʻO ia ka hihia ma mua o ka hiki ʻana mai o nā kānāwai waiwai naʻauao, ʻaʻohe manaʻo o ka poʻe e kākau i nā puke a me nā mele a me ka hana ʻana i nā mea ʻenehana?
Ma mua o ka hana ʻana ʻo Thomas Jefferson ma ka US Patent Office, ʻo Benjamin Franklin, ka mea nāna i hoʻolālā i ka Hōʻike Kūʻokoʻa me ia a me John Adams, he ola ikaika ʻo ia ma ke ʻano he mea hana, e loaʻa ana ka kaulana honua no kāna mau hoʻokolohua a me kāna mau hana. Ma ke ʻano he makua kāne o ka hoʻokolohua kaulana e hoʻohana ana i ka lupe e hōʻoia i ka hoʻokuʻu ʻana o nā kukui uila, a ʻo ia ka mea nāna i hoʻokumu i nā mea e like me ka bifocals a me ke koʻokoʻo uila, ua hōʻole mau ʻo Benjamin Franklin i kāna mau mea i hana ai. I loko o kāna autobiography, hiki iā mākou ke ʻike i nā kumu āna i hoʻopuka ai no ka hōʻole ʻana i ka hoʻohana ʻana i kāna mau mea hana ma ke kālepa. Ua pili pono kēia mau mea koe wale nō:
"… i ka makahiki 1742, ua hana au i kapuahi hamama no ka hoomaha maikai ana o na keena, a ma ka manawa hookahi no ka hoopakele ana i ka wahie, no ka mea, ua pumehana ka ea hou i ke komo ana, ua haawi aku au i makana ia Mr. Robert Grace, hookahi. o ko'u mau makamaka mua, he kapuahi hao ko lakou, ua ike lakou i ka hoolei ana i na papa no keia mau kapuahi, he mea waiwai ia, oiai e ulu ana ka makemake.
“No ka paipai ʻana i kēlā koi, ua kākau au a hoʻopuka i kahi puke liʻiliʻi, i kapa ʻia ʻo 'An Account of the new-invented Pennsylvania Fireplaces; kahi i wehewehe ʻia ai kā lākou kūkulu ʻana a me ke ʻano o ka hana; ʻO ko lākou Pōmaikaʻi ma mua o kēlā me kēia ʻano hana hoʻomehana lumi i hōʻike ʻia; a me na mea kue a pau i hoopukaia no ka hoohana ana ia lakou, ua pane a hoopau ia,' etc.
“He hopena maikaʻi kēia puke liʻiliʻi. Ua haʻi aku ʻo Gov'r. Ua hauʻoli loa ʻo Thomas i ka hana ʻana i kēia kapuahi, e like me ka mea i wehewehe ʻia i loko, ua hāʻawi ʻo ia e hāʻawi iaʻu i palapala hōʻailona no ke kūʻai ʻana aku iā lākou no kekahi mau makahiki; aka, ua hoole au ia mea mai kahi kumu i kaumaha ai ia'u ma ia mau manawa, oia hoi, i ko kakou loaa ana i na pomaikai nui mai na hana a hai, e hauoli kakou i ka manawa e lawelawe ai na hai ma o na mea a kakou i hana ai. ; a e hana kakou i keia me ke kuokoa a me ka lokomaikai."[10]
ʻO ka ʻoiaʻiʻo ʻaʻole i manaʻo nā kāne akamai e like me Benjamin Franklin i ka hoʻoikaika ʻana mai ka uku waiwai no kā lākou ʻike ʻana, ua noʻonoʻo mau ʻia i nā hoʻopaʻapaʻa koʻikoʻi e pili ana i nā kuleana waiwai naʻauao. ʻO ka mea kākau moʻolelo ʻo Thomas Macaulay, no ka laʻana, nāna i pale i nā kuleana e like me nā loina maʻamau, ua koi ʻia ʻo ia e hana i nā ʻokoʻa i kāna haʻi ʻana i ka hāʻawi ʻana a ka poʻe waiwai i nā mea hana a me nā mea hana kiʻi: "ʻAʻole i koi ʻia ka poʻe waiwai a me ka poʻe hanohano i ka hoʻoikaika naʻauao ma muli o ka pono. . Hiki ke hooikaikaia lakou i ka hooikaika naauao ma ka makemake e hookaa ia lakou iho, a ma ka makemake paha e pomaikai ke kaiaulu." Akā, ʻo ka mea lapuwale o ka hana ʻana i kahi mea kūʻokoʻa a i ʻole ka lokomaikaʻi o ka hana ʻana i kekahi mea maʻamau he mau pono wale nō ia o ka poʻe waiwai? ʻO kahi ʻāpana maikaʻi o ka hoʻomohala ʻana i ka hana noʻeau e hōʻike ʻē aʻe. ʻO nā mea pena koʻikoʻi e like me Rembrandt, Van Gogh a me Gauguin i make me ka ʻike ʻole ʻia a me ka ʻilihune, e like me nā mea hoʻokani pila e like me Mozart a me Schubert; a ʻo ka mea kākau ʻo Kafka, ʻoiai ʻaʻole i ʻilihune maoli, ʻaʻole i ʻike ʻia i kona wā e ola ana. ʻO ka nele o ka manaʻo e pili ana i ka uku waiwai i kekahi manawa i keakea iā lākou mai ka hoʻolaʻa ʻana iā lākou iho i ka pena kiʻi, nā mele a me nā palapala? ʻAʻole hiki iā mākou ke ʻae ua loaʻa iā lākou kekahi ʻano kumu hoʻoikaika ʻē aʻe - ka manaʻolana o ka ʻike posthumous a i ʻole ke aloha maʻalahi i kā lākou hana?
