Ua hoʻomaha ʻia i ka Pōʻakahi, Ianuali 28, 2008 ma kahi hoʻolewa mokuʻāina me nā hanohano koa piha ma kahi hale kupapaʻu ʻohana ma waho o Solo ma waena o Java, ua kanu maoli ʻia ke kanaka ikaika a me ka pelekikena o Indonesia, ʻo Suharto. Akā, pehea ka loiloi ʻia ʻana o kāna hoʻoilina i loko o ka media kūloko, kūloko a me ka honua? ʻOiaʻiʻo, he aha kāna i hoʻolei ai ma luna o Indonesia ma waho o ka lua kupapaʻu, ua make ʻo ia ma kahi moe i hoʻopuni ʻia e nā poʻe hanohano Indonesia a me ʻAsia, ʻaʻole i hōʻino ʻia i loko o ka hale paʻahao a i ʻole ke pio ʻana, ua pale aku i ka hoʻopiʻi ʻana no ka ʻaihue, ʻaʻole hoʻi e haʻi aku i ka hōʻino ʻana i nā pono kanaka?
Hiki i kekahi ke koho a koho mai i na nupepa Indonesia e like me ka Jakarta Post, Suara Merdeka, Sinar Harapan a me Kompas. ʻO ka hapa nui o kāna mau haʻawina i ka hoʻomohala ʻana me kāna moʻolelo pono kanaka. Eia nō naʻe, manaʻo ʻo Kompas e "haʻalele ʻo Suharto i kahi moʻolelo mōʻaukala ʻeleʻele o kona manawa" a ua hele hou aku ka Jakarta Post e kapa iā ia he "hoʻopunipuni."
He kakaikahi paha i loko o Indonesia i ʻaʻa e kūʻē i ka hoʻolewa mokuʻāina. ʻOiai ʻo Kontras (Victims of Human Rights Violation), ka hui i hoʻokumu ʻia e ka loio kanaka i pepehi ʻia ʻo Munir Said Thalib, ua hāʻule i ka laina ma kēia wahi, ʻoiai ʻoiai e koi ana ua hiki i kēia manawa ke "hoʻoponopono i ka hoʻoilina hoʻokaumaha o ka hoʻokele ʻana o Suharto." ʻOiaʻiʻo, pono e lawe mai i ka puke i nā mea pepehi kanaka o Munir ma luna o kahi mokulele Garuda i Kepakemapa 2005, i manaʻo ʻia he mau luna naʻauao kiʻekiʻe. ("Kematian Soeharto…”).
Ke ʻimi nei nā leo ikaika ma waena o ka pūʻali koa a me ka elite kīwila o Indonesia e hāʻawi i ke kūlana "ʻiʻo aupuni" i ke aliʻi hope. Ma waena o nā hui kīwila, ʻo Indonesia's Legal Aid Institute Foundation kahi mea kūʻē i nā makana posthumous i ka dictator mua.
He ʻuʻuku ka lokomaikaʻi o ka poʻe hoʻoponopono haole, ʻoiai inā - kekahi o lākou - ua hoʻohana lōʻihi i ka hoʻopaʻi ʻana iā lākou iho i ka wā e kākau ai i nā ʻōlelo koʻikoʻi a Suharto.
ʻOiaʻiʻo i kāna moʻolelo hoʻopaʻapaʻa e pili ana i ke aupuni ʻĀina Hou o Suharto, e like me ka mea i ʻike ʻia, ʻo ka pepa Murdoch The Australian editorialized "hiki iā Suharto ke manaʻo pono ʻia ʻo ia ke kanaka nāna i hoʻopakele iā Indonesia mai ke kaumaha, hoʻihoʻi i ke au o ka komunisme, a waiho i kona ʻāina. ma ke ala maopopo ole i ke aupuni democracy." ʻO Greg Sheridan, ma The Australian ("Asian giant a boon for Australia," 28 Ianuali 2008), kākau ʻo ka pūʻali Indonesia "ʻaʻole ke kuleana o ka nui o ka pepehi ʻana" ma hope o ka hoʻokahuli aupuni o 1965, ʻoiai e pāʻani ana i ka nui o nā pepehi kanaka.
