MM: Başlanğıc üçün, bizə özünüz haqqında bir az danışa bilərsiniz – haradan gəldiyiniz, nə işlə məşğul olduğunuz və işlədiyiniz işə necə daxil olduğunuzu?
Demba Mussa Dembele: Mən iqtisadçıyam, Fransada və ABŞ-da təhsil almışam. 1980-ci illərdə İqtisadiyyat və Maliyyə Nazirliyində [Seneqal hökuməti üçün] işləmişəm. 1990-cı illərin sonlarında mən QHT dünyasına köçdüm, əsasən ictimai hərəkatlar üçün tədqiqat və təlimlərlə məşğul oldum və burada BMİ-lərin [Beynəlxalq Maliyyə Təşkilatları] siyasətlərinə daha açıq şəkildə qarşı çıxa bildim. Mən Maliyyə Nazirliyində işləyəndə də BVF və Dünya Bankının Seneqalda olan missiyaları ilə mübahisə edirdim. Deməli, mənim onların siyasətinə qarşı çıxmağım o dövrdən başlayır. Mən neoliberalizmə və ya korporativ qloballaşmaya qarşı olan dünya ictimai hərəkatının bir hissəsiyəm. Mən 2001-ci ildən Ümumdünya Sosial Forumunun (WSF) bütün buraxılışlarında iştirak etmişəm. 2011-ci ildə Seneqal həmin tədbirə ev sahibliyi edəcək və mən ev sahibi Komitənin aparıcı simalarından biri olacağam.
MM: Maliyyə institutları ilə hansı xüsusi siyasətlər üzərində mübahisə etdiniz və bu mübahisələrdən məhsuldar bir şey gəldimi?
YS: Siyasətlərə ticarətin liberallaşdırılması daxildir; subsidiyaların ləğvi; daxili bazarın qorunmasına son qoyulması; dövlət müəssisələrinin (DMM) özəlləşdirilməsi. Seneqal hökuməti müqavimət göstərdi və bu siyasətlərdən bəzilərinin həyata keçirilməsini gecikdirdi (DİM-lərin özəlləşdirilməsi və daxili bazarın qorunmasına son), lakin sonda BMİ-lərin təzyiqinə tab gətirdi.
MM: Afrikadakı mövcud vəziyyəti necə təsvir edərdiniz? və ABŞ hökuməti bunda hansı rol oynayır?
DMD: Afrikada BVF və Dünya Bankının tətbiq etdiyi “Vaşinqton Konsensusu” ilə bağlı təxminən 30 illik siyasətdən sonra vəziyyət çox acınacaqlıdır. Dünyadakı 33 Afrika ölkəsindən 49-ü Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən “Ən az inkişaf etmiş ölkələr” (LDC) kimi təsnif edilir.
Ticarət və maliyyə liberallaşması yerli sənayelərin dağılmasına və kapitalın qaçmasına səbəb oldu. İxrac əsaslı artım modeli Afrikanın əmtəə və xammalın istehsalı və ixracında ixtisaslaşmasını dərinləşdirərkən, pul məhsullarının tətbiqi daha çox ərzaq asılılığı ilə nəticələndi.
“Minimal dövlət” ideologiyası bir çox dövlətlərin dağılmasına səbəb oldu. Təəccüblü deyil ki, Afrika hazırkı böhranların ağır yükünü daşıyır: ərzaq, enerji, maliyyə və iqtisadi böhranlar. Afrika ən aşağı insan inkişafı göstəricilərinə malikdir. Təbii ki, ABŞ BVF və Dünya Bankının arxasında duran aparıcı güc olduğu üçün bütün bunlarda böyük məsuliyyət daşıyır. Onun “azad ticarət” və “azad bazar” mövqeyi “Vaşinqton konsensusunun” əsasını qoyur. Bu, həmçinin Afrika ölkələrinə tətbiq edilən geniş ticarət liberallaşmasına töhfə verdi. Bundan əlavə, ABŞ-ın subsidiyaları - xüsusən də ABŞ pambıqçıları üçün - Afrika fermerlərinə zərər verdi və Afrika kənd təsərrüfatı sektorunun tənəzzülünə səbəb oldu.
