v
I ke kauwela o 1994, he ʻāpana au o ka Hui Kalikiano Peacemaker ʻehā kanaka i hoʻolaʻa ʻia no ka waiho ʻana i nā hōʻike e pili ana i nā kūlana kuleana kanaka ma Jeremie, aia ma ka manamana hema o Haiti. I koʻu hōʻea ʻana aku, hoʻokahi lā au ma Port au Prince, e kali ana e holo ma ka mokuahi i ke kūlanakauhale liʻiliʻi kahakai ʻo St. Helene. I kēlā lā, makemake au e kōkua iā Hana, ua hui pū au me kekahi mau kaikamahine ʻōpio e huki i nā pahu wai nui o Hinckley Schmidt, i hoʻoholo ʻia no kahi kikowaena kaiāulu ma ka Cite Soleil weliweli ʻo Port au Prince, ma kēlā ʻaoʻao o kahi awāwa. ʻaneʻane haʻalulu koʻu mau lima. I ko mākou hōʻea ʻana i ka ʻanuʻu sima kahi i hoʻonohonoho ʻia ai nā ipu wai ʻili no ka lawe ʻana i ke kaʻa, ua hāʻule au i kaʻu i lalo me ka luhi ʻana a laila nānā me ka weliweli i ka wā e māhele ai. Lele akula nā kaikamāhine e hoʻāʻo e hoʻopakele i kekahi o ka wai makamae. "Si ou cache verite, ou enterre dlo" - ʻōlelo ka ʻōlelo Haitian ʻo ka hūnā i ka ʻoiaʻiʻo e like me ka hoʻāʻo ʻana e kanu i ka wai. Ua hū mai ka ʻoiaʻiʻo. I loko o kēlā kauwela ua nānā au i nā wāhine e halihali ana i ka wai, ma luna o ko lākou mau poʻo, e hele ana i nā mile i uka. I kekahi lā, aneane maule koʻu hoa ʻo Madame Ti Pa i ka ʻeha.
Ua paʻakikī ʻo Madame Ti Pa e kākoʻo i ʻekolu keiki: Natasha, 8, Petiarson, 2, a me Patricia, 1. He keiki makua ʻole ʻo Natasha i pepehi ʻia kona mau mākua i ka wā i kahuli ʻia ai ka moku Neptune i ke kahakai o Haiti. Ua ʻike ʻo Madame Ti Pa iā Natasha e auwana ana me ka waimaka ma ke alanui a lawe iā ia i kona home. Ua kūpono ʻo Natasha i ke kōkua kālā no ke hele ʻana i ke kula, akā ʻaʻole hiki iā Madame Ti Pa ke kūʻai aku iā ia i ʻaʻahu, nā pūkini a me nā kāmaʻa. ʻAʻole hoʻi i loaʻa ke kālā e hānai pono ai i nā keiki. Ua ʻike ʻia nā keiki i ka maʻi ʻai a me ke kuni pinepine. Eia nō naʻe, hīmeni lākou, ʻakaʻaka a puliki pū kekahi, me ka maopopo o ka pane ʻana i ka manaʻo hoʻohiwahiwa a Madame Ti Pa.
ʻO nā alanui puʻu o St. Helene, he pōhaku a he ʻekeʻeke, he ʻeleʻele ma nā huila, nā kāmaʻa a me nā wāwae ʻole. Ma waho aʻe o St. Helene, hoʻokahi ala i hele aku i kahi ala paheʻe a paʻa me nā pōhaku pili nani i kapa ʻia ʻo "adoken". Hoʻopili ʻia e nā mea kanu nani, nā kumulāʻau a me nā pua, hele ke alanui ma ka ʻāpana waiwai loa o Jeremie.
Ua holo wikiwiki nā lālā o kā mākou Hui Kalikiano Peacemaker ma kēia ala i ʻelua kakahiaka i kēlā me kēia pule e launa pū me Port-au-Prince. E ʻae nā kaikuahine ma ka Hale o ke Kahuhipa maikaʻi e hoʻohana i kā lākou mau lako. Ma hope mai, ua leʻaleʻa mau ke kamaʻilio ʻana me nā kaikuahine lokomaikaʻi a me ka lohe ʻana i ka holomua ma ka mahiʻai hui a lākou i kākoʻo ai. He kanaonokumamālima ʻohana i kākoʻo ʻia e nā wāhine mahiʻai ma nā mahina ʻai kokoke i ka home o nā kaikuahine.