ʻO ka nīnau o ka waiwai naʻauao, ke noʻonoʻo ʻia ma waho o ke kiʻi kuʻuna o kahi unahi e ana i nā mea hoʻoikaika waiwai no ka mea nāna i hana ma kekahi ʻaoʻao a me ka hoihoi pili i ka hana ʻana i nā mea hou ma kekahi ʻaoʻao, hiki ke noʻonoʻo ʻia i nā kukui he nui. Pono e uku ʻia nā mea pena no kā lākou hana? Hiki paha i kahi mea pena ke hāʻawi i kēia waiwai hui a ʻike ʻole ʻia ʻo ia ka moʻomeheu kanaka me ka hoʻohana ʻole a hoʻokomo i ka waiwai a me ka lokomaikaʻi o nā mea hana kiʻi ʻē aʻe, ke ola a i ʻole ka make? A inā ʻike mākou he mea pono maoli ka mea hoʻoikaika waiwai, ma mua o ka lapuwale pilikino a me ka makemake e hāʻawi i ka pono maʻamau, ʻaʻole hiki iā mākou ke hoʻomohala i kahi ʻōnaehana lehulehu no ka poʻe inventers, e like me ka manaʻo o Harvard economist Stephen Marglin?[11] ʻAʻole hiki iā mākou ke noʻonoʻo i kahi ʻōnaehana e hiki ai ke hoʻolaha i nā manaʻo maikaʻi - ma o nā hoʻokūkū lehulehu, no ka laʻana - akā ʻaʻole ia e kaupalena i ka hoʻohana ʻana i ia mau manaʻo i kahi ʻoihana hoʻokahi?
ʻOiaʻiʻo, nā nīnau e like me kēia - inā pono a ʻaʻole pono mākou e hāʻawi i ka uku waiwai no nā mea i hana ʻia a inā ʻo ke ʻano o ka uku maikaʻi loa ma o ka hoʻohana ʻana i nā ʻoihana kūʻokoʻa - he mau nīnau i loaʻa ʻole nā manaʻo pane. ʻO nā neʻe kaiapili e ʻimi ana i nā mea ʻē aʻe e hōʻike i nā pane, a, ʻoiaʻiʻo, ke hana nei lākou.
Mai ka hoʻokō ʻana i ka hoʻopaʻa inoa ʻana i nā mea hana a me nā patent, ua uhaki ʻia nā kuleana o ia mea. ʻO kekahi hapa o ka uhaki ʻana i kēia mau pono, he hewa wale nō. Eia nō naʻe, ma waho aʻe o ka hōʻino ʻia ʻana a me ka hūnā huna ʻana i kēia mau kuleana waiwai naʻauao (ʻo ia ka mea hiki ke hana ʻia ma ke ʻano nui, ʻoi aku ka mana nui), aia kekahi ʻano ʻokoʻa e pili ana iā lākou - ʻo ka hoʻolohe ʻole kīwila i nā kānāwai i hoʻomaka ai. keia mau pono. He ʻokoʻa loa ka hoʻolohe ʻole kivila mai ka hewa. ʻO ka hewa he uhaki malu i ke kānāwai, i hana ʻia ma kahi malu a me ka hoʻomaopopo ʻana he kānāwai kūpono ke kānāwai. ʻO ka hoʻokō kīwila, ma kekahi ʻaoʻao, he uhaki lehulehu i ke kānāwai, i hana ʻia ma ke akea, a ʻaʻole ia e ʻike i ke kānāwai i uhai ʻia ma ke ʻano he kānāwai kūpono maoli.
Mai ka wā i hoʻokumu ʻia ai nā pono waiwai naʻauao, ua kū kūʻē ʻia kā lākou noi ma ka lehulehu a me ka ʻoihana pilikino. ʻO ka paʻakikī nui o ka ʻauhau ʻana i ka uku no kēia mau uhaki ʻana i nā pono, ʻo ia ka mea i ʻike ʻole ʻia kēia hoʻolohe kīwila; ʻaʻole ia i komo i ka pane ʻana i nā kānāwai waiwai naʻauao, akā ʻaʻole i nānā wale iā lākou. Ua ʻike ka poʻe aia nā kānāwai a pono e mahalo ʻia, akā hele wale lākou a puni lākou no ka mea ua manaʻo lākou he hewa nā kānāwai. ʻAʻole maopopo iaʻu e pili ana i ka piracy kalepa, ʻo ia hoʻi, me ka hoʻonui ʻole, he hewa wale nō. ʻIke ʻia ka ʻoihana pōā i nā kānāwai i mana a hoʻopaʻa malū i kēia mau kānāwai, me ka ʻole o ka pane ʻana iā lākou. ʻO kaʻoiaʻiʻo, hiki i ka ʻoihana holoʻokoʻa o nā waiwai pirated ke makemake wale i ka hoʻololi ʻana o kāna mākeke ʻeleʻele i loko o kahi ʻoihana kānāwai a pēlā e hoʻohana ai i nā kuleana kope i kona makemake ponoʻī.
