Ua loaʻa kūhelu ʻia e ka Pelekikena Indonesia ʻo Susilo Bambang Yudhoyono a me ka Pelekikena Timor-Leste ʻo Jose Ramos-Horta ma kahi hui ma ka mokupuni ʻo Bali ma Indonesia i ka lā 15 Iulai, ka hōʻike lōʻihi i kali ʻia e ka hui ʻo Timor Leste-Indonesian Commission of Truth and Friendship (CTF), i hoʻokumu ʻia i ka makahiki 2005, ua loaʻa nā loiloi like ʻole.
Ma kekahi ʻaoʻao, ma ka hāʻawi ʻana i nā huaʻōlelo mihi i hiki i ka pelekikena Indonesia (ka luna koa platoon mua o ka 305th Battalion ma East Timor) ke ʻimi e waiho i ka moʻolelo koʻikoʻi o 1999 ma hope ona me ka hoʻomaha ʻole no ka poʻe i hoʻopaʻi ʻia a me ka pepehi kanaka. No ka peresidena Timor-Leste a me ke aupuni holoʻokoʻa, ke waiho nei ka nīnau: pehea e loaʻa ai ka hōʻike e East Timorese, a pehea e pili ai i ka pilina me kona hoalauna pilikua? E kanu wale ʻia nā mea hōʻino a me ka hoʻopiʻi hewa ʻana o ka UN-backed Truth Commission (CAVR) i ka makahiki 2005 i ka makahiki 24 holoʻokoʻa o ka noho ʻana o Indonesia i ka ʻāina liʻiliʻi hapa mokupuni. [1]
ʻAʻole ʻo ka hōʻike 300 ʻaoʻao CTF i nānā ʻole i nā hewa o ke kula i hana ʻia ma East Timor i ka makahiki 1999 - ʻoiaʻiʻo, he hōʻoluʻolu a noʻonoʻo ke komo ʻana - akā ʻo ka hōʻole ʻole ʻana i ke kuleana o kēlā me kēia home e hoʻohuli i ke ʻano o ka hoʻoponopono honua e like me ka hahai ʻia ma Rwanda. , Bosnia, Cambodia a me ka ʻoi aku ka wikiwiki, e like me ka hihia o Radovan Karadzic i hoʻouna ʻia i ka ʻaha hoʻokolokolo hewa kaua ma Hague ma hope o 13 mau makahiki ma ka lam. ʻO kekahi hiʻohiʻona o ka hōʻike "hoaaloha" ʻo ia ka hoʻāʻo ʻana e hāʻawi i ke kaulike ma o ka hoʻopiʻi ʻana i ka neʻe kūʻokoʻa o East Timor no nā hana ʻino like ʻole. Akā, he paio like ʻole kēia o ka poʻe ʻaʻohe mea kaua a me ka pacific e kūʻē i ka behemoth pūʻali koa, kākoʻo honua a me ke aloha ʻole. Hoʻopuka hou ʻo ia i ka propaganda "civil war" o 1999 i hoʻopaʻa ʻia ʻo Indonesia e hōʻoia i kona noho palekana, a ma hope ua lilo ʻo ia i rogue.
ʻO kaʻoiaʻiʻo, inā alakaʻi maoli ka hōʻike CTF i ka hoʻoponopono koʻikoʻi o ka pūʻali koa Indonesia - e like me ka mea i kākoʻo ʻia e US Secretary of State Condoleezza Rice i ka manawa o 25 Iulai i Jakarta hoʻomaha - a laila he mea maikaʻi ia. Ua manaʻo ʻo Rice e hiki i nā aupuni ʻelua ke hana i ka ʻāpana o ka hoʻopono, akā, ʻoiai, me ka ʻole o ke kākoʻo nui ʻana o ka honua no kahi ʻaha hoʻokolokolo kūʻokoʻa, a inā ʻaʻole i manaʻo ʻia e hoʻopiʻi i ka poʻe hana hewa nui a i ʻole e uku i ka poʻe i hōʻeha ʻia, ʻaʻole ia e hiki.
