Τρία χρόνια από την πρώτη του διάσωση, το ΔΝΤ συγκέντρωσε επιτέλους το θάρρος να παραδεχτεί ότι έκανε μεγάλα λάθη στον χειρισμό της ελληνικής κρίσης χρέους. Σε μια επίσημη αναφορά που κυκλοφόρησε την περασμένη εβδομάδα, το Ταμείο δηλώνει ότι, ενώ οι βασικές συνταγές πολιτικής του ήταν σωστές, υποτίμησε την αρνητική επίδραση της λιτότητας στην ανάπτυξη και ως εκ τούτου κατέληξε να κάνει οικονομικές προγνώσεις που ήταν πολύ αισιόδοξες για τη βιωσιμότητα του χρέους της Ελλάδας. Όταν το ΔΝΤ προέβλεψε συρρίκνωση 5.5% της οικονομικής παραγωγής μεταξύ 2009 και 2012, η ελληνική οικονομία έχασε στην πραγματικότητα 17%, και όπου το ΔΝΤ προέβλεψε 15% ανεργία μέχρι το 2012, το πραγματικό ποσοστό ήταν 25%. Τόσο πολύ για την υποτιθέμενη νεοφιλελεύθερη «ιστορία επιτυχίας» της δρακόντειας λιτότητας που οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν τρελαίνομαι στην παραληρηματική συλλογική χρεωστική τους αυταπάτη.
Κι όμως, ενώ αυτές οι φαινομενικά συγκλονιστικές παραδοχές έγιναν πρωτοσέλιδα στα μέσα ενημέρωσης σαν να ήταν κάποιο είδος βαθιάς αποκάλυψης, η θλιβερή αλήθεια είναι ότι στην πραγματικότητα δεν μας λένε τίποτα καινούργιο. Μάλιστα το Ελληνικό Ινστιτούτο Εργασίας και το think tank IOVE έκανε προβλέψεις που ήταν τρομακτικά κοντά στο πραγματικό αποτέλεσμα. Το ΔΝΤ υποστηρίζει τώρα ότι η Ελλάδα θα έπρεπε να είχε διαγραφεί το χρέος ήδη από το 2010 ή το 2011, αλλά ισχυρίζεται ότι αυτή η πολιτική απάντηση ήταν πολιτικά δυσάρεστη για εκείνες τις χώρες - δηλαδή τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ολλανδία - των οποίων οι τράπεζες είχαν μεγάλη έκθεση στο ελληνικό χρέος. Και πάλι, αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο: το ΔΝΤ απλώς επαναλαμβάνει ακριβώς επιχείρημα ότι εκατοντάδες χιλιάδες των αγανακτισμένων Ελλήνων που έγιναν το 2011, όταν κατέλαβαν την πλατεία Συντάγματος για να αμφισβητήσουν μια κοινοβουλευτική ψηφοφορία για το μνημόνιο λιτότητας που επέβαλε ΕΕ/ΔΝΤ. Τότε, οι διαδηλωτές απορρίφθηκαν ως περιθωριακούς εξτρεμιστές. Τώρα ακόμη και το ΔΝΤ τους αποδεικνύει ότι έχουν δίκιο.
Αλλά υπάρχει ένας άλλος - πιο απαίσιος - τρόπος με τον οποίο το ΔΝΤ καθυστερεί mea culpa δεν είναι κάτι καινούργιο. Το γεγονός είναι ότι αυτού του είδους οι αυτοκριτικές εκθέσεις από το Ταμείο αποτελούν μόνιμο χαρακτηριστικό της διαχείρισης των διεθνών χρηματοπιστωτικών κρίσεων από τη δεκαετία του 1980. Για κάποιο λόγο, κάθε φορά που εμφανίζεται μια κρίση χρέους, το ΔΝΤ προχωρά για να επιβάλει τα ίδια κοντόφθαλμα προγράμματα διάσωσης, μέτρα λιτότητας και μεταρρυθμίσεις στην αγορά — και στη συνέχεια, αρκετά χρόνια αργότερα, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι έκανε μεγάλα λάθη στον χειρισμό του η κρίση. Ωστόσο, δεν αλλάζει ποτέ ρότα: όταν χτυπήσει η επόμενη κρίση, απλώς αναπαράγει το ίδιο παλιό σενάριο: σταθεροποίηση, ιδιωτικοποίηση, φιλελευθεροποίηση. Τίποτα άλλο δεν θα κάνει για να ικανοποιήσει τις αγορές, και έτσι οι οφειλέτες πρέπει απλώς να σκύψουν προς τα πίσω για να ικανοποιήσουν τις ορθόδοξες νεοφιλελεύθερες συνταγές της διαρθρωτικής προσαρμογής.
