Tka ua orrential, nā kahawai a me ka uila huaicos(mudslides) ua hahau i ka moana Pākīpika o ʻAmelika Hema i nā mahina mua o 2017. Ua kapa ʻia ka poʻe loea i ka mea hewa he "ʻO El Niño costero” (Coastal El Niño), he ʻano like ʻole o ka El Niño Southern Oscillation (ENSO) ʻano ʻano ʻano ʻoi aku ka mahana a me ka pulu ma mua o ka maʻamau ma ka hikina o ka Pākīpika. Ua hōʻike ʻia nā hopena pōʻino loa ma Peru: nā wahi mahiʻai kuaʻāina (chacras) ma na kapakai o Peru, mahope iho o na mahina maloo, ua lilo na mea kanu a me na bipi no ka mea, ua hoopau ka wai kahe i ka laiki, ka maia, ka mango, a me ke kanu koko.
ʻO ka hiki ʻana mai o ka pōʻino, ʻoi aku ma mua o ka chacras. ʻO nā wikiō i hopu ʻia e ka pāpaho kūloko ma o Facebook Live e hōʻike ana i ka neʻe wikiwiki ʻana o ka lepo e hele ana ma waena o nā wahi noho ma waho o Lima, e lawe ana i nā ʻōpala, nā pipi a me kahi. ke kanaka i ke au. Ua kākau nā kamaʻāina i nā hiʻohiʻona surreal o nā alahaka hāʻule a wai kahe hohonu puhaka ma nā plaza waena a ma nā ala nui ma nā kūlanakauhale ʻākau o Trujillo a me Piura.
Mai ka mea i kapa ʻia ʻo "Mother of All El Niños" i wāwahi i nā moʻolelo ma 1982 a me 1983, ua ulu ka makemake ʻepekema a kaulana i ENSO me ka ulu ʻana o ka noiʻi a me ka ʻae ʻepekema e pili ana i ka hoʻololi ʻana i ke aniau. ʻO kekahi pōʻai ENSO e hoʻomaka ana i ka makahiki 1997 i hoʻopaʻa i nā moʻolelo hou, ma ke ʻano o nā ana meteorological a me nā kumukūʻai hoʻokele waiwai a me ke kanaka a puni ka honua. ʻO ka nui o nā mahana wela i kēia manawa ma ka Pākīpika, aia naʻe, aia ma ke kahakai o Peru a me ʻEkuador, e hoʻokaʻawale i kēia hōʻike ʻana o El Niño mai ka ʻO ka hoʻomehana moana ʻo 2015 hou loa ma ka Pākīpika waena i kōkua i ka ua nui a me nā kūlana maloʻo ma nā wahi ʻē aʻe o ka honua.
ʻO kēia ka mea i ʻike ʻole ʻia ai ʻo Peru a me ʻEkuador. Akā naʻe ʻoiai ka kiʻekiʻe o ka nohona pili kālā ma Peru, me ka 900,000 poʻe i hoʻopilikia ʻia ma kekahi ʻano a hiki i ka hopena o Malaki, ua hoʻohālikelike ʻia ʻo ʻEkuador kokoke i ke kahakai ʻo El Niño me ka maikaʻi, ʻaʻole naʻe. pōʻino ʻole. ʻIke ʻia paha kēia i nā kamaʻāina ma ka palena, kahi kahua mua o ka hakakā honua e hōʻea ana i kēlā me kēia ʻāina ʻekolu mau ʻāina.