ʻO ka pono hoʻi ka manaʻolana o nā hui kīwila i loko o Timor-Leste a me Indonesia. ʻO ia hoʻi ka manaʻolana o ke kaiaulu pono kanaka o ka honua (ʻo TAPOL i hoʻokumu ʻia ma Lākana he hiʻohiʻona o ka hopohopo lehulehu ma East Timor a me Indonesia i nā makahiki he mau makahiki). I loko o Indonesia, no ka laʻana,
Ua ʻōlelo ʻo Choirul Anam o ka Pūʻulu Hana Kuleana Kuleana Hawaiʻi, ʻo [General Retired] "Aia ʻo Wiranto i ko mākou manaʻo kūikawā no ka mea ʻo ka hoʻāʻo ʻana iā Wiranto e ʻoki i ke kaulahao hoʻopaʻi ʻole nui loa." [2] Ma loko o East Timor, no ka laʻana, ua hoʻonohonoho ke poʻo o kahi komite Diocese ʻo Dili e loiloi i ka hōʻike CTF, ʻo Carmelite Father Anacleto Maia da Costa, e hōʻoiaʻiʻo ana i ka mea i manaʻo ʻia e nā hui honua, ʻaʻole ia e ʻōlelo e hoʻopaʻi i ka poʻe kuleana. , a ua "haehae ka naau" o ka poe i hoopilikiaia e ka hoopalau, ka hoomainoino a me ka pepehi kanaka o 1999. Ke ku nei ka ekalesia Katolika ma hope o ka pono. [3]
Notes
[1] Loaʻa ka hōʻike kūhelu CAVR.
[2] i ʻōlelo ʻia ma Olivia Rondonuwu, "Indonesia, ʻaʻole inoa inoa ʻo Timor violence probe," 9 Iulai 2008.
[3] "Hoʻokuʻu ʻole ʻia ka Hōʻike Komisina ʻoiaʻiʻo ʻo TIMOR-LESTE i ka Pono, wahi a ka Ekalesia," 29 Iulai, 2008
ʻO ka hōʻike CTF e pili ana iā Timor-Leste: ʻO ka pūʻali koa Indonesia ke kuleana no nā hewa nui o 1999.
Karemela Budiarjo
I ka wā i hoʻokumu ʻia ai ke Komisina o ka ʻoiaʻiʻo a me ka hoaloha (CTF) i ʻAukake 2005 e nā aupuni o Timor-Leste a me Indonesia e 'hoʻokumu i ka ʻoiaʻiʻo paʻa e pili ana i nā hanana ma mua a ma hope koke o ka Kūkākūkā Nui ma 1999', aia ke kānalua ka mea e hoʻokō ai.
ʻO ka makahiki 1999 ka makahiki i koho nui ai ka poʻe Timorese no ke kūʻokoʻa mai Indonesia, akā i ka wā i hana ai ka pūʻali koa Indonesia i kahi hui hope loa o ka pepehi kanaka, hoʻokamakama a me nā hana ʻino ʻē aʻe he nui i ka hoʻopaʻi ʻana no ka hōʻole nui ʻana o ka poʻe Timorese. o ka mana aupuni o Indonesia. ʻO ka nui o ka poʻe Timorese i manaʻo ʻia he 1,400 a ʻo nā haneli he mau tausani i holo i ko lākou mau home e ʻimi i kahi palekana.
ʻO ke kuʻikahi a me ka pilina
ʻO ke kauoha a ke Komisina i hoʻomaopopo ʻia ʻo kāna pahuhopu ka hoʻoikaika ʻana i ke kuʻikahi a me ka pilina ma waena o nā ʻaoʻao ʻelua. Wahi 13 (c) o kāna mau Manaʻo Kūkākūkā: 'Ma muli o ka manaʻo o ka nānā ʻana i mua a me ka hoʻoponopono ʻana, ʻaʻole e alakaʻi ke kaʻina CTF i ka hoʻopiʻi ʻana a e hoʻoikaika i ke kuleana ʻoihana', ʻoiai ʻo ka helu 13 (d) i ʻōlelo ʻo ia. e 'hoʻoikaika i ka pilina a me ka launa pū ʻana ma waena o nā aupuni a me nā kānaka o nā ʻāina ʻelua a hoʻoikaika i ka hoʻolauleʻa kūloko a me waena e ho'ōla i nā ʻeha o ka wā i hala.
