Əksər ölkələrdə siyasi liderlər və müdirlər qlobal iqtisadi böhrandan yenidən işçilərə və yoxsullara hücum etmək üçün istifadə edirlər. Bunun bir hissəsi olaraq, biz bütün dünyada korporasiyaların on milyonlarla insanı ixtisar etməklə, işçiləri böhrana görə ödəməyə çalışdığını gördük. Ən ekstremal hallarda işçilər səhər tezdən şirkətlərinə gəlirlər və onlara artıq işlərinin olmadığı bildirilir. Bütün bu ixtisarlarla korporasiyalar təkcə iş yerlərini əlindən almaqla kifayətlənmir, həm də insanların ləyaqətinə zərbə vururlar. Onlar insanları sözün əsl mənasında, qida və sığınacaq kimi həyatın əsaslarını əldə etməyin getdikcə çətinləşdiyi çox qeyri-müəyyən bir dünyaya atırlar. Təbii ki, korporativ elita insanların aclıq və ya səfalət içində yaşamasından narahat deyil, onları maraqlandıran şey onların mənfəət normaları və gəlirləridir. Buna görə də, ixtisar vasitəsilə elita korporativ sağ qalmaq və mənfəət perspektivləri naminə işçilərə və yoxsullara qarşı müharibə aparır. Xoşbəxtlikdən, bütün dünyada işçilər müqavimət göstərməyə başladılar. İxtisarlara qarşı tətillər Fransadan Çinə və Yunanıstandan Cənubi Koreyaya qədər baş verib. Bəzi hallarda işçilər hətta öz müdirlərini oğurlayıb, fabrikləri və ofisləri zəbt ediblər ki, “ixtisar” edilməyə son qoyulsun.[1]. Məhz bu cür birbaşa fəaliyyət vasitəsilə cəlb olunan işçilər elitadan güzəştlər qazanırlar. Həqiqətən də, iş yeri peşələri insanların öz tələblərini qazanmaq və ləyaqətlərini elitadan geri qaytarmaq üçün ən təsirli yollardan biri kimi görünür. Bu səbəbdən, fabrik peşələri - və bəzi hallarda hətta işçinin özünü idarə etməsi - artan sayda işçinin gündəminə yenidən daxil olur.
İşçi peşələri yayılır
Ola bilsin ki, iş yerlərini sınamaq və xilas etmək üçün birbaşa fəaliyyətdən istifadə edən işçilərin son vaxtlar ən böyük nümunələrindən biri Cənubi Koreyadan gəlib. Son bir neçə həftə ərzində Cənubi Koreyanın ən böyük avtomobil istehsal edən şirkətlərindən biri olan Ssangyong-un işçiləri korporasiyanın zavodunu zəbt ediblər. Pyeongtaek. Fevral ayında Ssangyong nəzarət altına alındı və şirkətin “reabilitasiyası” çərçivəsində 2 600-dən çox insanın və ya işçi qüvvəsinin 36%-nin işini itirəcəyi elan edildi.[2]. Bu həyasız planı dayandırmaq üçün minlərlə işçi 21-ə qərar verdist May ayında oturma aksiyası keçirərək Pyeongtaek zavodunu işğal etmək. Bunun bir hissəsi olaraq, planlaşdırılan ixtisarları ləğv edəcəklərinə zəmanət verənə qədər rəhbərliyin ofislərinə qayıtmasına icazə verməyəcəklərini söylədilər. Ssangyong əvvəlcə işçilərin işğalına son dərəcə sərt cavab verdi. Onlar əvvəlcə ixtisarın azaldılması ilə bağlı danışıqlara qətiyyən yer olmadığını göstərdilər və çevik polisi işğalçıların üzərinə salmaqla hədələdilər.[3]. Eyni zamanda Ssangyong bossları binaya hər kəsin girməsinə mane olublar. Artan gərginlik səbəbindən binanın içərisində olan sakinlərdən biri - 41 yaşlı kişi beyin qanamasından kədərli şəkildə dünyasını dəyişib. Lakin bu yaxınlarda Ssangyong rəhbərliyi bir qədər geri çəkilməyə başladı və bildirdilər ki, işçilər işğallarını dayandırsalar, ixtisarla bağlı danışıqlara hazır olacaqlar.[4].Aydındır ki, işğal öz təsirini göstərməyə başlayır və işçilər öz ləyaqətlərini geri alırlar.