Ma Tumbes ma ke kūkulu ʻākau o Peru, ua hoʻōki ka wai kahe i ka mahina ʻo Malaki i ka hana ʻoihana wikiwiki o ke kūlanakauhale, aʻo ka nui o nā ʻāpana mahiʻai a me nā kauhale i kū kaʻawale. Ua hoʻopaneʻe nā kula i ka hoʻomaka ʻana o ka makahiki kula hou, a ua piʻi ka nui o nā maʻi i lawe ʻia e ka namu e like me ka dengue, zika, a me chikungunya, e like me ka ʻōlelo a Katherine Valdez Zapata, he obstetrician a me ka ʻaha kūkā kūloko no ka ʻāina ʻo Tumbes. I kēia manawa, ma ka ʻākau o Rio Zarumilla ma ka palena o kēia manawa ma waena o ʻEkuador a me Peru, ua emi iki ka pōʻino o ka wai, e like me Valdez Zapata, ka mea i ʻike i kahi ʻokoʻa ma waena o nā ʻāina ʻelua.
"Ua hana maikaʻi ʻo ʻEkuador i ka mālama ʻana i kona mau pale kahawai ... ʻoi aku ka ʻenehana, ʻoi aku ka holomua, a ʻoi aku ka maikaʻi," wahi a Valdez Zapata. ʻO ka hiki ke hoʻonohonoho a me ka hoʻopukapuka ʻana ma ʻEkuador, e like me ka mea i hoʻopau ʻia Pāhana hoʻomalu waikahe o ka muliwai ʻo Bulubulu ma ka mokuʻāina ʻo Guayas, ʻokoʻa me nā papahana mālama manawa pōkole, e like me ka hoʻomaʻemaʻe ʻana i nā nāhelehele a me nā ʻōpala mai ka irrigation a me nā kahawai wai, i loaʻa ma Peru.
Hiki ke loaʻa nā ʻokoʻa ma waena o Peru a me ʻEkuador ma ko lākou mau poʻo. Ua hōʻike ʻia ka ua nui a me nā ʻōpala i nā hemahema koʻikoʻi o ka ʻoihana hoʻomaʻemaʻe o Lima, e alakaʻi ana no nele wai inu no kahi kokoke i hoʻokahi pule ma ka waena o Malaki ma kekahi mau kaiāulu ma ke kūlanakauhale. ʻO Quito, ma kekahi ʻaoʻao, ua pale aku i na ulia pōpilikia he nui, ʻo ia ʻo Fabricio Zembrano, he luna kōkua me ke keʻena hoʻomaʻemaʻe lehulehu o Quito (EPMAPS), i manaʻo ʻia i ka hoʻokele hou a me ka uhi nui o ka ʻāina metropolitan. nā ʻōnaehana hoʻoheheʻe a me ka wai. Mālama kēia mau ʻōnaehana i ke kūlanakauhale kiʻekiʻe subtropical i nā makahiki i ʻoi aku ke kaumaha ma mua o ka ua maʻamau. Ma kahi huakaʻi hou ma ka moku ʻo Guayas ma ka hema ʻo ʻEkuador, ua koi ʻo Pelekikena Rafael Correa i ka hoʻopukapuka ʻana i nā hana lehulehu a nā hoʻolālā ua pale iā ʻEkuador mai nā hopena ʻino.
ka ka luku a me ka lilo ʻana o nā hale ma na apana iwaho o Lima, e hoea aku ana i na puu o Andes, ua alakai i ka poe nana e hoohewa ikaika ka ʻoluʻolu ʻole o ka hoʻolālā ʻāina o ka metropolitan. Ua lanakila ka noho ʻana ma Peru no nā makahiki he ʻumi i kēia manawa, ʻoiai ka poʻe malihini e ʻimi nei i ka manawa hoʻokele waiwai (a i ʻole ka ʻauheʻe hakakā) e neʻe aku i Lima a me nā kapikala kūloko, me ka manaʻo e hoʻomau i nā pae wāwae ma ka lihi o nā kūlanakauhale hoʻonui. Ke loaʻa nā pōʻino, ʻike kēia mau wahi paʻa i nā hopena ʻino loa. Loaʻa ʻia nā wahi noho ʻole i kēia manawa ma Peru, me nā kūlanakauhale panalāʻau liʻiliʻi a me ka liʻiliʻi ma ka ʻākau o Peru. ʻOiai ka loaʻa ʻana mai o nā waihona aila kai, ka mahiʻai hoʻokuʻu aku a me ka lawaiʻa kalepa, nā kūlanakauhale kūloko me Sullana, Talara, a me Paita hōʻike i nā hiʻohiʻona o ka noho ʻana (a me ka hopena pōʻino) e like me nā kūlanakauhale nui. Ke hoʻomau nei ka ulu ʻana o ke kūlanakauhale, hiki i ka hoʻomohala ʻole ʻia ke hoʻonui i nā like ʻole o ka nohona, ʻoi aku ka nui o ka wā e hiki mai ana ka pōʻino.