MM: Prezident Buşun dövründə prezidentin QİÇS-ə Yardım üçün Fövqəladə Planı (Pepfar) vasitəsilə Afrikaya təxminən 15 milyard dollar verildi. The Harvard Law Environmental Review jurnalında (2004-cü ilin yazında) proqramın icmalı proqramı bu şərtlərlə təsvir edilmişdir:
[T]Buş Administrasiyası QİÇS-ə Yardım üçün Fövqəladə Hallar Planındakı vəsaitlərin böyük əksəriyyətini Qlobal Fond kimi çoxtərəfli vasitələrlə deyil, ikitərəfli kanallar vasitəsilə yönəltmək istəyir. Birləşmiş Ştatlar QİÇS-ə Yardım üçün Fövqəladə Hallar Planında paylanması üçün mövcud olan vəsaitlər vasitəsilə digər ölkələrlə təsir imkanlarını artırmaq istəyir. Qlobal Fond və digər çoxtərəfli qurumlar ABŞ-ın milli səviyyədə fundamental islahatlar tələb etməkdə olduğu kimi yuxarıdan aşağıya təsir imkanlarına malik deyil.
Bu qiymətləndirməyə necə cavab verirsiniz?
YS: Bu qiymətləndirmə tamamilə doğrudur, çünki Plan xarici siyasət aləti kimi istifadə edilmişdir. Buş Administrasiyasının məqsədlərindən biri də Plandan “yaxşı idarəçilik” adlandırdığı şeyi tətbiq etmək və ya “terrorçuluğu dəstəkləyən” və ya “qeyri-demokratik” hesab etdiyi ölkələrə yardımı rədd etmək üçün silah kimi istifadə etmək idi. Onların jarqonunda “yaxşı idarəçilik” neoliberal siyasətlər toplusundan başqa bir şey deyildir (“azad ticarət”; “azad bazar”; kapitalın sərbəst hərəkəti və s.) BMT agentlikləri kimi çoxtərəfli institutlarla bu çətin olardı. bu məqsədlərə nail olmaq üçün... Üstəlik, Planın həyata keçirilməsinə cavabdeh olan əsasən ABŞ özəl korporasiyaları idi ki, bu da bu korporasiyalara alıcı ölkələrin səhiyyə siyasətlərinə hədsiz dərəcədə təsir göstərmişdir.
MM: Qlobal Fond nə dərəcədə uğurlu və effektiv olub və onu necə təkmilləşdirmək olar?
YS: Açığı, bu barədə sizə çox şey deyə bilmərəm. Səhiyyə məsələləri ilə məşğul olan QHT-lər daha çox tanışdırlar. Mənim cavabım Buş siyasətinin ümumi prinsiplərinə və Fonddan ayrılan vəsaitləri yaxından izləyən insanların şərhlərinə əsaslanırdı.
MM: ABŞ hökuməti Afrikaya kömək etmək istədiyi pankartı altında AFRICOM yaratmağa çalışsa da, ev sahibi ölkə tapa bilməyib və hazırda Almaniyada yerləşir. Sizcə, motivlər nədən ibarətdir və xalqın bu cəhdə olan əhval-ruhiyyəsini necə təsvir edərdiniz?