Eia nō naʻe, he pāʻani kinipōpō ʻē aʻe ia me nā mea hoʻohana e hana hou i nā kiʻi no nā kumu kūʻai ʻole, - "no ke aʻo ʻana i ke kanaka, a me ka hoʻomaikaʻi ʻana i kona kūlana," e like me kā Jefferson i ʻōlelo ai. I ka hoʻomaka ʻana o ka laha ʻana o nā mea hana hoʻopuka (ka mimeograph, ka leo leo, ka kope kope a laila kope kope ʻia), hoʻomaka koke nā kānaka e kope i nā puke, nā mele, nā kiʻi a me nā wikiō, no lākou iho a no kā lākou mau hoaaloha, me ka uku ʻole ʻana i nā kuleana, e like me nā hanauna ma mua. ua hoʻokani i nā pāʻani ma nā kula a me nā kaiāulu a ua hīmeni a hoʻokani i nā mele no nā hoaaloha a me ke kaiāulu me ka ʻole o ka uku ʻana i nā kuleana kope. E like me ka hoʻolaha "civic" i hāpai ʻia e ka ʻoihana a me ke aupuni i hoʻomanaʻo i ke koʻikoʻi o ka "uku ʻana i nā kuleana kope," mau ka poʻe i kanalua pinepine a me ka noʻonoʻo ʻole he kūpono loa ia uku, no ka mea, ʻo ka mea i hoʻohana pono i kēia waiwai hui mākou. ʻaʻole hiki i ka moʻomeheu kanaka ke ʻaihue i kekahi mea mai kekahi. E like me kā Benjamin Franklin i kākau ai ma kāna moʻolelo pilikino, ʻaʻohe moʻomeheu (a ʻike a ʻenehana paha) hiki ke hana ʻia me ka ʻole o ka aʻo mua ʻana mai ke kaiāulu nui o nā mea hana ʻē aʻe, nā mea ola a me nā mea make. E like me kā mākou hoʻohana maikaʻi ʻana a aʻo manuahi mai nā mea hana ʻē aʻe a pau - no ka nui o ka laulā i hiki ʻole iā mākou ke kapa inoa iā lākou pākahi - pono mākou e hoʻolako i kā mākou haʻawina i ka hoʻonaʻauao ʻana o nā hanauna hope.
ʻOiai ʻaʻole i kūleʻa nā ʻoihana a me nā aupuni i ka hoʻopaʻa pono ʻana i ka hoʻohana pilikino a me ka lehulehu i nā hana noʻeau me ka ʻole o ka uku ʻana i nā kuleana kope e pili ana, [12] ʻoiaʻiʻo ua hana lākou i nā mea āpau e pale ai i ka hoʻolaha ʻana o ka ʻenehana hana hana home.[13] ʻO ia ka hihia i ka makahiki 1964 i ka wā i hoʻokuʻu ai ʻo Phillips i ka leo leo, a ua hoʻāʻo mua ka ʻoihana phonographic e ālai i ka hoʻokuʻu ʻana o ka huahana. A laila, koi ʻo ia i ka ʻAhaʻōlelo e kau i ka ʻauhau ma nā lipine hakahaka i mea e uku ai no ka hopena o ka ʻoihana "nalo" mai nā kope a nā mea hoʻohana e hana ai mai kā lākou LP a i nā cassette. ʻO ka mea like i hana ʻia ma 1976 i ka wā i hoʻokuʻu ai ʻo Sony i kāna pahu wikiō Betamax. Ua hoʻopiʻi ʻo Universal Studios a me Walt Disney i kahi hoʻopiʻi kūʻē iā Sony, me ka hoʻopiʻi ʻana iā ia no ka hoʻolaha ʻana i ka uhaki ʻana i nā kuleana kope a, ma hope o ke kaua ʻewalu makahiki ma ka ʻaha hoʻokolokolo, ua ʻike hope ka ʻAha Kiʻi ʻaʻole ʻo ka mea e paʻi ana i kahi hōʻike TV ʻaʻole hoʻomaʻamaʻa piracy. Ma hope mai, i ka makahiki 1987, ua paʻi kekahi mea hana hou i ka mākeke: ʻo ka leo leo kikohoʻe, i ʻae ʻia no ka hoʻopaʻa leo kikohoʻe pono me ka ʻole o ka hoʻopaʻa ʻana i ka ʻikepili (e like me ke ʻano me ka compact disc). ʻOiai i ka wā mua ʻaʻole i ʻae ʻia ma ka mākeke a hiki i kēia manawa, ua loaʻa wale ka ʻae ʻia ma waena o ka poʻe loea leo, ua alakaʻi ka leo kikohoʻe i ka ʻoihana phonograph i ka desperation. Ma muli o nā pilikia o ka ʻoihana, ua hāʻawi ka US Congress i nā kānāwai like ʻole a me nā hoʻololi e ʻimi ana e kaupalena i ka hiki ke hana i nā kope me ka hoʻohana ʻana i ka mea hou a me ka ʻauhau ʻana i nā lipine hakahaka. Ma hope o nā hoʻopaʻapaʻa he nui, i ka makahiki 1992, i kona lā hope i ke keʻena, ua hōʻoia ʻo Pelekikena Bush (Sr.) i ke kānāwai Audio Home Recording Act, i ʻae ʻia ma mua o ka ʻaha kūkā ma ke koho leo (ʻo ia hoʻi, ʻaʻohe moʻolelo o ka poʻe i koho ʻia. a ʻo wai ke kūʻē). ʻO ke kānāwai, ma waena o nā ʻano hana ʻē aʻe, ua koi ʻia nā mea leo kikohoʻe a pau e hoʻokomo i kahi mea e pale ai i ke kope kope ʻana o kahi lipine cassette (ʻo ia hoʻi, ke hana ʻia kahi kope, ʻaʻole hiki ke hana ʻia ke kope ʻē aʻe) a kau ʻia ka ʻauhau ma nā mea hana (2% ʻauhau kūʻai) a ma nā lipine hakahaka (3% ʻauhau kūʻai). ʻO ka ʻauhau, ma hope o ka ʻohi ʻia ʻana, ua māhele ʻia penei: 57% no nā hui (nā hui hoʻopaʻa leo a me nā hui hoʻopuka mele) a ʻo 43% wale nō no nā mea kākau. ʻO kēia ke ʻano o ka hoʻoikaika ʻana i ka mea kākau nāna i alakaʻi i nā noʻonoʻo a Thomas Jefferson a me nā mea nāna i hoʻokumu i ʻAmelika Hui Pū ʻIa i ka wā i kākau ai lākou i nā kānāwai a me nā ʻoihana e hoʻoponopono i nā kānāwai kope kope?