Asiyanın digər bölgələrində, məsələn, Türkiyədə də fabrik işğalları olub. Türkiyədə işçilər 500-ci ilin sentyabrından bəri 000 2008-dən çox insanın işini itirməsi ilə mövcud iqtisadi böhrandan son dərəcə ağır zərbə alıb. Bunun qarşısını almaq üçün MEHA tekstil və Sinter Metal kimi bir sıra fabriklərdə işçilər iş yerlərində işləməyə başladılar. . Türkiyə dövləti isə buna amansız reaksiya verib və işçiləri qovmaq üçün təhlükəsizlik güclərindən istifadə edib. Buna baxmayaraq, işçilər daha sonra fabriklərdən kənarda düşərgə saldılar və onların müqaviməti davam etdi. Bu yaxınlarda Sinterdə işçilər 100 yaşlarını qeyd etmək üçün bayram keçirdilərth müqavimət günü[5].
Həddindən artıq repressiv hökumətin boyunduruğu altında olmasına baxmayaraq, işçilər də Çindəki iş yerlərini xilas etmək üçün birbaşa fəaliyyətə başladılar. Ötən ilin dekabrında Şanxayda kompüter fabrikində 1000-ə yaxın işçi oturaq aksiya keçirib. Onlar 6 ay ərzində vaxtından artıq ödənişləri ala bilmədiklərinə görə bu addımı atıblar. Oturaq aksiyanın ikinci günündə polis çağırılıb və onlar aksiyanı mühasirəyə alıblar. Daha sonra bir neçə işçini nəzarətə götürərək bu hərəkəti davam etdirdilər. Aydındır ki, Çin rejimi işçilərə işğallarla ciddi şəkildə mübarizə aparılacağına dair mesaj göndərməyə çalışırdı.[6]. Buna baxmayaraq, Şanxay işğalından qısa müddət sonra Quançjoudakı işçilər də yaxınlıqdakı magistral yolu mühasirəyə alaraq fabriklərini işğal etdilər. Onlar yeni ildə ixtisarların baş verməməsi üçün müqavilələrinin yenilənməsini tələb edirdilər. Məlumata görə, cəmi iki saatdan sonra onların tələbləri yerinə yetirilib[7].
Kontinental Avropanın hər tərəfində fabrik və iş yeri işğalları da baş verir. Mövcud böhran ilk dəfə 2007-ci ilin sonlarında baş verəndə İspaniyadakı Frape Behr işçiləri ixtisarı dayandırmaq üçün iş yerlərini işğal etdilər. Bunun bir hissəsi olaraq icma fəalları və tərəfdarları binanı mühasirəyə alaraq içəridəki işçilərlə həmrəylik nümayiş etdiriblər.[8]. Bununla eyni vaxtda Serbiyada işçilər özəlləşdirmənin qarşısını almaq üçün öz fabrikini, Şinvozunu işğal etdilər.[9]. Bu ilin əvvəlində Ukraynada 2300 işçi də Xerson Mühəndislik şirkətinin inzibati binalarını zəbt edib və 2008-ci ilin sentyabrından almadıqları maaşlarının ödənilməsini tələb ediblər.[10].
Ola bilsin ki, Avropada işçi müqavimətinin episentri Fransa olub. Bu ilin əvvəlində Nantda qəzet çap maşınları istehsal edən Goss İnternational şirkətinin işçiləri zavodun tamamilə bağlanmasının qarşısını almaq üçün fabriklərini zəbt etdilər. Onların vəziyyətində, 5 gündən sonra rəhbərliyin zavodun tamamilə bağlanmayacağına və əksər iş yerlərinin xilas ediləcəyinə əmin olmasından sonra uğur qazandılar. Fransanın digər bölgələrində ixtisar olunmaq təhlükəsi altında olan işçilər də öz müdirlərinin ofislərinə hücum edib və tələbləri yerinə yetirilənə qədər onları girov saxlayıblar. Məsələn, FM logistics-də 125 işçi menecerlərin iclasına müdaxilə edərək müdirləri girov saxlayıb. İşçilərin bunu etməsinə səbəb şirkətin mövcud iqtisadi böhran səbəbindən 470-dən çox işçini ixtisar etmək planı hazırlaması olub. Yalnız bir günlük “əsirlikdən” sonra FM logistika menecerləri ixtisar planlarını yenidən nəzərdən keçirməyə razılaşdılar. Oxşar “patronluqlar” Fransanın Sony, 3M və Cattepillar holdinqlərində də baş verib. Fransa ictimaiyyətinin əksəriyyəti bu “patronluqları” dəstəkləyib. Bu dəstək Fransa dövlətinin iştirak edən işçilərə qarşı hərəkət edə bilmədiyi anlamına gəldi[11].