I kekahi lā, noi mai ʻo Madame Ti Pa iaʻu e hele pū me ia e kamaʻilio me nā kaikuahine e pili ana i ke komo ʻana i ka papahana. Ua kākau kekahi wahine ma Port-au-Prince iā ia i kahi leka kākoʻo. Ua ʻālohilohi nā maka o Madame Ti Pa me ka manaʻolana i kona hōʻike ʻana mai iaʻu i ka leka i paʻi ʻia. A laila, noi ʻo ia i kahi kopa. ʻAʻole hiki iā ia ke holoi lole no nā pule, ua lilo ke kopa i mea waiwai.
Leta ma ka lima, ua ʻaʻahu ʻia i kahi kapa maʻemaʻe a me luna, ua hālāwai ʻo Madame Ti Pa iaʻu e hele i ka Hale Kahuhipa Maikaʻi. I ko mākou hōʻea ʻana i ke ala mālie, ua haʻi mai ʻo Madame Ti Pa iaʻu i ka moʻolelo ma hope. Ua kauoha ʻia nā pōhaku lepo "adoken" e ka Pelekikena Jean Bertrand Aristide e kūkulu i alanui ma St. Helen, akā ua lohi ka hoʻouna ʻana a ʻaʻole i hiki mai a hiki i ka wā o ka hoʻokahuli aupuni. Lawe ʻia nā pōhaku lepo a hoʻohana ʻia e uhi i ke ala i paʻa mua ʻia ma o ka ʻāpana waiwai loa o ke kūlanakauhale. Ua hoka a hoopunipuni ka poe o St. Helen.
ʻOi aku ka hoʻohaumia ʻana no Madame Ti Pa i ko mākou hōʻea ʻana i ka hale Kahuhipa maikaʻi. Ua ʻōlelo paʻa ʻo Sr. Angeline iā ia ʻaʻole hiki iā lākou ke ʻae hou aku i nā wahine i loko o ka papahana. ʻO Madame Ti Pa kekahi o nā mea he nui i noi e komo.
I ka hele ʻana i hope ma ke ala "adoken", haʻalulu ʻo Madame Ti Pa me ka nāwaliwali. ʻAʻole ʻo ia i ʻai mai ke kakahiaka ma mua. Ua noʻonoʻo hou au i ke ʻano aʻu i lohe ai i nā macoutes e hōʻike ana: “Ua palaualelo a naʻaupō ka poʻe ʻilihune e hoʻokele i ka ʻāina. Makemake wale lākou e hoʻopunipuni a ʻaihue. Ma ia alanui, ʻo nā pōhaku nō e uē. (Habakuka 2:9-11)
He aha kā mākou e ʻōlelo ai i ka poʻe nāna i hoʻohuli i ka poʻe Haitian i ke kaumaha? I kekahi mau lā ma hope mai, hālāwai wau me kekahi kanaka i manaʻo ʻia ua hana i nā hewa ʻino loa. Ua hoʻopiʻi ʻia ʻo ia no ka ʻaihue, hoʻomāinoino a me ka pepehi kanaka, akā naʻe, no ka mea he pū kāna, he mana kona. Ua hoʻohana ʻo ia i kēia mana e kūʻē i ka poʻe maʻalahi ʻaʻohe mea a makemake nui ma mua o nā pono kumu. Akā naʻe, pono wau e nīnau, ua hele mai au mai kahi ʻāina i ʻoi aku ka like me ia a i ʻole ka poʻe āna i hoʻomaʻau ai?