ʻO ka ulu nui ʻana o nā ʻoihana i ka mālama ʻana a me ka hoʻonui ʻana i nā kuleana kope e pili ana i ke ʻano kikoʻī i hoʻokumu ʻia ai nā kānāwai. I ka wā i hāpai ʻia ai ka waiwai naʻauao ma ka hopena o ke kenekulia ʻumikūmāwalu, ʻo ka manaʻo o ka hāʻawi ʻana i ka mea kākau i ka monopoly ma luna o ka hoʻohana ʻana i nā mea hou i mea e makemake ai e heluhelu i ka puke a ka mea kākau i kākau ai a hoʻolohe paha i nā mele a ka mea kākau. i haku ka mea pena i ka uku no ia mea. Hiki i ka mea pena ke koi i ka uku no ka mea aia iā ia ke kuleana kūʻokoʻa e kūʻai aku i ka mea hou me ka hoʻokūkū ʻole. Akā ua maopopo ʻaʻole hiki i nā mea kākau ke hana i kēia. Inā ʻaʻole i lilo ka mea kākau i mea hoʻopuka ponoʻī nona, ʻaʻole hiki iā ia ke kūʻai pololei i ka puke. Pono ʻo ia i ka mea hoʻopuka, ka mea kūʻai kālā, e kūʻai aku i ka puke nona a e lawe i kahi hapa o ka loaʻa i uku no ka hoʻopukapuka kālā o ka mea hoʻopuka. No laila, ua hoʻomaka ka poʻe kākau e hāʻawi i kā lākou kuleana kūʻokoʻa e kūʻai aku, me ka ʻole o ka hoʻokūkū - ʻo ka pono ponoʻī i loaʻa i ka mea kākau mai ka mokuʻāina - i ka mea kūʻai kālā a no laila ua kaʻana like i nā ʻāpana o kāna hana ʻana me ka capitalist. Akā, ma kēia pilina, ʻo ka loulou nāwaliwali ka mea kākau. ʻO ka hāʻawi ʻana i nā puke, nā moʻolelo a me nā huahana ʻē aʻe he mea maʻamau mau, a ua nui nā mea kākau no nā ʻoihana liʻiliʻi e makemake e hoʻolaha iā lākou. Ua hāʻawi kēia i nā hui i ka mana nui e hoʻoholo i nā kūlana o nā ʻaelike a no laila ua hōʻoia i ka hoʻopukapuka ʻana o nā hui nui i ka loaʻa kālā i loaʻa mai ke kūʻai ʻana i nā puke a me nā hana ʻē aʻe. He mea maopopo inā ʻo ka pahuhopu ka hoʻoulu ʻana i ka mea kākau a ʻaʻole e pōmaikaʻi i nā ʻoihana, ʻaʻohe kumu e ʻae ai i ka monopoli o ka hoʻolaha ʻana i kahi hui. ʻO ke ala maikaʻi loa e pōmaikaʻi ai ka mea kākau, ʻo ia ka mālama ʻana o ka mea kākau i kāna monopoli kūʻai ponoʻī a hāʻawi i ke kuleana kūʻokoʻa ʻole e hoʻolaha i ka hana i nā ʻoihana hoʻokūkū like ʻole. No laila, me nā hui i hoʻokūkū maopopo, hiki ke kūʻai ʻia ka hana ma ke kumukūʻai haʻahaʻa a hiki i ka lehulehu ākea me nā haʻawina e hele nui ana i nā mea kākau, hiki ke kūʻai aku no nā laikini kūʻai ʻoi aku ka maikaʻi. Me ka monopoly o nā kūʻai i hāʻawi piha ʻia i nā ʻoihana, ʻo nā hui nui i ka ʻoihana moʻomeheu - ʻaʻole nā mea kākau - ʻo ia ka poʻe i loaʻa mua.
I ka ulu ʻana o ka mana o ka ʻoihana moʻomeheu, piʻi aʻe ka manaʻo o nā hoʻolaha e kūʻē i ka uhaki kope. ʻO kēia kaomi ʻana, ma ke ʻano, ua ʻike ʻia ka hoʻolohe ʻole kīwila, ka mea i ʻike mua ʻia i ka wā i mālama ʻole ai ka poʻe i nā kānāwai, a no laila, ua ʻike ʻia nā neʻe kūʻē i nā kuleana kope. ʻOiai ua hoʻolaha nā pūʻulu liʻiliʻi o ka poʻe hacker radical i nā hoʻolaha o ka ʻae ʻana i ke kuleana kope, ma ka hāʻawi ʻana i nā mele, nā wikiō, nā kikokikona a me nā papahana no ka manuahi ma ka Pūnaewele ma lalo o ka huaʻōlelo "makemake ka ʻike e manuahi", nui, nā neʻe kūʻokoʻa, ʻaʻole i ʻike a emi ʻole ka radical. , i hiki aku i ka lehulehu. Ma waena o kēia mau neʻe ʻana, ʻo ka hopena nui loa i hana ʻia me ka hoʻokumu ʻana o ke kaiāulu Napster.
ʻO Napster kahi papahana point-to-point i hoʻomohala ʻia ma 1999 e ka haumāna Shawn Fanning, nāna i ʻimi i ke ala e lanakila ai i nā pilikia o ka loaʻa ʻana o nā mele MP3 format ma ka Pūnaewele. A hiki i ia manawa, ua hoʻolako ʻia nā mele ma MP3 ma o nā kikowaena FTP maʻamau e noho mau ana ma ka laina a loaʻa i kahi hui hoʻopaʻa leo iā lākou a hoʻouna i kahi leka hoʻoweliweli e waiho i kahi hoʻopiʻi. No ka pale ʻana i kēia pilikia, ua hoʻopuka ʻo Fanning i kahi ʻōnaehana point-to-point kahi e hiki ai i nā mea hoʻohana ke komo i nā faila ma nā waihona like ma nā kamepiula o nā mea hoʻohana ʻē aʻe ma o nā loulou i hōʻiliʻili ʻia e kahi kikowaena. Ma ia ala, ua kāʻalo ʻia nā kikowaena mālama waihona. Ua waiho ʻia nā faila mele ma ka lolouila o kēlā me kēia mea hoʻohana, a ua hoʻolako wale ke kikowaena Napster i nā loulou komo. He manaʻo akamai ʻo Napster i hoʻokaʻawale i ka waihona waihona. No laila, ua hoʻokumu ʻia kahi kūlana kānāwai ambiguous. ʻAʻole ia he kikowaena nui nāna i puʻunaue i nā mele; ʻo ia kahi pūnaewele o nā mea hoʻohana i kaʻana like i nā faila mele ma waena o lākou iho. Ma ke ala, ʻaʻole liʻiliʻi ka hoʻololi ʻana i nā faila ma luna o ka pūnaewele Napster a me ka hana maʻamau o ka poʻe ma mua o ka hoʻopaʻa ʻana i nā moʻolelo no kā lākou mau hoaaloha. ʻO ka ʻokoʻa nui ʻo ia ka mea i alakaʻi ʻia ma luna o kahi pūnaewele i hoʻopili ʻia e ʻelima miliona mau mea hoʻohana, a ma kēia ʻāpana koʻikoʻi i hoʻokumu ai ka RIAA (Recording Industry Association of America) i kāna hoʻopiʻi kūʻē iā Napster.