Κατά τη διάρκεια της κρίσης χρέους της Λατινικής Αμερικής της δεκαετίας του 1980, το Ταμείο έκανε επίσης υπερβολικά αισιόδοξες προβλέψεις για την ανάπτυξη σε ένα πλαίσιο λιτότητας. Τότε, αυτές οι προβλέψεις χρησίμευαν επίσης για να νομιμοποιήσουν μια πολιτική απάντηση που εξυπηρετούσε στενά τα συμφέροντα των μεγάλων τραπεζών αποτρέποντας την πρόωρη διαγραφή του χρέους. Όπως και σήμερα, το ΔΝΤ αναγκάστηκε επίσης να παραδεχτεί - εκ των υστέρων - ότι «απέτυχε να προβλέψει» το βάθος και τη διάρκεια της κρίσης. Όπως σημείωσε στην εκτενή του έκθεση ο επίσημος ιστορικός του ΔΝΤ Τζέιμς Μπόουτον μελέτη Μετά από τριάντα χρόνια διαχείρισης κρίσεων του ΔΝΤ, το Ταμείο υπέφερε από «έλλειψη διορατικότητας [που προέκυψε] από αισιοδοξία στην αξιολόγηση των προοπτικών ανάπτυξης των χωρών της Λατινικής Αμερικής». Πράγματι, τα προγράμματα λιτότητας της «βασίζονταν σε προβλέψεις για ταχεία επανάληψη της οικονομικής ανάπτυξης» που απέτυχαν να υλοποιηθούν. Αυτό οδήγησε την Karen Lissakers, μελλοντική εκτελεστική διευθύντρια του ΔΝΤ, να καταλήγω ότι «το Ταμείο ενεργεί ως επιτελεστής των δανειακών συμβάσεων των τραπεζών».
Τίποτα από αυτά, ωστόσο, δεν εμπόδισε το Ταμείο να επιβάλει ακόμη πιο σκληρούς όρους πολιτικής στις ασιατικές τίγρεις όταν αυτές οι χώρες έπεσαν σε κρίση στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Κατά τη διάρκεια της κρίσης της Ανατολικής Ασίας, το ΔΝΤ δέχθηκε και πάλι πυρά για την επιβολή της λιτότητας και των μεταρρυθμίσεων της αγοράς που φαινόταν να ξεπερνούν - και ακόμη και άμεσα - τη θεσμική του εντολή για τη διαφύλαξη της διεθνούς χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Στο best-seller βιβλίο του Η παγκοσμιοποίηση και οι δυσαρέσκειες της, ο Τζόζεφ Στίγκλιτς, επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας κατά τη διάρκεια της κρίσης, επέκρινε δημόσια το ΔΝΤ για την καταστροφική του επιμονή στη λιτότητα. Το 1999 αναφέρουν, το Ταμείο Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «οι συνταγές πολιτικής του προς τη Νότια Κορέα, την Ινδονησία και την Ταϊλάνδη ήταν σωστές, αλλά υπήρχε ένα κρίσιμο ελάττωμα: το ΔΝΤ υπέθεσε ότι τα προγράμματά του θα αποκαθιστούσαν γρήγορα την εμπιστοσύνη της αγοράς, και δεν το έκαναν». Αυτό οδήγησε ακόμη και τον συντηρητικό οικονομολόγο ελεύθερου εμπορίου Jagdish Bhagwati σε κάνω παράπονα το Ταμείο για την αντιπαραγωγική του προσέγγιση στη διαχείριση κρίσεων, υποστηρίζοντας ότι το ΔΝΤ εργαζόταν πλέον αποκλειστικά προς το συμφέρον των μεγάλων τραπεζών της Wall Street.