Ua holo mai ka haalulu anu i ko'u hoomanao ana i ka mana o ka wai, ka mana o na pu a me ka mana o ka ilihune i loaa ma Basra, Iraq i ke kauwela o 2000. Ua makemake ko makou hui maluhia uuku, he eha hou lakou. E noho i loko o ka wahi ʻilihune loa o ke kūlanakauhale awa hema o Iraq e aʻo ai i ka ʻōlelo Arabic a hoʻomaopopo maikaʻi i nā kūlana i loko o kahi kaiāulu i pōʻino ʻia e nā hopena o ka hoʻopaʻi waiwai a me ke aupuni hoʻomāinoino. ʻEkolu o nā huaʻōlelo mua aʻu i makemake ai e aʻo, ma ka ʻōlelo ʻAlapia, ʻo ia, "Mai hana ʻoe!" Makemake au e hoʻōho i ka ʻōlelo i nā keikikāne pāʻani, i ka wela nui, e kīʻaha i ko lākou mau lima, e komo i loko o ka ʻauwai e holo ana ma ke alanui, a ninini i ka wai ma luna o ko lākou poʻo e hoʻomaha ai. I ka pau ʻana o ke kauwela, paʻipaʻi au a me koʻu mau hoa i ko mākou mau lima i kekahi manawa ma luna o ko mākou mau maka a hoʻōho "ʻAe, koʻu manawa," a laila ʻokiʻoki i ko mākou mau lehelehe i ka ninini ʻana o nā keikikāne i ka wai ma luna o ko mākou poʻo. ʻO ka mea ʻē aʻe, ʻo ka hele ʻana ma lalo o ka lā ʻino i ka piʻi ʻana o ka mahana i 140 degere.
I kēlā kakahiaka i kēia kakahiaka, i ka hale aʻu i noho ai, ʻo Nadra, ʻo ia hoʻi kona inoa ʻo “mea kūʻokoʻa,” e ala aʻe i ka hola 4:00 am no ka hoʻomaka ʻana e holoi i nā wahi āpau o ka hale kakaʻi ʻia. ʻO kāna hana aʻe, ʻo ia ka wehe ʻana i ka pōhaku, ka hoʻohaʻahaʻa ʻana i ka pamu uwila i loko o ka luawai ma lalo, a me ka huki ʻana i kekahi o nā lako wai paipu i loaʻa. ʻO Nadra kekahi o ka poʻe liʻiliʻi loa i hiki ke kūʻai aku i ka pauma. ʻAʻole inu nā lālā o kā mākou hui i ka wai i hoʻomake ʻia, no ka makaʻu i ka maʻi make. Ua inu mākou i ka wai ʻōmole a ua hoʻolilo mākou i ke kālā hou aʻe i nā lā ʻelua o ka ʻōmole wai no mākou ma mua o ko ka hale o Nadra i hoʻohana ai no hoʻokahi mahina holoʻokoʻa. No laila hiki iā ʻoe ke ʻike i ke kauoha pecking: Loaʻa ka poʻe ʻAmelika i ka wai i hoʻomaʻemaʻe ʻia, kahi ʻohana Iraqi i nā lokomaikaʻi maikaʻi o ke aupuni i hiki ke hoʻokele i ka wai hoʻomaʻemaʻe ʻia, a ʻo ka poʻe ʻilihune ka mea maʻalahi loa i nā maʻi lawe wai.
Eia hou, lawe ka hoʻomanaʻo iaʻu i kahi kiʻi o ka hakakā ʻeha ma luna o ka wai. Ke hoʻomanaʻo nei au i ka wā i hele aku ai ko mākou hoa ʻo Caoihme Butterly i loko o nā koena pōʻino o ka hoʻomoana ʻo Jenin ma ke Komohana Komohana, i ʻApelila o 2002, me ka lawe ʻana i ʻelua mau ʻeke wai ʻeono kaumaha. I ia manawa, holo maila nā keikikāne liʻiliʻi iā ia, me ka makemake e aloha iā ia. “Kaoihme, Kaoihme!” hoʻōho lākou. He wahine lōʻihi ʻo Caoihme. Kau ʻo ia ma luna o lākou, e paʻa ana i ka wai waiwai. Ua nānā au i kona mau maka i piha i ka waimaka i ka wā i hoʻomaka ai nā keikikāne, me ka huhū, e hakakā kekahi me kekahi i ko lākou hāpai ʻana i kāna ukana, me ka ʻiʻini e lawe i ka ʻōmole i ko lākou ʻohana.