Hətta Tetçerin 1984-cü ildə kömür mədənçilərinə qarşı vəhşicəsinə hücumu işçilər və yoxsullar arasında qalıcı izlər buraxdığı Britaniya və Şimali İrlandiyada da iş yeri işğalları baş verib. Avtomobil hissələri istehsalçısı Visteon işçilərə şirkətin qapılarını bağlayacağını bildirdikdə, işçilər şirkətin zavodlarını tutmağa qərar verdilər. Onlar qəzəbləndilər, çünki onlara yalnız 6 dəqiqəlik xəbərdarlıq və cüzi bir işdən çıxma paketi verildi. Bir aydan çoxdur ki, işçilər həbs təhlükəsinə baxmayaraq, Visteonun binalarını zəbt ediblər[12]. Sonda iş yerlərini xilas edə bilməsələr də, ilkin təklifdən on qat dəyərində işdən çıxarma paketi qazandılar. Bu prosesdə Visteon işçiləri rəhbərliyin bu qədər amansızcasına tapdaladığı ləyaqətini bərpa etdilər. Eynilə, Dandidəki Prisme Packaging şirkətinin işçilərinə şirkətin qapılarını bağladığı bildirildikdə, onlar 51 günlük oturaq aksiya keçirdilər. Onlar işlərini itirmək istəmədiklərini və Prisme-ni özünüidarə altında bir kooperativ olaraq yenidən açmaq istədiklərini qərara aldılar. Onlar üçün qələbə kooperativ fəaliyyətləri üçün maliyyə təmin edə bildikdə gəldi[13].
Oxşar iş yerləri ilə bağlı hekayələr İrlandiya Respublikasında da baş verib. Bu ilin əvvəlində Waterford Crystal fabrikinin işçiləri şirkətin ləğvediciləri – Deloitte və Touche tərəfindən onların artıq işlərinin olmadığı və hətta işdən çıxma haqqını belə almayacaqları barədə məlumat aldılar. Fəhlələr bir məşğuliyyət təşkil edərək dolanışıqlarını müdafiə etmək qərarına gəldilər. Cavab olaraq Deloitte və Touche işçiləri hədələmək və qorxutmaq üçün özəl təhlükəsizlik qüvvələrini göndərdi. Nəhayət, 10 milyon avro işdən çıxma fondu üçün ayrıldı və hazırda bəzi işçilərin iş yerlərini saxlaması üçün danışıqlar aparılır.[14].
Afrika da iqtisadi böhranla əlaqəli fabrik işğallarına qarşı immun deyildi. Misirdə may ayında 3000-dən çox işçi illik mükafatlarını tələb etmək üçün Adrama Tekstil fabrikini zəbt edib.[15]. 2008-ci ildə Wabariyat Sammanoud toxuculuq fabrikində 1 işçinin yemək haqqının ikiqat artırılmasını tələb etmək üçün zavodu işğal etdiyi zaman oxşar tədbir görüldü. İşçilərin çoxu qadın idi, bəziləri isə hətta uşaqları ilə günlərlə fabrikin kafel döşəmələrində yatırdılar. İşğal tam uğur qazandı və bir həftə ərzində fabrik sahibləri işçilərə istədiklərini verdilər. Bu, işğalda iştirak edən xalqın mühüm qələbəsi idi, çünki hazırkı iqtisadi böhran Misirdə ərzaq böhranının təsirlərinin daha da güclənməsi deməkdir.
Şimali Amerika da bir sıra iş yeri peşələri gördü. Kanadada avtomobil sənayesinin çökməsi səbəbindən işçilər hər hansı bir kompensasiyadan imtina etdikləri üçün 4 fərqli zavodu zəbt etdilər. Məlumata görə, işçilər texnikanın ləğvedicilər tərəfindən çıxarılmasının qarşısını almaq üçün zavodları zəbt ediblər. Əslində onlar bu taktika ilə rəisləri və ləğvediciləri danışıqlar masasına oturtmağa məcbur edirdilər. Eynilə, ABŞ-da da bir sıra işğallar olub. Ən məşhuru Respublika Pəncərə və Qapı işğalı idi. İşğal ona görə baş verib ki, zavodda çalışanlara zavodun bağlanacağı barədə cəmi 3 gün xəbərdarlıq edilib. Xəyanətə təhqir əlavə etmək üçün, məlum oldu ki, Respublika bağlanır, çünki bank of America - milyardlarla dollar dövlət pulunu xilas etmək üçün almış - şirkətin kreditini uzatmaqdan imtina etdi. Yenə də işğalçılar kütləvi ictimai dəstək aldılar. Sonradan, işçilər işdən çıxma haqqı qazandılar və şirkət yeni sahiblik altında açıldı - bəzi iş yerləri deməkdir, lakin əlbəttə ki, hamısı deyil - xilas edildi[16].