ʻO ka hoʻomau ʻana i ka like ʻole o ka nohona e hoʻonui ai i nā hopena o ka ʻino loa no ka poʻe ʻilihune a me ka poʻe ʻilihune, ʻoiai lākou e ʻike nei i ka hopena o nā hopena o ka hāʻule ʻana o ka ʻoihana. ʻOiai e pili ana nā kumu honua i ka hopena o nā hanana kaiapuni, hiki i nā mea waiwai a me nā pilikanaka ke hoʻonui i ka hopena. ʻO nā pane o nā ʻāina like ʻole i ka wā pili i ka ENSO pili i kēia mau kumu, e like me lākou no nā hanana pōʻino ʻē aʻe e like me nā'ōlaʻi. E hoʻomau ka hoʻololi ʻana o ka honua a me nā pōʻino kaiapuni i ka hoʻohālikelike ʻana i nā pilikia politika a me ka pilikanaka ʻoiai e hoʻopilikia ʻole ana i ka heluna kanaka, ʻoi aku hoʻi ma nā lāhui Andean.
Ma Peru a me ʻEkuador, ke ulu nei nā kūlana kūlohelohe: ka emi ʻana o nā glaciers Andean, ka hilinaʻi ʻana i nā loaʻa o ka ʻaila a me ka ʻili mineral ma ka lilo o ka nohona kūloko, a me ka nui o ka maloʻo a me ka hoʻololi ʻana i nā kaiaola ola moana e hoʻoweliweli ana i ka lawe ʻana aku a ola ola. Ma waho aʻe o nā ikaika kūlohelohe, aia kekahi mau kumu waiwai i ka pāʻani. ʻO ka mea kākau moʻolelo ʻo Mark Carey, ma kāna puke I ke aka o Melting Glaciers: Climate Change and Andean Society (Oxford U Press) hoʻohana i ka huaʻōlelo “disaster economics” (he hoʻololi ʻana o Naomi Klein "disaster capitalism") e noʻonoʻo i ke ʻano o nā pōʻino kaiapuni e "hoʻoikaika a hoʻoikaika i nā ʻano o ka hoʻomohala waiwai; Hiki i kēia hoʻomohala ke hahai i nā papahana pōʻino a me nā papahana pale pōʻino a hiki ke kūʻokoʻa a i ʻole aupuni, hoʻolālā ʻia a ʻike ʻole paha, neoliberal a i ʻole.
Hōʻike ka hoʻokele waiwai pōʻino i nā hanana El Niño ma Peru a me ʻEkuador, i ka wā o ka honua ENSO o 1997 a me 1998. No ʻEkuador, ua hoʻomaka ka ENSO 1997-1998 i kahi manawa o pilikia waiwai a pilikanaka ʻO ia ka mea i alakaʻi ai i ka hoʻonui kālā ʻana o ka hoʻokele waiwai a, i ka hoʻāʻo ʻana e hoʻihoʻi hou, ka pālua ʻana i ka hoʻoiho ʻana i ka aila ma hope o ka piʻi ʻana o ke kumukūʻai aila honua i ka makahiki 1999. ʻOiai nā ʻōlelo aʻoaʻo a nā poʻe wānana ekuadorean, ke aupuni, ua puka mai nei mai me Fabián Alarcón Rivera ma ke ʻano he pelekikena manawa, ʻaʻohe hana pale i ka makahiki 1997. Ma hope o ka makahiki 2007, ua ʻoi aku ka koʻikoʻi o ke aupuni ʻo Rafael Correa. ʻEono papahana hoʻokele wai, me ka papahana Bulubulu, ka mea e hoʻomaikaʻi i ka irrigation a me ka pale ʻana i ka wai, ʻo ia nā hua o ka mea a ka mea hoʻokele waiwai ʻo Mark Weisbrot i kapa ai "hoʻololi hoʻololi i ke kulekele hoʻokele waiwai"ʻo ia ka mea i ʻae iā ʻEkuador e ʻoi aku ka maikaʻi o ka hoʻololi ʻana o ka mākeke aila honua.