ʻO kekahi o nā ʻike pili loa e pili ana i ka hanana Napster ʻo ia ka hana ʻana o ke kaiāulu Napster. ʻO ka nele o kahi kikowaena no ka mālama ʻana i nā faila no ka hana ʻana o Napster, koi ia i nā mea hoʻohana e kaʻana like i kā lākou mele. Inā hele nā lālā a pau ma ka laina no ka hoʻoiho mele a inā ʻaʻole lākou e hoʻolako i kā lākou mau faila ponoʻī i nā poʻe ʻē aʻe e hāʻule ka pūnaewele. He mea ʻike ʻia, ʻoiai ʻaʻole loaʻa ka loaʻa ʻana a, ma ka mea ʻē aʻe, ka hoʻolilo ʻana i ka bandwidth access nui, miliona mau kānaka i hoʻolako i kā lākou mele i nā poʻe ʻē aʻe a lākou i ʻike ʻole ai, e hana ana i kahi kaiāulu virtual maoli.
Ua hoʻomaka ka hanana Napster i nā hoʻopaʻapaʻa lehulehu e pili ana i nā kope kope ma waena o 1999 a me 2001, i ka wā i nalowale ai ʻo Napster i ka hoʻopiʻi. Ma kekahi ʻaoʻao, ua hōʻike kēia kūkākūkā i ke ʻano o ka hoʻolohe ʻole kīwila e pili ana i ka hoʻohana ʻana i ka papahana. ʻOiai e hoʻopaʻapaʻa ʻia ana ke kūlana kānāwai o Napster ma ka ʻaha, ma ka nūpepa a me ka manaʻo o ka lehulehu, ʻo ka leo wale nō i lohe ʻia ʻo ia ka leo o nā hui hoʻopaʻa leo nui a me nā mea pena kiʻi nui nāna i hoʻohewa iā Napster a hoʻopiʻi iā ia no ka powa, ka pōā a me ka lawe ʻana i nā pohō i nā tausani. o na mea pena kii. ʻOiai ʻo kēia hoʻolaha hoʻolaha nui i mālama ʻia e nā paʻi ʻoihana (kahi hapa o nā hui hui e hoʻokele pū ana i nā ʻoihana hoʻopaʻa leo), ʻaʻole i hoʻōki ka poʻe i ke kau inoa ʻana i ka pūnaewele Napster ma kahi hōʻike maopopo ʻaʻole lākou i manaʻo he kānāwai kūpono i keakea i ka kūʻai kūʻokoʻa i nā waiwai moʻomeheu.
ʻO ke kūkākūkā e pili ana iā Napster, ma kekahi ʻaoʻao, ua hoʻopaʻapaʻa ʻia e pili ana i ka uku o nā mea pena kiʻi a me nā pilikia o ka mālama ʻana i ka manawa like i ka hoʻololi manuahi ʻana o ka ʻike a me ka mālama ʻana i nā mea hana a me nā mea hana kiʻi uku. ʻAʻole wale nā hui hoʻopaʻa leo nui i kūʻē iā Napster, akā he nui o nā mea pena kiʻi i hoʻokumu ʻia, mai Metallica a i Lou Reed, [14] i hoʻopaʻapaʻa ʻia ʻo ka hoʻololi manuahi ʻana o nā mele me ka uku ʻole ʻia no nā kope kope i lawe i kā lākou kumu waiwai. A ʻoiai he ʻaoʻao hoʻokahi kēia hoʻopaʻapaʻa - no ka mea ʻaʻole i lohe ʻia ka kūʻē maoli ʻana i nā kuleana kope - ʻo ia ka mea i lawe i ka pahuhopu nui o ke kula o nā kuleana kope i mua o ka hoʻopaʻapaʻa.
ʻOiai ua kūkākūkā kekahi mau ʻaha kūkā ʻē aʻe i ka hiki ke loaʻa kahi honua me ka ʻole o nā kuleana kope, ua hoʻomaka kahi neʻe i alakaʻi ʻia e nā mea polokalamu kamepiula e hōʻike i ka hiki ʻana o kēia papahana. ʻAʻole i noʻonoʻo wale kēia neʻe i ke ʻano o ka hana ʻana o kahi hui me ke kuleana ʻole; ua hoʻomaka e hoʻokō i kona mau manaʻo.