Αν αυτές οι μεγάλες οικονομικές καταρρεύσεις και η συνακόλουθη καταστροφή των μέσων διαβίωσης εκατομμυρίων πολιτών της Λατινικής Αμερικής και της Ασίας ήταν πραγματικά απλώς «λάθη», που προέκυπταν από λανθασμένες βασικές υποθέσεις και λανθασμένα οικονομικά μοντέλα, θα περίμενε κανείς έναν διεθνή οργανισμό που θα στελεχώνεται από εκατοντάδες Ivy League και Οι διδάκτορες του Oxbridge να μάθουν τελικά από αυτά τα λάθη και να βρουν μια κάπως πιο αξιόπιστη εναλλακτική. Λανθασμένος. Μετά την οικονομική κρίση της Αργεντινής 2001-'02, το Ταμείο για άλλη μια φορά παράδεκτος να κάνει μια σειρά από «λάθη» ιστορικών διαστάσεων, με αποκορύφωμα τη μεγαλύτερη χρεοκοπία κρατικού χρέους στην παγκόσμια ιστορία. Ως πρώην διευθύνων σύμβουλος του ΔΝΤ Michel Camdessus πρόσφατα υπενθύμισε, «Μάλλον κάναμε πολλά ανόητα λάθη και κάναμε λάθη με την Αργεντινή». Ως αποτέλεσμα, το 60 τοις εκατό των Αργεντινών έπεσε στη φτώχεια καθώς η χώρα γνώρισε τη βαθύτερη οικονομική ύφεση στην ιστορία της.
Τα τελευταία τριάντα χρόνια, ο κόσμος έχει βιώσει πάνω από εκατό οικονομικές κρίσεις. Μέχρι στιγμής, το ΔΝΤ έχει ανταποκριθεί ουσιαστικά σε κάθε ένα από αυτά με την ίδια ανεκμετάλλευτη συνταγή πολιτικής ταχείας δημοσιονομικής συρρίκνωσης, ιδιωτικοποιήσεων και εκτεταμένων νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων της αγοράς. Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, αυτή η ορθόδοξη πολιτική απάντηση συνέβαλε στην εμβάθυνση της ύφεσης, στην απώλεια εκατομμυρίων θέσεων εργασίας και σε μια ανθρωπιστική τραγωδία ανείπωτων διαστάσεων. Εάν κάνετε το ίδιο λάθος εκατό φορές, μπορεί και πάλι να θεωρηθεί λάθος; Ή μήπως εξετάζουμε τη σκόπιμη αναπαραγωγή ενός ιδεολογικού σεναρίου που εξυπηρετεί στενά τα συμφέροντα των ιδιωτών πιστωτών μετατοπίζοντας το βάρος της προσαρμογής ακριβώς στους ώμους των φτωχότερων και πιο αδύναμων μελών στις χρεωστικές χώρες;
Υπό αυτό το πρίσμα, η τάση του ΔΝΤ για λανθασμένες προβλέψεις φαίνεται πράγματι σαν ένα δαπανηρό λάθος. ΕΝΑ πρόσφατη μελέτη από τον οικονομολόγο David Stuckler και τον επιδημιολόγο Sanjay Basu, με βάση μια πληθώρα στατιστικών στοιχείων, διαπιστώνει ότι «η λιτότητα σκοτώνει». Διαπιστώνοντας δραματικές αυξήσεις στα ποσοστά αυτοκτονιών, τις μολύνσεις από τον ιό HIV και ένα ανανεωμένο ξέσπασμα ελονοσίας στην Ελλάδα, οι συγγραφείς καταλήγω ότι «πολλές χώρες έχουν μετατρέψει την ύφεσή τους σε πραγματικές επιδημίες, καταστρέφοντας ή σβήνοντας χιλιάδες ζωές σε μια άστοχη προσπάθεια να εξισορροπήσουν τους προϋπολογισμούς και να στηρίξουν τις χρηματοπιστωτικές αγορές». Ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι οι συνταγές πολιτικής του ΔΝΤ βασίστηκαν σε απλά «λάθη», τέτοια λάθη πρέπει να έχουν συνέπειες. Τουλάχιστον, οι υπεύθυνοι για τα λάθη πρέπει να χάσουν τη δουλειά και τη φήμη τους. Ωστόσο, ένα γνήσιο δημοκρατικό κράτος δικαίου θα απαιτούσε τέτοια μαζική ανθρωποκτονία να τιμωρείται από το νόμο — με μακροχρόνια φυλάκιση.