ʻO ka Australian (28 Ianuali 2008) i hāʻawi aku i wahi i ka ʻelele Australian mua i Jakarta i ka manawa o ka hoʻouka kaua ʻana o Indonesia iā East Timor. Ua koi ʻo Richard Woolcott, ka mea i ʻike nui ʻia no ke kelepona lele ʻana i ke aupuni Canberra, ua koi ʻo ia i ka "pragmatism over principle" i ka pili ʻana i ke aupuni ʻo Suharto. Ua noʻonoʻo ʻo Woolcott i nā ʻano alakaʻi o Suharto e like me kāna ʻano "kūpono a ʻoluʻolu". ʻO ka hoʻomaopopo ʻana i nā "hewa," manaʻo ʻo Woollcott - a i ʻole makemake - e hoʻokolokolo nā mea kākau moʻolelo i ka wā e hiki mai ana, ʻoi aku hoʻi ma Australia, e hoʻokolokolo iā ia "ma ke ʻano" ma mua o kēia manawa.
ʻO Marilyn Burger, kākau i ka New York Times (Ianuari 28) ʻae ʻo kāna lula "ʻaʻole me ka ʻole o ka hoʻokō ʻana," akā ua uhi ʻia nā kūleʻa o ka hoʻokele waiwai e kāna "palapala ākea a nui; repressive, militaryized rule; and a convulsive mass bloodletting when ua hopu ʻo ia i ka mana." Hōʻike ka lōʻihi o ka obituary i ka pūʻali koa, ka mea a Suharto i hoʻomalu ai, ʻo ia hoʻi ka Strategic Reserve Command, i hoʻonohonoho i ka pepehi ʻana ma waena o ka hapalua a me hoʻokahi miliona i manaʻo ʻia he mau komunista me nā ʻohana holoʻokoʻa a me nā Kina noho lōʻihi i ka hoʻokahe koko o 1965-66. Eia hou, 750,000 i hopu ʻia i ka hana ʻana, a hiki i ka 100,000 i hoʻopaʻa ʻia me ka hoʻokolokolo ʻole i nā makahiki he 14 e hiki mai ana. Ma ka haʻi ʻana i ke kumu aʻoaʻo Cornell a me ka loea ʻo Indonesia ʻo Benedict Anderson, i ka makahiki 1980, ma waena o 4,000 a me 9,000 ka hapa nui o ka poʻe lawehala akā ua lilo ka politika i mau pahuhopu o nā pūʻali make i kākoʻo ʻia e ka pūʻali ma Java. Ma kahi o 200,000 i make ma muli o ka hoʻouka kaua ʻana a ʻAmelika i kākoʻo ʻia e Suharto i ka panalāʻau Pukiki mua o East Timor. ʻO ka New York Times ʻAʻole ʻōlelo ka mea kākau. Ua pale paha ka hakahaka i ka helu piha o ka pepehi kanaka a me ka nalo ʻana o nā hoa paio politika, nā mea hana pono kanaka, nā unionists, nā mea hoʻokaʻawale lāhui, nā mea hana Muslim, a me nā mea ʻē aʻe i nā makahiki he ʻumi.
Ma kahi ʻāpana i kākau ʻole ʻia, "Indonesia a me ka hoʻoilina o Suharto," ʻo ka Financial Times o Lākana (28 Ianuali 2008) ʻaʻole i maopopo loa, akā ke kānalua nei ka poʻe i loaʻa i ka pōʻino o ka wā Suharto, ʻo ia hoʻi ka hui o nā koa a me nā poʻe ʻoihana e mau nei. i kēia lā, ua aʻo i kekahi mea mai ka hāʻule ʻana o Suharto. "E ʻoi aku ka maʻalahi o ka hoʻopau ʻana i ka palaho inā ʻaʻole i kahili ʻia nā hewa o Suharto i hala aku nei, kona mau ʻohana a me kāna mau hoa hana ma lalo o ke kapena ma kahi hoʻāʻo kuhihewa e puhi i kāna hoʻoilina."