ʻOiai he nui nā moʻolelo e hiki ke haʻi ʻia e pili ana i ke kumu o kēia neʻe ʻana, hiki iā mākou ke ʻōlelo ua hoʻomaka mua ia i ka makahiki 1980, i ka manawa i haʻalele ai ka mea hoʻohalahala ʻo Richard Stallman, mai ka MIT's Artificial Intelligence Laboratory, i kāna hana no ka mea ua manaʻo ʻo ia i kaohi ʻia e nā laikini kope i kāohi iā ia. mai ka hoʻokō ʻana i nā polokalamu i kūʻai ʻia mai nā ʻoihana. Ua manaʻo ʻo Stallman ʻo nā laikini kope i hōʻole i ke komo ʻana i nā kumu kumu o nā polokalamu (no ka hoʻopaʻa ʻana i ke kope kope ʻole ʻia) ua kāohi i nā kuʻokoʻa i loaʻa i ka poʻe polokalamu polokalamu ma mua o ka hoʻomalu ʻia ʻana o ka honua ʻike e nā hui nui - ke kūʻokoʻa e holo i nā papahana me ka ʻole o ke kaohi ʻana. hoʻomaopopo a hoʻololi i nā papahana, a me ke kūʻokoʻa e hāʻawi hou i kēia mau papahana ma ke ʻano kumu a i hoʻololi ʻia paha i waena o nā hoaaloha a me ke kaiāulu. No laila, ua hoʻoholo ʻo Stallman e hoʻomaka i kahi neʻe e hana i nā papahana manuahi, nā papahana e hōʻoiaʻiʻo i kēlā mau kūʻokoʻa i ʻike ʻia e ka honua o nā mea papahana ma mua o nā kaohi ʻoihana. Me kēia mau manaʻo i hoʻomaka ai ʻo Stallman e noʻonoʻo i kahi ʻōnaehana hana i kapa ʻia ʻo GNU, a ma hope o ka hoʻokomo ʻana i ka kernel i hoʻomohala ʻia e Linus Torvalds, ua kapa ʻia ʻo Linux.[15]
ʻAʻole ʻo ke koʻikoʻi o ka hoʻomohala ʻana a me ka hoʻolaha ʻana o ka ʻōnaehana hana GNU/Linux i ka haki ʻana o ka monopoly ʻōnaehana Windows o Microsoft, akā ma ka hana ʻana ma o ka hana nui, hui a me ka hana like ʻole. Me ka ʻokoʻa o nā limahana liʻiliʻi i loaʻa nā uku haʻahaʻa mai ke kahua ʻo Stallman (ka Free Software Foundation), ʻo ka hapa nui o nā mea hoʻomohala GNU/Linux he poʻe papahana ma nā hui a me nā kulanui i hāʻawi manawaleʻa ʻole me ka manaʻo ʻole i kekahi ʻano hoʻihoʻi ʻē aʻe ma mua o ka ʻike lehulehu. he hana maikai. E like me Benjamin Franklin, ua hāʻawi kēia mau polokalamu polokalamu - i waena o lākou e loaʻa ai kekahi o nā mea maikaʻi loa i kā lākou kahua - hāʻawi i kā lākou hana "me ke aloha a me ka lokomaikaʻi" me ka manaʻo e hāʻawi i ka "maikaʻi maʻamau" a no ka "hoʻomaikaʻi ʻana i nā kūlana". A me kēia hana i hāʻawi manawaleʻa a lokomaikaʻi (i ka makahiki i hala aku nei e hoʻohana nui ʻia e nā hui), ua hoʻokumu ʻia kahi kaiāulu i manaʻo ʻia i kēia lā he ʻumikumamālima miliona mau mea hoʻohana.
ʻO ka holomua o ka hoʻolaha ʻana o kēia ʻōnaehana hana a me nā haneli o nā papahana manuahi ʻē aʻe ma muli o ka hōʻoia ʻana o nā papahana i ka paʻa ʻana o ko lākou "kūʻokoʻa". I ka wā i hoʻomaka ai ʻo Stallman i ka neʻe ʻana o ka polokalamu manuahi, ua loaʻa iā ia kahi ʻano laikini kope e hōʻoiaʻiʻo i ke kūʻokoʻa mau i nā mana i hana hou a hoʻomaikaʻi ʻia o ka polokalamu. Ua kapa ʻia ʻo Stallman i kēia ʻano laikini "copyleft," he pāʻani ma ka huaʻōlelo "copyright." [16] Ma kahi o ka hāʻawi wale ʻana i nā kuleana kope - he aha ka mea e ʻae ai i nā hui e hoʻopili i kahi papahana manuahi, hoʻololi a hāʻawi hou iā ia ma ke ʻano i kaupalena ʻia - ua manaʻo ʻo Stallman. ʻO ke ʻano hana āna i noʻonoʻo ai ʻo ia ka hōʻoia hou ʻana i nā kuleana kope e hāʻawi ana i ka ʻokoʻa o ka hāʻawi ʻana a me ka hoʻololi ʻana inā ʻaʻole e kaupalena ka hoʻohana ʻana i kēlā mau kūʻokoʻa. ka mea i loaʻa i ka polokalamu manuahi ua loaʻa iā ia ma lalo o ke ʻano, inā e kope a hoʻomaikaʻi ʻo ia i ka papahana, e kākoʻo ʻo ia i ke ʻano manuahi o ka papahana e like me ka mea i loaʻa: ke kuleana e hoʻolaha manuahi, e hoʻololi a kope ʻia. Me kēia kuleana hou, nā polokalamu manuahi, nā hua o ka hui ʻana, nā hana manawaleʻa, ua loaʻa iā lākou kahi laikini e hōʻoiaʻiʻo ai iā lākou, ʻoiai ua makemake nā hui e hoʻohana a hoʻolaha i nā papahana, pono ka hui e hoʻohana i ia mau mea ma ke ʻano e kākoʻo ai. na kuokoa mua.