ʻO ia ʻano akahele ka hopena hiki ʻole o ke komisina i hoʻokumu ʻia e nā aupuni ʻelua i makemake e hoʻoikaika i ka pilina o ka pilina ma waena o lāua; ʻaʻole hoʻi i ʻōlelo maikaʻi no ka hoʻokolokolo ʻana. Ma lalo o ia mau kūlana, ʻaʻole i lanakila ka CTF i ka ʻae honua a me ka United Nations i komo i ke kūlana ma Timor-Leste mai ka hoʻouka kaua ʻana o Indonesia i 1975 i hōʻole ʻole e kākoʻo i ke Komisina a i ʻole e ʻae i kāna mau limahana e hōʻike.
Ua ʻike ʻia nā ʻōlelo aʻoaʻo e hiki i ka poʻe hana hewa nui i nā pono kanaka ke hiamoe maluhia i loko o ko lākou mau moena no ka mea ʻaʻole lākou e kapa ʻia akā e pale ʻia lākou e ka moʻolelo o ke kuleana o ke kula. He ʻano ʻokoʻa loa ka CTF ma mua o nā noiʻi ʻē aʻe i hana ʻia ma mua, ʻo ia hoʻi ka mea i mālama ʻia i ka makahiki 2000 e ke KPP-HAM i hoʻokumu ʻia e ke Komisina Kuleana Kuleana Lahui o Indonesia nona nā lālā i komo pū me nā mea hoʻoikaika pono kanaka i mahalo nui ʻia e like me Munir Said Thalib i hala. Eia kekahi, ua kaupalena ʻia ke kauoha i nā hanana ma mua a ma hope o ka Kūkākūkā Nui i ka makahiki 1999 a ʻaʻole e hoʻopuni i nā hana ʻino ma mua i pili maoli i nā hanana o 1999. ʻO ia ka mea, e like me ka mea i ʻōlelo pinepine ʻia ma ka hōʻike. he 'imi 'ana i mua'.
Akā naʻe, ʻoiai ua hoʻopaʻa ʻia e kēia mau palena, ua hiki i ka CTF i hui ʻia e ʻelima Timorese a me ʻelima Indonesia i hiki ke hana i ka mea, ma nā wahi he nui, kahi moʻolelo koʻikoʻi o nā hewa i kipa ʻia ma luna o ka heluna kanaka o Timor-Leste. , ʻoiai ma hope o ko lākou koho nui ʻana e hōʻole i ka hāʻawi ʻana o Indonesia no ke kūʻokoʻa a me ke kākoʻo ʻana i ke kūʻokoʻa mai Indonesia.
ʻO ka mokuna o Gross Human Rights Violations and Institutional Responsibility i ʻōlelo ʻia: 'Ua hoʻoholo ke Komisina ua hana ʻia nā hana ʻino i nā pono kanaka ma ke ʻano o nā hewa kūʻē i ke kanaka ma East Timor i ka makahiki 1999 a ʻo kēia mau hewa i komo i ka pepehi kanaka, hoʻokamakama a me nā ʻano hana ʻino ʻē aʻe. ka hoʻomāinoino ʻana, ka hoʻopaʻa ʻana i ke kānāwai, a me ka hoʻoneʻe ʻana a me ka hoʻoneʻe ʻana i ka lehulehu.' Ua ʻōlelo ʻia aia he 'kuleana kula no kēia mau hewa'. E pili ana i nā hewa i hana ʻia ma ke kākoʻo ʻana i ka neʻe ʻana o ke kūʻokoʻa, ua hoʻoholo ke Komisina ʻo nā hui militia pro-autonomy, TNI, ke aupuni kīwila Indonesia a me Polri (ka mākaʻi Indonesia) pono e lawe i nā kuleana āpau no ka uhai ʻana i nā pono kīwila nui. manaʻo ʻia e kākoʻo ana i ke kumu kūʻokoʻa. ʻO kēia mau hewa e pili ana i ka pepehi kanaka, ka hoʻokamakama a me nā ʻano hana ʻino ʻē aʻe, ka hoʻomāinoino, ka hoʻopaʻa ʻana i ke kānāwai a me ka hoʻoneʻe ʻana a me ka hoʻihoʻi ʻia.'