ʻO ka aila, ʻoiaʻiʻo, ke hoʻomau nei ka hana nui i ka politika ʻEkuadorean, a ʻo kāna hoʻohana mau ʻana me ka hoʻopau ʻana i nā hopohopo kaiapuni kūloko ke hoʻomau nei i kahi hakakā me ka Confederación de Nacionalidades Indígenas de Ecuador (CONAIE), ka neʻe ʻōiwi koʻikoʻi o ʻEkuador. Ma hope o kahi kipi kālai'āina i ka makahiki 2000 i hoʻokuʻu ʻole ʻia ʻo Pelekikena Jamil Mahaud, ua hoʻokani ʻo CONAIE i kahi kuleana koʻikoʻi i ka politika aupuni, me ka manaʻo nui i ka hoʻomau ʻana i ke kaiapuni a me nā ʻōlelo hoʻohewa no ka hoʻomohala ʻana i ka petroleum-drive.
Ua hakakā ʻo Correa me ka CONAIE, a ma ke koho balota o ka mahina i hala aku nei, nā ʻāina kiʻekiʻe a me nā panalāʻau hikina (me nā ʻōiwi kiʻekiʻe a me nā mea i hoʻopilikia ʻia e ka aila a me ka mining), ka hui. hoolei i ko lakou kaumaha ma hope o Guillermo Lasso conservative ma mua o ke koho balota ʻana iā Lenín Moreno, ka Hope Pelekikena mua o Correa. ʻOiai ʻo Moreno e lawe nei i ka lama o nā makahiki Correa, ua ulu aʻe nā hui me nā hopohopo kūlohelohe e like me ka CONAIE i nā ʻōlelo hoʻohiki ʻole a ke aupuni. Hoʻopili nā papahana mega-hydraulic i kēia kuʻikahi o ka hoʻokele waiwai pōʻino: ʻae nā megaprojects i ka mana ʻoi aku ka nui o ka wai, ʻoiai e kiʻi ana i ka waiwai mai nā hana extractive e hoʻopōʻino i ke kaiapuni a me ka pilikanaka e like me ka mining a me ka ʻaila ʻaila.
ʻO ka hoʻoilina o Correa ma kahi ʻāpana i loko o ka ʻōnaehana hoʻokele wai hou o ka ʻāina, i uku ʻia e ka makani o ka loaʻa kālā mai ka extractivism. I ka hoʻohuli ʻana i ka ʻāina kālaiʻāina o ke koho balota mua o Correa kahi i loaʻa mai ai kāna kākoʻo ikaika loa mai nā uka waena a me nā ʻāina haʻahaʻa hikina, ua hoʻokiʻekiʻe ʻia nā panalāʻau kahakai i ka hopena o El Niño weather a me kāna. Alianza País pāʻina i ka lanakila.