ʻO ka kūleʻa o ka ʻōnaehana hana GNU/Linux a me ka neʻe ʻana o ka polokalamu manuahi ua hāʻawi i nā hiʻohiʻona paʻa o ka hiki ke kūkulu i kahi ʻōnaehana hana a me nā hana hou kahi i uku ʻole ʻia ai ka mea hoʻoulu nui a kahi i ʻoi aku ka makemake o ka hui i ka leʻaleʻa manuahi i ka moʻomeheu kanaka. mea nui ma mua o ka hoʻohana ʻana i nā manaʻo. ʻOiaʻiʻo, ʻo ke kūʻē ʻana e hoʻonele ʻia nā mea kākau i ka meaʻai a pono lākou e hana i nā hana lepo ʻole maʻemaʻe. Eia naʻe, ʻo Richard Stallman ka laʻana, ka mea i haʻalele i ka lilo ʻana i mea papahana e koi ʻia e waiho iā ia iho i nā hui no ke kuleana o ka panelist o ka ʻaha kūkā a me ke kākāʻōlelo ʻenehana kūʻokoʻa, a i ʻole, ʻoi aku ka maikaʻi, ʻo ke kumu hoʻohālike o George Gershwin, ka mea i loaʻa kona ola ma ke ʻano he he mea hookani piano a me ke alakai, e hookani ana i kana mau haku mele ponoi, mamua o kona hooiaio ana i ke ola no na hanauna ekolu e hiki mai ana o kona ohana, e hoike mai ana he hiki io ke ola me ke kuleana kope ole.
I kēia lā, ua hoʻonui loa ʻia ka neʻe ʻana o ka copyleft, no ka hoʻolaha manuahi o ka moʻomeheu a me ka ʻike, ma mua o ke ao o nā mea polokalamu. Hoʻohana ʻia ka manaʻo copyleft i ka moʻokalaleo, ka ʻepekema, ka hana noʻeau a me ka nūpepa. Nui nā hana e hana ʻia e hoʻolaha i ka ʻōlelo a me ka wehewehe ʻana i ka manaʻo a pono mākou e kūkākūkā, ma ka politika, nā pono a me nā pōʻino o nā ʻano laikini like ʻole. Pono mākou e kūkākūkā inā makemake mākou e hoʻokuʻikahi i ka hoʻohana ʻana i ka ʻoihana me ka hoʻohana manuahi ʻole a i ʻole makemake wale mākou e hoʻokuʻu iā mākou iho i ke ʻano o ka hoʻolaha pāʻoihana i hoʻokahi manawa; pono mākou e kūkākūkā i nā nīnau e pili ana i ka mea kākau a me ka pololei o kēlā me kēia ʻāpana, ʻoi aku hoʻi i ka makahiki kahi o ka laʻana a me ka hoʻopili ʻana he mau ʻōlelo noʻeau koʻikoʻi; ʻO ka hope, pono mākou e kūkākūkā i nā nuances helu ʻole o kēlā me kēia ʻano hana, e hoʻopili i ka laikini i ka mea a mākou e hana ai a hana paha (ʻo ka manaʻo nui i ka hiki ke hoʻololi i kahi polokalamu kamepiula ʻaʻole paʻa i ka wai ke hoʻohana ʻia i kahi hana ʻepekema, etc.). ʻAʻole ia ka hana o ka noʻonoʻo ʻana i kahi honua ʻē aʻe, akā ʻo ke kūkulu ʻana i kēlā honua i kēia manawa.
Pablo Ortellado
[pale ʻia ka leka uila]
(c) 2002 Ua ʻae ʻia ka hana hou ʻana o kēia ʻatikala no ka hoʻohana ʻole ʻana i ka ʻoihana inā lōʻihi ka mea i kākau ʻia a me ke kumu a ua hoʻokomo ʻia kēia memo.
________________________________________
[1] Unuhi ʻia e Melissa Mann.
[2] http://www.indymedia.org
[3] He huaʻōlelo maʻamau ka pono o ka waiwai noʻonoʻo e pili ana i nā kope kope, patent a me nā hōʻailona. Hōʻike kēia ʻatikala i nā patent akā e kamaʻilio nui i nā kuleana kope. Hiki ke loaʻa kahi hoʻopaʻapaʻa hohonu e pili ana i nā hōʻailona ma: Naomi Klein, ʻAʻohe logo. Nu Ioka: Picador, 2002 (lua i hoʻoponopono houʻia).
[4] Leta mai Thomas Jefferson iā Isaac McPherson, ʻAukake 13, 1813 (The Writings of Thomas Jefferson. Washington: Thomas Jefferson Memorial Association, 1905, vol. 13, 333-335). Hoʻopuka pinepine ʻia kēia ʻāpana i nā hoʻopaʻapaʻa kūʻē i ka waiwai naʻauao, akā ʻo ka manaʻo o Jefferson ʻo ia wale nō ka hōʻike ʻana i ka waiwai ʻole o ka naʻauao - ʻaʻole ia e keakea i ka hui ʻana o ia mea (he manaʻo āna i pale ai).
[5] Paukū e pili ana i nā kope kope a me nā patent ma ke Kumukānāwai o ʻAmelika Hui Pū ʻIa, art. I, § 8, cl. 8.
[6] ʻO Babington Macaulay, "He ʻōlelo i hāʻawi ʻia i loko o ka Hale Aliʻi ma ka lā 5 o Pepeluali 1841" In: The Miscellaneous Writings and Speeches of Lord Macaulay. Lākana: Longmans, Green, Reader & Dyer, 1880, vol. IV.
[7] ʻOiai naʻe, aia nā hoʻāʻo like ʻole e hoʻokomo i ke kānāwai kūlohelohe i ka wā e pili ana i ka waiwai naʻauao. Inā lanakila ke aʻo ʻana o ke kānāwai kūlohelohe, e nalowale ana ke kuleana o ka hoʻohana ʻana i nā ʻoihana kūʻai kūʻokoʻa i kona ʻano o ka ʻae ʻana no ka manawa pōkole i mea e hoʻoulu ai i ka mea hou a lilo i kuleana mau a hoʻoilina. I ka wā pōkole, ʻo ia ke kumu o ka hoʻolaha piha ʻana o nā waiwai moʻomeheu āpau. ʻO ka mea pōmaikaʻi, ʻaʻole i ʻae ʻia kēia. Ma Farani, ma hope o ka Revolution, ua mare ke Kumukānāwai o 1791 i ke kānāwai "kūlohelohe" i ka waiwai naʻauao, akā na ka hoʻoponopono kānāwai o kēia kuleana i kaupalena mau i ka monopoly i kahi manawa hoʻohana.