I loko o nā makahiki he 32 o ke Aupuni Kauoha Hou o Suharto, ʻo Iapana ka ʻāina ʻaiʻē nui loa o Indonesia, nā mea hoʻopukapuka, a me nā hoa kālepa. ʻOiai, ua hōʻike ka nūpepa Iapana i ka make ʻana o Suharto, ʻaʻohe pepa alakaʻi Iapana i koho e hoʻoponopono i kona hala ʻana. ʻO kahi ʻokoʻa ʻo ka ʻōlelo Pelekane ʻo Japan Times nona ka hoʻoponopono hoʻoponopono, "Remembering Mr. Suharto" (31 Ianuali 2008), i hoʻomanaʻo i ka poʻe heluhelu kūloko "he kākoʻo koʻikoʻi ʻo Iapana i kona aupuni [Suharto] a ʻo ia ka mea hāʻawi nui loa iā Indonesia i ke aupuni kūhelu. kōkua a me nā kōkua kālā ʻē aʻe." Ma ka wehewehe ʻana i kāna hoʻoilina ma ke ʻano he "negative, ua kāhea ka Japan Times e nānā i ka "mea a Mr. Suharto a me nā poʻe kokoke iā ia i hana ai."
ʻAʻole ia he mea kupanaha, ʻo ka paʻi ʻana ma nā ʻāina ʻo ASEAN e nānā i ke Kauoha Hou a Suharto ma nā ʻōlelo palekana kiʻi nui e kū'ē ana i ke kaua āna i hoʻouka ai i nā kamaʻāina Indonesia. ʻO ka Lahui Bangkok (30 Iune 2008), no ka laʻana, ʻoiai e ʻae ana ʻo Suharto he "paradox," i hoʻoponopono ʻia "No nā ʻāina o Asia Hikina Hema, ua ʻike ʻia ʻo Suharto e lawe mai i ka maluhia a me ka maluhia." ʻOiaʻiʻo, ʻaʻole ia he manaʻo i hōʻike ʻia i loko o East Timor i noho ʻia. He aha ke ʻano o nā haʻawina a Suharto i ka maluhia ʻāina, he mea kupanaha.
Ua hōʻike haʻahaʻa ʻo The Star (Ianuari 30), o Malaysia i nā ʻōlelo a ke Kuhina Nui Mahathir mua, ua ʻaiʻē ʻo ia iā Suharto no ka hoʻopau ʻana i ke kaua haʻahaʻa haʻahaʻa i hana ʻia e kona mea mua, ʻo Sukarno kūʻē i ke Komohana, kūʻē i ka poʻe Pelekania- Ua hoʻokumu ʻia ka Federation of Malaysia.
E like me ka mea i hōʻike ʻia ma Singapore's channelnewsasia.com, (30 Ianuali 2008), ua kākau ʻo "Minister Mentor" Lee Kuan Yew i kāna palapala hōʻoluʻolu, "ʻAʻohe oʻu kānalua e hāʻawi ka mōʻaukala iā Pak Suharto i wahi hanohano i ka moʻolelo o Indonesia i ka wā o kāna hana ola. ua aʻo ʻia ma ke ʻano mālie."
Ua māhele ʻia ka ʻōlelo aʻoaʻo. ʻO Australia kahi ʻāina kahi i kū maoli ai ʻo Indonesia ma ka pale radar. ʻO Jamie Mackie, doyen o Australian Indonesianists (a ʻo kēia mea kākau 'polofesa o nā haʻawina Indonesia ma ke kulanui ʻo Melbourne ma 1967) e kākau ana ma ʻO ka Australian (Ianuali 28), hoʻomaikaʻi i nā hana hoʻokele waiwai a Suharto, akā ua ʻike pū ʻo ia ua ʻae ʻo ia me ka mihi ʻole i ke aʻo ʻana e hōʻoiaʻiʻo ka hopena i ke ala. Ma ke ʻano holoʻokoʻa, paʻakikī ka hoʻoholo ʻana o ka mōʻaukala, e hōʻuluʻulu ana ʻo ia, e like me ka hoʻoholo ʻana i ka wā e loli. Ke kū nei paha kona kaulana a ʻaʻole paha, ua hoʻohui ʻo ia, pili pū nō hoʻi i ka hana holoʻokoʻa o kāna mau hope me, mai 2004, ʻo Susilo Bambang Yudhoyono.