Mövcud qlobal iqtisadi böhranla Argentina yenidən işğallarda liderlik edir və zəbt olunmuş fabrikləri fəhlə özünü idarə edən müəssisələrə çevirir. 10-ci ildən Argentinada ixtisar və maaşların kəsilməsi təhlükəsi altında 2008 fabrik zəbt edilib. İşçilər bu addımı sahiblərinin iflas elan etmələrini dayandırmaq üçün atıblar. Həqiqətən də, Argentina biznes elitasının böhranlardan istifadə edərək müflisləşməni elan etdiyi, sonra fırıldaq yolu ilə aktivləri ləğv etdiyi və bir neçə aydan sonra qəfildən biznesini yeni adla açdığı bildirilir. Yeni işğal edilmiş bir sıra fabriklər də özünü idarə edən köhnə fabriklərdən böyük dəstək almışdır.[17]. Artıq işğal olunmuş bəzi fabriklərin işçiləri fabrikləri daimi olaraq ələ keçirməyi və onları demokratik əsaslarla idarə etməyi seçiblər. Məsələn, işğal altında olan fabriklərdən birində – “Ərrufət Şokolad”da işçilər artıq generatorlardan istifadə edərək istehsala başlayıblar və fabriki fəaliyyət göstərən işçinin özünü idarə etdiyi əməliyyata çevirirlər.[18]. Bunun bir hissəsi olaraq, Ərrufətlə bağlı mühüm qərarlar indi demokratik şəkildə həftəlik toplantıda qəbul edilir və bütün işçilərə eyni maaş verilir.[19]. Təbii ki, bu yeni zəbt olunmuş zavodların köhnə rəisləri fəhlələrin təşəbbüslərini puç etməyə çalışıblar. Əksər hallarda köhnə rəislər polisə zəng edərək işçiləri evdən çıxarmağa çalışırdılar. Buna baxmayaraq, Argentinada işçilərin özünüidarəsi uğrunda mübarizə yaxşı və həqiqətən də davam edir.
Nəticə
Mövcud iqtisadi böhran korporasiyaların işçilərə qarşı silsilə hücumlara məruz qalmasına səbəb olub. Buraya ixtisar, əmək haqqının dondurulması və bəzi hallarda bağlanması daxildir. Dünyanın bir çox yerində işçilər öz hərəkətləri ilə cavab verdilər. Bunlara iş yeri peşələri daxildir və hətta bəzi hallarda özünü idarəetməyə başlamaq məqsədi ilə fabrikin tam təslimatı da var. Beləliklə, bu işçilər böhrana öz həll yollarını tapırlar. Ümid edirik ki, bu hərəkətlər daha çox işçiləri iş yerlərini xilas etmək üçün əlverişli bir yol kimi fabrik peşələri ideyasını müzakirə etməyə, qəbul etməyə və uyğunlaşdırmağa və müdirlərin onlardan almağa çalışdıqları ləyaqəti geri qaytarmağa ruhlandıracaq. İşğallar, ələ keçirmələr və özünüidarəetmə vasitəsilə də gördüyümüz şey, fəhlələr və yoxsulların özləri tərəfindən yaradılan post-kapitalist dünyanın necə görünəcəyinə bir baxışdır. Həqiqətən də, inşallah görməyə başladığımız fabrik peşələri fərqli bir dünyanın rüşeymidir – heç bir patronun olmadığı, işçilərin özlərini idarə etdiyi, iqtisadiyyatın işçi və icma məclisləri vasitəsilə demokratik şəkildə planlaşdırıldığı, heç bir iyerarxiyanın olmadığı bir dünyanın , ətraf mühitin zorlanmadığı və məqsədin insanların ehtiyaclarını ödəmək və qazanc əldə etmək olmadığı. Müxtəlif səbəblərə görə, o cümlədən indi bəşər tarixində ən qeyri-bərabər və ekoloji cəhətdən zərər görmüş cəmiyyətdə yaşamağımız üçün belə yeni və fərqli bir dünyaya çox ehtiyacımız var.
[2] www.sg.news.yahoo.com/afp/20090604/tbs-skorea-china-auto-company-strike-ssa-ec2362a_1.html
[3] www.koreaherald.co.kr/NEWKHSITE/data/html_dir/2009/06/04/200906040071.asp
[4] www.koreaherald.co.kr/NEWKHSITE/data/html_dir/2009/06/08/200906080083.asp
[6] www.libcom.org/news/more-protests-china-04012009
[7] www.luxemburgism.lautre.net/spip.php?article28
[10]www.iww.org.au/node/739
[12] www.libcom.org/tags/visteon-occupation
[15] www.iww.org.au/node/826
[17] Triqona. M. Argentina fabriki işçilərin əlində: FASINPAT daimi işçi nəzarətinə bir addım daha yaxın. www.upsidedownworld.org/ 27 May 2009
ZNetwork yalnız oxucularının səxavəti hesabına maliyyələşdirilir.
ianə vermək