No nā hewa i hanaʻia ma ke kākoʻoʻana i ka neʻeʻana o ke kūʻokoʻa kūʻokoʻa, no nā kumu hoʻokolokolo,ʻaʻole hiki ke hoʻoholo ponoʻia, akā, ua'ōlelo ke Komisina he hiki ke hoʻoholo i nā hui kūʻokoʻa i kuleana no ka uhaki pono kanaka ma keʻano o ke kānāwai. nā paʻahao i hoʻopaʻa ʻia i ka poʻe kīwila i manaʻo ʻia he poʻe kākoʻo pro-autonomy.
ʻO ke kuleana hoʻokumu o ka TNI a me nā pūʻali koa
ʻO nā mea i ʻike ʻia e ke Komisina e pili ana i ke kuleana o ka hoʻokumu ʻana he mea maopopo ʻole: 'Ua hōʻike maopopo nā hōʻike i nā pūʻali koa pro-autonomy ka poʻe hoʻopaʻapaʻa nui i nā kuleana kanaka ma East Timor i ka makahiki 1999.'
E pili ana i ka nui o ka hoʻokō ʻana o nā ʻoihana Indonesia i nā pae hoʻohālike no ke kuleana ʻoihana, ua hoʻoholo ʻo ia 'ua lawa ka maopopo a me ka nui o nā hōʻike e hōʻoiaʻiʻo ai… o na ano nui a kokua i ka hana ana i na hewa i heluia maluna.' Ua hōʻike pū ʻia ka hōʻike ʻana ua komo pololei nā limahana TNI i kekahi manawa i nā hana i alakaʻi i kēia mau hewa. ʻO ia komo pū ʻana me ke komo pololei ʻana i ka hana maoli o nā kalaima e nā lālā o nā pūʻulu TNI a me ke kuhikuhi ʻana i nā hana militia e nā luna TNI i noho i ka wā i hana ʻia ai nā hewa.' Eia kekahi, ua ʻike ʻia ʻo 'nā luna TNI ma East Timor i hoʻomalu i ka hoʻolako ʻana, ka hāʻawi ʻana a me ka hoʻohana ʻana i nā mea kaua i nā pūʻulu militia a hana ʻia ma ke ʻano hoʻonohonoho. ʻO ke kākoʻo o ka TNI no nā pūʻali koa 'ua ʻoi aku ma mua o ka hoʻolako ʻana i nā mea kaua a me ke kālā a me nā kumuwaiwai ʻē aʻe… Ua hoʻohana ʻia ke keʻena nui o ka TNI ma ke ʻano he mau hale no ka hoʻopaʻa ʻia ʻana ma ke kānāwai, kahi i hana ʻia ai nā ʻano hana ʻino ʻino i nā makaʻāinana, e like me ka hoʻomāinoino a me ka hoʻomāinoino i kekahi manawa.'