Ua hoʻopaʻapaʻa ʻo Damien Kingsbury o ke Kulanui ʻo Deakin o Australia i kēia manawa "ua hala ʻo Suharto, e like me kāna mau mana liʻiliʻi" (The Age, Ianuali 29). ʻAe, makemake kekahi e noʻonoʻo pēlā, akā naʻe, ʻaʻole i haʻalele ka pūʻali koa āna i hānai ai i kona mana like ʻole. Ua ʻōlelo ʻo Tao Duanfang ma ka puka nūhou Zhongguo Wang o Kina (28 Ianuali) i ka hoʻololi ʻana, ʻo ia hoʻi ʻo nā hoʻoilina o ke au ʻo Suharto "ʻaʻole e hoʻoholo ʻia me ka nalo ʻana o ke au ʻo Suharto a ʻo Suharto ponoʻī." (E nana "Koi aku ka nupepa Asian Suharto aloha. ") ʻAʻole ʻo ia i wehewehe, akā maopopo loa e pili ana i ka pani ʻana i kekahi mau hihia pono kanaka, mai Aceh, a hiki i East Timor, a hiki i Papua a ma Java, ʻaʻole hoʻi e haʻi i nā hewa waiwai i hana ʻia e ka ʻohana Suharto.
ʻAʻole huki i nā kuʻi, kākau ʻo Jeffrey Winters o Northwestern University Kumuhana, ka papa inoa kūkākūkā leka uila, ʻo ia, "ʻo ka weliweli o 1965 e hoʻomau ʻia e ka makaʻu a hiki i kēia lā ke kapa inoa ʻia he komunista." I ka hoʻohālikelike ʻana iā Suharto me ka luna hoʻomalu Pilipine ʻo Ferdinand Marcos, ka mea i make i ka hilahila a me ka lawe pio ʻana, ua hōʻole ʻo Winters i ka hoʻopaʻapaʻa ʻana ʻo ka mōhai ʻana i nā pono kanaka ke kumukūʻai kūpono e uku ʻia no ka hoʻomohala ʻana i ka hoʻokele waiwai. ʻoi aku ka lōʻihi ma mua o nā pōmaikaʻi pōkole i hana ʻia," (29 Ianuali 2008), ma kahi ʻāpana e pili ana i ka hoʻohana nui ʻana i nā kumu wai ʻole o Indonesia, me nā kumu waiwai ulu lāʻau.
Ua hoʻokiʻekiʻe ka leo o nā pūʻulu pono kanaka honua, kekahi o lākou i ke aupuni New Order no nā makahiki he mau makahiki. Ua kākau ʻo Carmel Budiardjo, no Tapol, ʻo ka ʻĀina Kuleana Kuleana Hawaiʻi, a ʻo ia iho he paʻahao politika no ʻekolu makahiki ma lalo o Suharto a hiki i ka wā i hoʻokuʻu ʻia ai ma lalo o ke kaomi aupuni Pelekane, kākau ʻo ia, ʻaʻole like me ka pepehi ʻana o nā dictator ʻē aʻe mai Pinochet a Pol Pot, "hiki iā Sukarno ke E hilinaʻi i kāna mau hoʻomaikaʻi ʻana, ma waho aʻe o Netherlands kahi i kamaʻāina ʻo Indonesia, hiki iā ia ke pakele me ka pepehi kanaka polū me ka ʻike ʻole o ka honua." (http://tapol.gn.apc.org).
I ka hiki ʻana mai o nā hōʻoluʻolu no ka mea hoʻokele hope loa mai Wakinekona a Canberra, i Singapore, a i Tokyo - ʻo lākou a pau i kākoʻo nui iā ia i kona wā e noho aliʻi ana - akā hiki i East Timor, ma waena o nā alakaʻi honua. ʻO ke Kuhina Nui o Aotearoa Helen Clark, ʻoiai, ua kū kaʻawale me ka haʻi ʻana, ma muli o ka moʻolelo pono kanaka "weliweli" a ka dictator hope loa, ʻaʻole ʻo ia e kau inoa i kahi puke aloha.