Manaʻo wau pehea ʻo Natasha, ke keiki makua ʻole ʻewalu makahiki aʻu i hālāwai ai ma St. Helene. He wahine ʻumikūmāwalu makahiki ʻo ia me nā maka ʻālohilohi a me ka minoʻaka nani? E hoʻomanaʻo paha ʻo ia e kali ana ma waho o kona home, i kēlā me kēia kakahiaka, e holo a aloha iaʻu i koʻu puka ʻana i waho o koʻu hale? Manaʻo wau ʻaʻole ʻo ia e hoʻomanaʻo i kahi kakahiaka i kona wā i kū ai i ka honua a nānā aku i ka wā i kāhea aku ai au i kona inoa. Hele akula au iā ia, me ka noʻonoʻo inā ua hana wau i mea e hōʻeha ai i ka manaʻo o ke keiki i ka lā ma mua. I ka hoʻokokoke ʻana, ʻike wau i nā ʻiliʻili liʻiliʻi e ʻālohilohi ana ma ka lehelehe o Natasha. ʻAʻole i holo ʻo Natasha e ʻike iaʻu no ka mea e ʻai ana ʻo Natasha i ka lepo.
"ʻAʻole hiki iā ʻoe ke kanu i ka wai," wahi a ko mākou mau hoa Haitian. "A ʻaʻole hiki iā ʻoe ke kanu i ka ʻoiaʻiʻo." ʻO ka puke pai lāʻau lapaʻau Pelekania, ʻo ka Lancet, ua manaʻo ʻia he 100,000 mau kānaka kīwila Iraqi i make ma muli o ke kaua. Ke piʻi aʻe nei ka ʻai ʻole o nā keiki a loaʻa mau nā maʻi e like me ka hepatitis a me ke kolera.
Ma hope o 18 mahina o ke kaua a me ka noho ʻana o ʻAmelika, ʻo nā pūnāwai i hoʻohaumia ʻia ke kumu o nā maʻi lawe wai; ua haumia nā muliwai i hiki ʻole i nā holoholona ke inu pono i nā muliwai; ʻo ka nele o ka uila, ʻaʻole hiki ke mālama ʻia ka meaʻai a me ka lāʻau a ʻaʻole hiki ke mālama ʻia ka wai a me ka wai. Ma muli o ka haunaele a me ka palaho i ka noho ʻana o ka US, noho mau ʻo Iraqis i ka nele o nā hana, nā lawelawe a me ka palekana.
He ʻumi makahiki i hala mai koʻu ʻike mua ʻana i nā keiki ma Haiti. ʻO ka mahina aʻe, e hōʻailona ana ʻo Voices in the Wilderness i kahi ʻumi makahiki mai ko mākou hoʻolaha mua ʻana i ko mākou manaʻo e lilo i "mea lawehala" ma ka huakaʻi ʻana i Iraq. Ke hoʻi mai nei kekahi o kā mākou mau lālā mai nā huakaʻi hou i Haiti me nā moʻolelo ʻoi aku ka ʻino ma mua o kaʻu. Manaʻo wau e aʻo mai nā keiki a mākou i ʻike ai a me ka poʻe a pau e pōloli a makewai i ka pono e haʻi i ka ʻoiaʻiʻo, me ka hoʻomāinoino ʻole, a ʻaʻole hoʻi e naʻaupō e like me ka manaʻo e hiki iā ʻoe ke hele i nā wahi āpau ma ke kanu ʻana i ka wai. Nui ka poʻe ma Haiti a me Iraq i ka ʻoiaʻiʻo akā ʻaʻohe wai. Loaʻa iā mākou ka wai, akā ʻaʻole loaʻa ka ʻoiaʻiʻo.
ʻO Kathy Kelly kahi hui hui o Voices in the Wilderness (www.vitw.org), he hoʻoikaika e hoʻopau i ke kaua hoʻokele waiwai a me ka pūʻali koa US ma nā ʻāina ʻē a ma ko mākou wahi ponoʻī. Hiki ke loaʻa iā ia ma [pale ʻia ka leka uila]
Hāʻawi kālā ʻia ʻo ZNetwork ma o ka lokomaikaʻi o kāna poʻe heluhelu.
E Makana mai