ʻO ka mokuna i hoʻolaʻa ʻia i nā hoʻouka ākea (ua hāʻawi ʻia ka huaʻōlelo 'ākea') ma ka heluna kanaka kīwila he ʻumikūmāhā mau hihia koʻikoʻi, ʻo ke Komisina koʻikoʻi, ua koho ʻia ma ke ʻano. ʻO ka mea nui, ʻekolu o nā mea i hana ʻia ma kahi o ka manawa i hoʻolaha ʻia ai ka hoʻoholo e mālama i kahi Kūkākūkā Nui (ma ka 6, 12 -13 a me 17 ʻApelila) aʻo nā mea ʻē aʻe he ʻumi ma hope koke o ke kūkākūkā ʻana, (mai 5 a 25 Kepakemapa. ). Ua hōʻike ʻia, ʻoi aku ka nui o kēia mau hihia 'e pili ana i ka nui a me ka hewa nui o nā pono kanaka'. No ka laʻana, ʻo ka hihia koʻikoʻi No 11 ʻo ia: 'Ka pepehi ʻana a me ka nalo ʻana e nā pūʻali koa o ka Battalion 745 ma 10-21 Kepakemapa 1999 (ma nā ʻāpana o Lautem, Baucau, Manatuto a me Dili)'. ʻO ka hihia mua No 12 ʻo ia: 'Pepehi ʻana i nā nuns a me nā kāhuna ma Lautem ma 25 Kepakemapa 1999 (Lautem apana).'
ʻO nā hopena o ka Popular Consultation, pono e hoʻomanaʻo ʻia, ua hoʻolaha ʻia e ka UN ma 4 Kepakemapa, e hōʻike ana ua hōʻole ka 78.5 pakeneka o ka heluna i ka mana kūʻokoʻa a koho i ke kūʻokoʻa.
Hoʻoikaika nā pūkaua i hoʻopiʻi ʻia
I ka wā i ʻike ʻia ai ʻaʻole e hele ana ke Komisina ma mua o ke kuhikuhi ʻana i ka 'kuleana hoʻokumu' a ʻaʻole e alakaʻi i kāna mau ʻike i ka hoʻopiʻi ʻana, ua ʻōlelo ʻo General Wiranto i hoʻomaha loa 'ua hoʻoholo ʻia ka hihia o ka haunaele ma Timor-Leste'. I ka nānā ʻole ʻana i nā hopena o kekahi mau noiʻi mua, hiki iā ia ke kaena i kēia manawa: 'ʻO nā generals a pau i manaʻo ʻia ua komo i loko o ka hana ʻino ʻana i nā pono kanaka ma Timor, ua ʻike ʻia ʻaʻole hewa e ka ʻAha Hoʻokolokolo Koa Kūikawā.' [Kompas, 15 Iulai 2008]
ʻO General Wiranto ka luna nui o ABRI (ʻike ʻia ʻo TNI i kēia manawa), ka pūʻali koa Indonesia, a me ke Kuhina no ka pale a me ka palekana i ka manawa o kēia mau hana ʻino a no laila ua paʻa ʻo ia i ke kuleana no ka mea i hana ʻia i ka makahiki 1999. Ua hoʻopiʻi ʻia ʻo ia me ʻehiku mau luna kūlana kiʻekiʻe e ka Special Panel for Serious Crimes in East Timor a ua hoʻopuka ʻia kahi palapala hoʻopaʻa no ka hopu ʻana ma 2003 Mei 10 e kekahi luna kānāwai o ka Papa Kūikawā. Ua hui pū ʻia ka palapala hoʻopiʻi me 2004 ʻaoʻao o nā mea hōʻike e kākoʻo ana i ka palapala hoʻopiʻi.
No ka loaʻa ʻana o ka hoʻopaʻi ʻole ʻia no nā makahiki ʻoi aku ma mua o ʻelima mau makahiki, ua hoʻomaha ʻo General Wiranto, ka mea e kū nei i ia mau hihia koʻikoʻi, ke poʻo nei i kahi hui politika ma Indonesia e komo i nā koho balota nui o ka makahiki e hiki mai ana a ua waiho ʻo ia iā ia iho no ke koho balota ʻana i ke koho pelekikena e hiki mai ana. i ka mahina o Kepakemapa 2009. Ua noi ia i ka manaʻo e hiki i ke kuhina nui i hoʻopiʻi ʻia ke lilo i moho no ka pelekikena o kahi ʻāina e haʻaheo nei ʻo ia kekahi o nā demokala hou o ka honua e kākoʻo ana i ke kānāwai.