TʻO ka makahiki 1997-1998 he pōʻino nō hoʻi ʻo El Niño ma ka ʻaoʻao ʻākau o Peru, ʻoiai ma kekahi mau ʻano ʻoi aku ka liʻiliʻi ma mua o ka pōʻaiapuni ʻo El Niño i kēia manawa. I kekahi manawa he ʻāpana o ka "Solid North" ma muli o kāna hui politika ikaika me ka Alianza Popular Revolucionaria Americana (APRA), i kēia lā, ua neʻe ka ʻāina kālaiʻāina. ʻO nā hana kālai'āina liʻiliʻi liʻiliʻi e pale i nā hana kālai'āina ikaika i hoʻonohonoho ʻia ma ka ʻākau. ʻO ka palaho, ka hewa, a me nā ʻano paternalistic o ka hoʻolaha ʻana i ko lākou mau aʻa i loko o ka pelekikena mana aupuni o Alberto Fujimori, he au i waiho i kahi hōʻailona i ka moʻomeheu politika o Peru.
ʻO ka Economist hōʻike ʻia ma 1997 ma luna o ka ʻiʻini o Pelekikena Alberto Fujimori e ʻike ʻia e hana ana i ka pale ʻana i ka pōʻino ʻo El Niño, me ka ʻike ʻana i kāna mau hoʻāʻo e hana i kāna kiʻi media-he kiʻi e kākoʻo ana i ka pelekikena mua i hilahila a i hoʻopaʻa ʻia. ua ʻimi hou aku nei e hoʻōla hou . ʻO kahi ʻāpana o ka hiki ʻana o Fujimori e ulu aʻe mai kona hiki ke wili i nā pilikia, inā he pale ʻo El Niño a i ʻole maʻi cholera, i kona pono. ʻO ka El Niño ka hopena i hoʻoulu ai i ke kahe nui ʻana ma ka hapa nui o ka ʻākau, a me ka hoʻopau ʻana i ka lawaiʻa kahakai e hoʻokele i kahi ʻāpana maikaʻi o ka hoʻokele waiwai o ka ʻāina.
Ua haʻalele ʻo Fujimori i ka makahiki 2000, akā ua mālama nui nā pelekikena o Peru i nā kulekele hoʻokele waiwai neoliberal, i hoʻokumu ʻia i ka ʻili mineral, nā hoʻopuka mahiʻai a me kahi ʻāpana mākaʻikaʻi e hoʻonui ana. Ua ho'āʻo nā hoʻoponopono politika a me nā hoʻoponopono i nā 2000s mua e hana i nā macro-regions nui e hoʻoikaika i ka launa pū ʻana a me ka hoʻoikaika ʻana i ka hoʻohui ʻana i ke kaʻina hana hoʻoholo aupuni - ʻoiai ʻo kēia mau hoʻoponopono. hāʻule i kā lākou mau pahuhopu nui. ʻO ka emi mau ʻana o nā hui politika ma waho aʻe o nā ʻāina hoʻomalu ua hoʻopilikia wale i nā pane i ka wā ʻoi loa, ʻoiai ʻo nā pae like ʻole o ka hoʻokele aupuni he nui nā pae o ka hiki.
Ma ke kūlanakauhale ʻo Piura a me nā wahi a puni, ua hana mālie ka hoʻomaikaʻi ʻana a me ka hoʻohui ʻana i nā makahiki he iwakālua i hala aku nei, ʻoiai me ka ʻole o nā pale pono mai ka wai a me ka ua. Ua ʻike nā mea nānā he nui i kona kiʻekiʻe loa, Ua emi ka nui o ka wai i nā mahina i hala iho nei ma mua o ka makahiki 1998. Eia kekahi, ua lohi ka hana maʻamau o ka lehulehu i koi ʻia no ka mālama ʻana i ka irrigation a me ka hoʻokele wai a i ʻole i nā hihia ʻē aʻe, ua ʻaelike ʻia a hoʻokō ʻia ma lalo o mea kānalua. ʻO ka ʻoiaʻiʻo o nā ʻāina i hoʻopilikia ʻia e ka waikahe kekahi o nā ʻāina wao nahele maloʻo loa o ka honua e hoʻonui i ka wikiwiki o nā hana pale ʻino. ʻAʻole i hui pū ʻia nā hoʻopukapuka ʻana i nā papahana hydroelectric lōʻihi e like me Alto Piura a me Olmos ma Lambayeque me kahi pae o ka hoʻokele wai e hiki ke pale i nā ola a me nā ola. ʻO Katherine Valdez Zapata, ka luna aupuni mai Tumbes, ua hoʻokūpaʻa pū ʻo ia i ka hana o ka hoʻoulu ʻana i ka ulu lāʻau i ke kuleana koʻikoʻi i ka pale ʻana i ka ʻāina mai ka hū a me ke kahe ʻana. I kekahi mau hihia, hiki i ka poʻe noho ma nā wahi maloʻo o Piura a me Tumbes e hoʻohana i nā makahiki maloʻo e hoʻihoʻi hou i ka uhi nahele maoli o ka ʻāina.