YS: Mən bu layihəni demək olar ki, prezident Buş elan etdiyi vaxtdan izləyirəm. Əslində bunun “Afrika təhlükəsizliyi” ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Əksinə, məqsədi ABŞ-ın Afrikadakı həyati maraqlarını qorumaqdır. Terrorla mübarizə bəhanəsi ilə ABŞ qitənin əsas ölkələrində və ya subregionlarında hərbi bazalar əldə etməyə çalışır. AFRICOM-un əsas missiyası Qvineya Körfəzindən (Nigeriya, Ekvatorial Qvineya, Qabon, Çad və başqaları) Afrika ölkələri tərəfindən ABŞ-ın neft tədarükünü qorumaqdır. Müxtəlif mənbələr 2015-ci ilə qədər ABŞ-ın ehtiyaclarının 25%-ni Afrika neftindən asılı ola biləcəyini proqnozlaşdırır. Buna görə də o, mənbələri təmin etməli və təhlükəsiz təchizat xətlərini saxlamalıdır. Buna görə AFRICOM üçün yaxşı bir yer tapmaq çox ümidsizdir. Lakin Qərbi Afrikadakı Nigeriya, Cənubi Afrika, Əlcəzair kimi bir çox əsas ölkələr ABŞ-ın AFRICOM-u Afrikaya köçürmək cəhdinə qarşı çıxacaqlarını açıq şəkildə bildirdilər. Hələlik yalnız Liberiya rəsmi olaraq ona ev sahibliyi etməkdə maraqlı olduğunu bildirib. Lakin ABŞ Liberiyanın çox kövrək dövlət və qeyri-sabit ölkə olduğunu bilir. Üstəlik, Qvineya körfəzindən bir qədər uzaqdır. Biz şübhələnirik ki, ABŞ Qananı mümkün ev sahibi kimi qəbul edir və bu, Obamanın bu ölkəyə səfərini izah edə bilər. Xülasə etmək üçün, əhval-ruhiyyə Afrika torpağında AFRICOM-a sahib olmaq üçün ümumi düşmənçilikdir.
MM: ABŞ-da institutun bağlanması üçün təzyiq göstərmək üçün Amerikanın Nəzarət Məktəbi var, bu Troya Atı çatdırılmazdan əvvəl onu dayandırmağa diqqət yetirən qruplar və təşkilatlar varmı?
DMD: Hələlik bir çox insan AFRICOM problemindən yaxşı xəbərdar deyil. Müqavimət əsasən Nigeriya, Cənubi Afrika, Əlcəzair və digərləri kimi Afrika hökumətlərinin özlərindən gəldi. Təşkilatlarımız bu müqaviməti gücləndirməyə çalışır və üzvlərimizi AFRICOM təhlükəsi barədə xəbərdar etmək üçün bütün imkanlardan (subregional və regional toplantılar) istifadə edirik.
MM: Hər qitənin (və hər ölkənin) xalq hərəkatları, qəhrəmanları və insanların azadlıq uğrunda mübarizə apardıqları tarixlər var, Afrikada neoliberalizmdən və ABŞ imperializmindən xilas olmaq üçün müasir mübarizəyə gəldikdə, bilməliyik ki, ön planda olan qruplar, təşkilatlar və ya şəxslər var. haqqında?
YS:
1) Afrika ziyalıları:
Prof. Samir Amin (Misir/Seneqal); Prof. Yaş Tandon (Uqanda); Xanım Aminata Traore (Mali); Prof. Hassan Shivji (Tanzaniya); mərhum Tajudin Abdu Raheem (Nigeriya); Xanım Mohau Feko (Cənubi Afrika); Thandika Mkandawire (Malavi); Adebayo Olukoshi (Nigeriya); Ebrahim Sall (Qambiya); Yao Graham (Qana) və s.
ABŞ Universitetlərində bir çox başqaları da var: Prof. Mahmud Mamdani (Kolumbiya Universiteti) və Avropa Universitetlərində (Paris; London; Amsterdam)
2) Afrika institutları:
– Dakarda (Seneqal) yerləşən Afrikada Sosial Elm Tədqiqatlarının İnkişafı Şurası (CODESRIA): www.codesria.org
– Professor Samir Aminin rəhbərlik etdiyi Üçüncü Dünya Forumu (Dakarda yerləşir). O, Afrikada imperializmə və qlobal kapitalizmə qarşı mübarizənin önündə gedən aparıcı qurumlardan biridir. www.twf.org
Üçüncü Dünya Şəbəkəsi-Afrika Ofisi (TWN-A), əsası Akrada (Qana). Ticarət məsələləri üzrə aparıcı mütərəqqi qurumdur. O, Avropa Birliyinin İqtisadi Tərəfdaşlıq Sazişləri (EPA) adı altında Afrikaya tətbiq etmək istədiyi “azad ticarət” sazişlərinə qarşı mübarizəyə rəhbərlik edən Afrika Ticarət Şəbəkəsi (ATN) adlı boş şəbəkəni əlaqələndirir. www.twnafrica.org
Hararedə (Zimbabve) yerləşən Cənubi və Şərqi Afrika Ticarət və İnvestisiya Təşəbbüsü (SEATINI) Cənubi və Şərqi Afrika üçün TWN-A-ya oxşar rol oynayır.