ʻO ka mea like ʻole, ua hoʻomaikaʻi ka ʻAmelika Hui Pū ʻIa i Indonesia, ʻo Cameron R. Hume, iā Suharto no ka loaʻa ʻana o "ka hoʻomohala hoʻokele waiwai a me ka nohona." Ma nā huaʻōlelo e ʻoluʻolu ai i ka hoʻokō ʻana o nā hoʻokele US, ua hoʻomaikaʻi pū ʻo ia i ka pelekikena Indonesia mua no ka hoʻopaʻa ʻana i nā pilina pili me ʻAmelika ʻoiai e pāʻani ana i kahi ʻāpana koʻikoʻi i ka Non Aligned Movement a i ka hoʻokumu ʻana i ka Association of Southeast Asian Nations. I ka ʻae ʻana e loaʻa paha kekahi "hoʻopaʻapaʻa" no kāna hoʻoilina, ua koho ka ʻAmelika iā Suharto ma ke ʻano he "kiʻi mōʻaukala." (Press Release, Ianuali 27, 2008)
Akā, he ʻōlelo liʻiliʻi kēia mai ka lāhui i hoʻoikaika i ka General i ka mana a kākoʻo iā ia me ka ʻoi aku o hoʻokahi piliona kālā i nā mea kaua, me nā lako kaua i hoʻohana ʻia i ka hoʻouka kaua ʻana iā East Timor. ʻO ka makaʻala, ʻo ka nūpepa Farani mahalo ʻia, Le Monde Diplomatique (29 Ianuali 2008), hāʻawi ʻia nā ʻōlelo a ka ʻAmelika hiki ke manaʻo ʻia he "humour noir," inā mākou e helu i ka 500,000 make o 1965 a me ka 200,000 make ma East Timor. "Mais pour Washington, il fut un allie fidele 'a bastard, but one of our bastards,' selon le dicton en vogue a la CIA". [Akā, no Wakinekona, he hoa pili pono ʻo ia, "he ʻāʻī, akā ʻo ia kekahi o kā mākou mau palaka," i ka ʻōlelo a CIA o ka manawa].
E like me ke Kuhina o ko na Aina e (Press Conference, 29 Ianuali 2008) hope kakauolelo paʻi noʻonoʻo - a i ʻole, enigmatically - i ʻike ʻia i ka hala ʻana o Suharto, "He nui ka poʻe o mākou e noho kūpaʻa nei e ʻike i ka hopena o kahi au o ka mōʻaukala ʻĀsia" (Tanaguchi Tomohiko , ʻAha kūkā nūhou, 29 Ianuali 2008). He au hoʻopailua, ʻoiaʻiʻo, akā ʻo ia ka hopena maoli? A i ʻole ua kūleʻa paha ke aliʻi ʻInidonesia i ka hāʻawi ʻana i ka lāʻau i ka hanauna hope e hoʻohanohano ai i kāna hoʻoilina ʻaʻole wale ma ka ʻōlelo, akā, ʻoi aku ka weliweli, ma nā hana.
ʻIke loa, me ke kuleana ʻole, kū ke aupuni demokalaka hou o Indonesia ma ke one pāpaʻu loa. E like me ka hihia o East Timor, kahi i hōʻole ai ka United Nations i ka hoʻolaha ʻana i ka International Tribunal e hoʻokolokolo i ka poʻe hana hewa i ke kanaka e ʻae iā Indonesia e kūkulu hou i kāna ʻoihana ponoʻī, ua manaʻo ʻia a manaʻo ʻia e ke aupuni Jakarta e hana ia. hana e hoʻopau i ka moʻomeheu o ka hoʻopaʻi ʻole. ʻO ka mea pōʻino, ʻo ka ʻoiaʻiʻo ʻo Suharto, kona ʻohana, a me kāna mau ʻohana (Suharto Inc), i pale aku i ka hoʻopiʻi ʻana i kēia manawa, ua hōʻike ʻia ua hāʻule ka elite Indonesia i kēia lā i kona poʻe a me kāna poʻe aloha aloha honua he nui.
Ua kipa mua ʻo Geoffrey Gunn i Indonesia i ka makahiki 1967 ma ke ʻano he haumāna no ka ʻōlelo Indonesia. ʻO ia ka mea kākau (me Jefferson Lee) o A Critical View of Western Scholarship and Journalism on East Timor (Journal of Contemporary Asia Press, Manila, 1994) a me kahi hoa pili ʻo Japan Focus. Ua kākau ʻo ia i kēia ʻatikala no Japan Focus.
Hāʻawi kālā ʻia ʻo ZNetwork ma o ka lokomaikaʻi o kāna poʻe heluhelu.
E Makana mai