Ma Peru, ʻo ia ka poʻe mahiʻai liʻiliʻi e uku i ke kumu kūʻai kiʻekiʻe loa, no ka mea, ʻo ka ʻōnaehana e hiki ai iā lākou ke pale aku a me ke komo ʻana o ka mākeke i waho. E paʻakikī nā kama'āina kua'āina e pale i nā pilikia hou me ka wā ʻino inā koho lākou e neʻe asentamientos humanos or pueblos keiki (e like me ke kapa ʻia ʻana o nā noho ʻole ma waho o nā kūlanakauhale Peruvian). ʻO ka nele o ka nānā nui ʻana i kēia mau wahi i ka holomua o ka hoʻokele waiwai o Peru e hoʻopau wale i nā wahi i hōʻike ʻia e like me ke kahakai ʻākau a me ka ʻaoʻao o Lima. Ke puka mai nei ʻo ʻEkuador ma ke ʻano he kumu kūpono o ka hoʻohālikelike ʻana, ʻoiai ʻo kona hiki ʻole ke lanakila i ke kumu hoʻohālike extractivist e hōʻike pū ana i nā pilikia, no ka hoʻokele waiwai lōʻihi a me ka hoʻomau ʻana i ke kaiapuni.
ʻOiai ʻo ka hoʻokele waiwai pōʻino ma nā ʻāina ʻo Andean ua hoʻoikaika i ka primacy o ka ʻoihana pilikino, ka hoʻopukapuka multinational nui a me nā hana hoʻoponopono liʻiliʻi, he mea nui i ka makemake o ka lehulehu ʻaʻole e hoʻolaha wale ka mokuʻāina a hāʻawi i ka pale ʻana i ka pōʻino, akā hana pū kekahi. ma ke kukakuka pu ana me na kanaka i pilikia loa. ʻO ka hoʻohālikelike ʻana i ka kaiaola politika o ka pōʻino kaiapuni e koi aku i ka hele ʻana ma mua o ka hana noʻeau i hana ʻia ma ka hihia o ʻEkuador i nā makahiki i hala. ʻO ka ʻoiaʻiʻo ʻo ke ʻano o ka ʻino mai ka hoʻololi ʻana i ke aniau e lilo i mea maʻamau a emi ʻole ka wānana e ʻoi aku ka wikiwiki o kēia noʻonoʻo hou ʻana.
He moho PhD ʻo Douglas McRae ma History ma Georgetown University, kahi i loaʻa ai iā ia kahi MA ma Latin American Studies. Ke noiʻi nei ʻo ia i ka mōʻaukala kaiapuni a me ka pilikanaka o ka wai o ke kūlanakauhale a me nā lawelawe hoʻomaʻemaʻe ma ke kūlanakauhale ʻo São Paulo, Brazil. Ua lawelawe ʻo ia ma ke ʻano he Community Health Volunteer me ka Peace Corps ma ka ʻākau o Peru a ma Lima mai 2008 a i 2011.
Hāʻawi kālā ʻia ʻo ZNetwork ma o ka lokomaikaʻi o kāna poʻe heluhelu.
E Makana mai