ʻO kekahi pūkaua Indonesia i hoʻomaha loa i hoʻolilo i kekahi mau huakaʻi ma Timor-Leste a ua hoʻomanaʻo ʻia no kāna mau hewa he nui i ka lehulehu, ʻo Prabowo Subianto, ua waiho pū i kona inoa ma ke ʻano he moho i ke koho pelekikena o ka makahiki e hiki mai ana.
Ke kuleana o ka US a me ke kaiāulu honua
ʻOiai ʻo ka poʻe i hōʻeha ʻia he mau makaʻāinana Timorese hala ʻole, ua hoʻokomo pū lākou i ka UN a me nā limahana hui honua ʻē aʻe a me nā kamaʻāina ʻole o Indonesia i hoʻouka ʻia a, i ka hihia o ka poʻe nūpepa, hahau ʻia, ʻaihue a pepehi ʻia. ʻO nā hana ʻino o nā pono kanaka i hana ʻia e ka pūʻali koa Indonesia a me kā lākou mau pūʻali koa he hewa maoli nō ia i ke kaiāulu honua. No laila, hāʻule i ke kaiāulu o ke ao holoʻokoʻa e koi i ka pono no kēia mau hewa pono kanaka.
Eia naʻe, ua hewa ka hōʻike i ka nānā ʻana i ke kuleana o nā aupuni ʻē aʻe no ka haunaele i hana ʻia i ka makahiki 1999. Ma Mei o kēlā makahiki, ma ke koi ʻana o ka pūʻali koa Indonesia i hōʻike ʻia ma o ke aupuni Indonesia, ua ʻae ke kaiāulu honua e lilo ka pūʻali koa Indonesia a me nā mākaʻi. kuleana no ka hoʻolako ʻana i ka palekana ma Timor-Leste i ka wā e holo ai ka referendum. Ua hopohopo ka US a me nā aupuni ʻē aʻe i ke koi ʻana i kahi noho palekana honua hiki ke alakaʻi i ke aupuni Indonesia e huki i hope mai ka referendum. Eia kekahi, ʻaʻohe ʻike a makemake paha nā kumu honua no nā limahana palekana. ʻO nā mea pāʻani koʻikoʻi o ka honua, ʻo ia hoʻi nā aupuni US a me Australia, ua manaʻoʻiʻo ua lawa kahi mākaʻikaʻi makaʻāinana UN a, ʻo ka mea nui, ʻo ke kaomi mālie i ka pūʻali koa Indonesia a me ke aupuni Indonesia e lawa ia e hōʻoia i ka palekana maikaʻi ma Timor-Leste.
ʻO ka mea pōʻino, ʻaʻole i pane aku ke aupuni US i ka ulu ʻana o ka hana ʻino a me ka hōʻike maopopo ʻana e hana ana ka pūʻali koa Indonesia i kēlā hana ʻino ma o kāna mau pūʻali koa. Ma mua o ka koi ʻana e hoʻopau ʻia nā pūʻali koa a hoʻopau ʻia, ua ʻae ʻo ʻAmelika i ka hoʻopaʻapaʻa wahaheʻe a ke aupuni Indonesia e lilo ana nā pūʻali koa i ʻāpana kūpono o ka Timorese. Ua hui ka ʻelele ʻAmelika me nā limahana militia a me ko lākou mau ʻelele ma Timor-Leste a ua hoʻohuli ʻo ia i ke Kakauolelo o ka Moku'āina e kipa aku e hui me nā ʻelele o ka pūʻali koa ma Jakarta, a no laila e like me lākou i kahi degere o ka hanohano i mālama ʻole i kā lākou hoʻouka kaua ʻana i nā makaʻāinana Timorese. ʻOiai ua kūʻē ikaika ke Kuhina Nui o ka Moku'āina no Asia Hikina a me ka Pākīpika i ka ulu ʻana o ka pūʻali koa Indonesia i hoʻoulu ʻia i ka hana ʻino, ʻo kāna ʻōlelo ikaika i hōʻike ʻia i kekahi mau manawa ma Jakarta, ua hoʻohaʻahaʻa nui ʻia e nā luna Pentagon kiʻekiʻe a me nā luna o ka Pākīpika. ʻO nā hoa o Indonesia. ʻO ka ʻōlelo hoʻokipa ʻole i hāʻawi ʻia e nā luna kīwila nui o ʻAmelika mai Wakinekona ʻaʻole i mālama ʻia no ka ʻōlelo ʻoi aku ka maikaʻi i hōʻike ʻia e nā pūʻali koa koʻikoʻi o ʻAmelika a hoʻokani ʻia e ka US Defence Attache's Office a me ka ʻelele US.