[8] ʻO ka hōʻike ʻana i ka pili ʻana i ka Berne Convention he kumu hoʻopunipuni wale nō ia, ʻoiai ʻo ke ola o ka mea kākau a me nā makahiki he kanalima i hoʻopaʻa ʻia ma ʻAmelika Hui Pū ʻIa i ka makahiki 1976, ʻaʻole i kau inoa ka ʻāina i ka Convention a hiki i ka makahiki 1989. 'aʻole e haʻalele i nā mea "ʻuʻuku" ʻē aʻe e like me ka pono o ke kākau inoa. No ka moʻolelo piha o kēia hoʻopaʻapaʻa, e nānā iā Tyler T. Ochoa "Patent and Copyright Term Extension and the Constitution: a Historical Perspective" Copyright Society of the USA (Malaki 2002): 19-125.
[9] Ua hoʻopaneʻe ka European Union i ka manawa kope kope i ka lōʻihi o ke ola o ka mea kākau a me kanahiku makahiki.
[10] ʻO ka moʻolelo pilikino o Benjamin Franklin. Nu Ioka: PF Collier & Son, 1909, 112.
[11] ʻO Stephen Marglin, "He aha ka hana a nā luna?" Ka Manaʻo o ka Radical Political Economy 6 (Summer 1974): 60-112.
[12] E noʻonoʻo ʻo Warner e koi ana i nā miliona o ka poʻe e hīmeni ana iā "Happy Birthday to You" e uku no ke kuleana e hana pēlā. (ʻAe, aia he kuleana kope no "Happy Birthday to You" a no AOL Time Warner, kahi e loaʻa ai ma kahi o ʻelua miliona kālā i kēlā me kēia makahiki mai nā uku kope e pili ana iā ia.)
[13] Ma mua o nā hoʻopaʻapaʻa hou e pili ana i ka leo leo a me ka wikiō, hiki iā mākou ke hoʻomanaʻo i ka hoʻopiʻi i waiho ʻia e ka hui hoʻopaʻa mele ʻo White-Smith e kūʻē iā Apollo Co. i ka makahiki 1908 no ke kūʻai ʻana aku i nā "piano rolls," cylindrical cartridges with perforated paper that ua hoʻopiʻi ʻia no kahi mea e hiki ai i nā piano ke hoʻokani maʻalahi i ke mele.
[14] ʻO ka mea nāna e nānā i ka moʻolelo o ka hoʻopaʻapaʻa e pili ana i nā kuleana kope, e hoʻohilahila ʻia ʻo ia me nā mea pena kiʻi nui e kau pinepine ana i nā pono pilikino liʻiliʻi ma mua o ka lehulehu. ʻAʻole ʻo Metallica wale nō ka mea i hoʻāʻo e hoʻohālikelike i ka makemake o nā mea hana kiʻi ʻōpio a me nā ʻoihana nui, e hoʻomanaʻo ana iā mākou āpau "ʻoiai makemake mākou a pau e kiʻi i nā kiʻi i nā ʻoihana nui a maikaʻi ʻole, ua hoʻihoʻi mau lākou i ka loaʻa kālā no ka hōʻike ʻana i nā hui hou. i ka lehulehu" a me ka hoʻohui ʻana "me ka ʻole o kēia hōʻike ʻana, ʻaʻole loaʻa i nā poʻe he nui ka manawa e aʻo ai e pili ana i nā hui o ka lā ʻapōpō i kēia lā". (Lars Ulrich, o Metallica, ma ka ʻōlelo ma Napster). I ka US Congressional hoʻolohe manaʻo e nānā i nā kānāwai kope i ka makahiki 1906, ka mea kākau ʻo Mark Twain, ka mea kākau o nā moʻolelo kahiko e like me "The Adventures of Huckleberry Finn" a me "Tom Sawyer," pale wale i ke kuleana kūlohelohe i ka waiwai naʻauao. I kona hoʻomaopopo ʻia ʻana ʻaʻole kū i ke kumukānāwai kēlā aʻo ʻana, ua hoʻomau ʻo ia e pale i ka hoʻonui ʻia ʻana o ke kuleana kope i ka wā hiki. ʻO kāna mau hoʻopaʻapaʻa? "Makemake au i ka hoʻonui ʻia ʻana o nā makahiki he kanalima, no ka mea, ua pōmaikaʻi ia i kaʻu mau kaikamahine ʻelua, ʻaʻole i mākaukau e loaʻa kahi ola e like me aʻu, no ka mea, ua hānai pono wau iā lāua ma ke ʻano he mau wahine ʻōpio, ʻaʻole ʻike i kekahi mea a hiki ʻole ke hana. kekahi mea." (EF Brylawsky a me AA Goldman, Legislative History of the 1909 Copyright Act. Littleton: Fred B. Rothman, 1976, 117 i oleloia e TT Ochoa, op cit., 36)
[15] Richard Stallman "The GNU Operating System and the Free Software Movement" In: Mark Stone, Sam Ockman a me Chris DiBona (eds.) Open Sources: Voices from the Open Source Revolution. Sebastopol: O'Reilly, 1999.
[16] Ua haku ʻia ka huaʻōlelo "copyleft" e kekahi o nā hoaaloha o Stallman nāna i kākau ʻakaʻaka i hoʻokahi manawa ma ka leka: "Kopile: ua hoʻohuli ʻia nā kuleana āpau" e pili ana i ka memo maʻamau: "Kuleana kope: mālama ʻia nā kuleana āpau." E nānā i ka ʻatikala Stallman i ʻōlelo ʻia ma mua.
Hāʻawi kālā ʻia ʻo ZNetwork ma o ka lokomaikaʻi o kāna poʻe heluhelu.
E Makana mai