Όμως, παρά την επανειλημμένη παραδοχή των λαθών του, κανείς στο Ταμείο δεν έχει έχασε ποτέ δουλειά για τη συνταγογράφηση θανατηφόρων μέτρων λιτότητας. Κανένας επικεφαλής ή οικονομολόγος του ΔΝΤ δεν φυλακίστηκε ποτέ επειδή επέβαλε άμεσα - ή τουλάχιστον δικαιολογούσε - το είδος των πολιτικών που κυριολεκτικά σκοτώνουν χιλιάδες ανθρώπους και καταστρέφουν τις ζωές εκατομμυρίων ακόμη. Και φυσικά δεν έχουν. Άλλωστε εδώ το θέμα δεν είναι η ευθύνη αλλά η νομιμότητα. Όταν παραδέχεται τα λάθη του, το ΔΝΤ δεν αναλαμβάνει την ευθύνη για τις πράξεις του. Απλώς προσπαθεί να πείσει τον κόσμο ότι ασχολείται σοβαρά με την οικονομική «επιστήμη», ότι αναγνωρίζει το γεγονός ότι οι δικές του πολιτικές απέτυχαν λόγω λανθασμένων οικονομετρικών μοντέλων — μόνο για να επαναλάβει αυτές τις ίδιες πολιτικές ξανά όταν η συστημική «αναγκαιότητα» απαιτεί στην επόμενη κρίση χρέους. Οι παραδοχές των λαθών της εντάσσονται στο ίδιο ιδεολογικό προπέτασμα καπνού που οδήγησε το ΔΝΤ να επιβάλει δραματική λιτότητα από το Μεξικό στην Ταϊλάνδη και από την Αργεντινή στην Ελλάδα. Είναι χωρίς νόημα.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το ΔΝΤ έχει επίσης προφανή απώτερα κίνητρα πίσω από τη δημοσιοποίηση της φαινομενικά αυτοκριτικής έκθεσής του. Ως Έλληνας οικονομολόγος Γιάννης Βαρουφάκης επισημαίνει, «οι οικονομολόγοι του ΔΝΤ σκέφτονται μια έξοδο από την Τρόικα και τώρα ανοίγουν τον δρόμο για αυτήν». Ο λόγος που το ΔΝΤ θέλει να βγει από την Τρόικα είναι απλός: θέλει να σώσει το πρόσωπό του από μια πολιτική απάντηση που το ίδιο βοήθησε να επιβληθεί, αλλά που τώρα ξεκάθαρα αρχίζει να καταρρέει. Κατά κάποιο τρόπο, το Ταμείο ήταν απλώς το πρώτο που ανέβηκε, μεταθέτοντας για άλλη μια φορά την ευθύνη σε άλλους προκειμένου να διατηρήσει τη δική του νομιμότητα. Τώρα κατηγορεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την έλλειψη εμπειρίας στη διαχείριση κρίσεων, ενώ κατηγορεί τη Γαλλία και τη Γερμανία για παρεμπόδιση μιας προηγούμενης αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους. Ωστόσο, η αλήθεια παραμένει ότι το ΔΝΤ έχει - σχεδόν σε κάθε περίπτωση από το 1982 - αντιτίθεται σθεναρά σε τέτοιες αναδιαρθρώσεις χρέους το ίδιο, ενώ έδειξε εξαιρετικά μικρή ικανότητα στη διαχείριση κρίσεων αυτή καθαυτή.
Ίσως, λοιπόν, θα έπρεπε να δούμε το ΔΝΤ mea culpa με ένα ριζικά διαφορετικό πρίσμα. Ίσως δεν πρόκειται απλώς για λάθη, αλλά για μια σκόπιμη αναπαραγωγή ενός κλασικού ιδεολογικού σεναρίου — που πρέπει να νομιμοποιείται εκ νέου κατά καιρούς παρέχοντας τουλάχιστον το ψευδαίσθηση επιστημονικής αυστηρότητας και θεσμικής ταπεινότητας. Λάθος λοιπόν ο Γιάννης Βαρουφάκης Υποστηρίζουν ότι η Νότια Ευρώπη θα πρέπει τώρα να συνεργαστεί με το ΔΝΤ για να αμφισβητήσει την προσπάθεια λιτότητας του Βορρά. Είναι καιρός να σταματήσουμε να ακούμε την κενή ρητορική του ΔΝΤ και να αρχίσουμε να εξετάζουμε τις ενέργειές του: αν τα τελευταία τριάντα χρόνια της λανθασμένης διαχείρισης κρίσεων έχουν αποκαλύψει κάτι, είναι ότι το Ταμείο - παρά την τελική αυτοκριτική του - θα παραμείνει πάντα «Εφαρμογέας των δανειακών συμβάσεων των τραπεζών», και άρα εξαιρετικά αναξιόπιστος εταίρος για όσους παραμένουν εγκλωβισμένοι στην παγίδα του χρέους.
Το ZNetwork χρηματοδοτείται αποκλειστικά από τη γενναιοδωρία των αναγνωστών του.
Κάνε μια δωρεά