ʻOiai ua hoʻomaka ka haunaele ma Timor-Leste ma hope o ke koho referendum, ua ʻimi mau ka ʻelele US e hoʻohaʻahaʻa i ka nui o ka hana ʻino.
Ua ʻae ka hōʻike CTF i ka hiki ʻole o ke kaiāulu o ke ao holoʻokoʻa, ʻoi aku ka nui o ʻAmelika Hui Pū ʻIa, e hoʻōki i ka piʻi ʻana o ka pūʻali koa/militia a me nā mākaʻi Indonesia ma mua o ka lohi.
Panina
Me ke kuleana o nā hewa i hāʻawi maopopo ʻia i nā pūʻali koa Indonesia (TNI), he nīnau i kēia manawa o ka lawe ʻana i kēia mau ʻike ma o ka hoʻokolokolo ʻana i ka poʻe i ʻike ʻia i ka mana o ke kūlana ma Timor-Leste i kēia manawa ua hana ʻia nā hewa weliweli. E like me ka ʻōlelo a Usman Hamid, ka luna hoʻokele o KontraS, ke Komisina o Indonesia no ka poʻe nalowale a me ka poʻe i loaʻa i ka hoʻomāinoino: 'ʻAʻole i hoʻopaʻa ʻia nā hewa i ke kanaka i ka amnesty a i ʻole ke kānāwai o nā palena, a he retroactive. No laila, hiki ke hoʻohana ʻia ka hōʻike a ka CTF no ka hoʻopiʻi ʻana i ka poʻe i loaʻa ke kuleana nui loa.'
No ka pono o ka pono a me ke kuleana no nā hewa o ke kanaka i hana ʻia ma Timor-Leste, ua hāʻule i ke kaiāulu honua e koi aku i nā aupuni ʻelua e hoʻolaha i ka hōʻike CTF me ka kali ʻole a me ka hoʻoikaika ʻana e kākoʻo i nā hana e lawe i ka poʻe hana hewa i ka hoʻopono a hōʻoia. ʻaʻole hiki i ka poʻe i hoʻopiʻi ʻia no nā hewa koʻikoʻi no ka ʻoihana aupuni a i ʻole ka hoʻomau ʻana i ka lawelawe ʻoihana.
ʻO Geoffrey Gunn, ka mea aʻoaʻo mua i CAVR ma "nā mea hoʻokani honua", He mea hoʻoponopono o Iapana Focus.
Carmel Budiardjo, TAPOL
Me kahi haʻawina mai Edmund McWilliams he kākāʻōlelo politika ma ka ʻelele US ma Jakarta i ka manawa o kēia mau hanana.
ʻO Tapol Ke hoʻolaha nei i ka maluhia, nā pono kanaka a me ke aupuni demokala ma Indonesia
Ua paʻi ʻia kēia hōʻike e TAPOL ma Iulai 24, 2008.
Ua paʻi ʻia ma Iapana Focus ma Iulai 31, 2008.
Hāʻawi kālā ʻia ʻo ZNetwork ma o ka lokomaikaʻi o kāna poʻe heluhelu.
E Makana mai