3) Jurnallar:
Hər cümə axşamı nəşr olunan və Afrikanın inkişafının aspektlərinə dair məqalələri ehtiva edən mütərəqqi həftəlik jurnal olan Pambazuka News (www.pambazuka.org)
4) İctimai hərəkatlar:
– Afrika Sosial Forumu; www.africansocialforum.org; və ya www.forumsocialafricain.org
– Akrada (Qana) yerləşən Afrika Həmkarlar İttifaqı Birliyinin Təşkilatı (OATUU) Afrikanın aparıcı həmkarlar ittifaqları üçün çətirdir. Onun çox mütərəqqi bir gündəliyi var
MM: OATUU-nun gündəliyi haqqında bir az məlumat verə bilərsinizmi?
YS: OATUU qitənin hər yerindən Afrikadakı 200-ə yaxın həmkarlar ittifaqı üçün çətirdir. Bildiyimə görə, onun gündəmindəki əsas məsələlər bunlardır:
1) Öz filiallarının maraqlarını müdafiə etmək və qorumaq
2) Bütün Afrika ölkələrində birləşmək azadlığını müdafiə edin
3) Afrikada həmkarlar ittifaqlarına qarşı hər cür repressiyaya etiraz
4) Beynəlxalq Əmək Təşkilatında (BƏT) Afrika həmkarlar ittifaqlarının əsas sözçüsü olun
5) Sosial məsələlərdə Afrika Birliyinə lobbiçilik edin
6) Üzvləri ilə digər Afrika ictimai hərəkatları arasında həmrəyliyi təşviq edin
Bu, OATUU-nun Afrika Sosial Forumunun (ASF) fəal üzvü olduğunu izah edir. Afrika və Avropa İttifaqı arasında müzakirə edilən İqtisadi Tərəfdaşlıq Sazişlərinə (EPA) qarşı kampaniyada fəal iştirak edir. O, həmçinin Afrikanın xarici borcunu qeyd-şərtsiz ləğv etməyə və BMİ-lərin şərtlərini rədd etməyə çağıran ictimai hərəkatlar Koalisiyasının Afrika Yubiley Cənubunun (AJS) aparıcı üzvüdür.
MM: Siz Afrika Birləşmiş Ştatlarının yaradılması ilə bağlı Afrika İttifaqında təklifin “çağırışları” haqqında yazmısınız. Düşünürəm ki, çoxu olmasa da, çoxları bu təklifdən xəbərsizdir. Bu barədə bizə məlumat verə bilərsinizmi - təklifin məqsədi, perspektivləri və üzləşdiyi problemlər?
DMD: Afrika Birləşmiş Ştatları ilə bağlı debat Afrikada yaxşı məlumdur. Bu, təxminən iki il əvvəl Liviya prezidenti Xədafi tərəfindən qaldırılmış və bir neçə başqa adam tərəfindən dəstəklənmişdir. İyulun əvvəlində Liviyada keçirilən sonuncu sammit də daxil olmaqla, artıq üç Afrika Zirvəsi layihəni müzakirə edib. İdeya budur ki, Afrika Müdafiə və Təhlükəsizlik kimi əsas siyasətlərin koordinasiyası ilə Federal hökumət yaratmalıdır; Pul və Maliyyə Siyasəti; Xarici işlər; başqaları arasında. Bu yolla Afrikanın parçalanmasını və zəifliyini aradan qaldıra və beynəlxalq məsələlərdə vahid mövqedən çıxış edə biləcəyini düşünürlər.
Bununla belə, Cənubi Afrika kimi digər ölkələr, Federal Hökumət ideyasını dəstəkləsələr də, bunun tez olduğunu və Afrika ölkələrinin daha sonra Birləşmiş Birliyin tikinti bloklarına çevriləcək subregional icmalar qurmalı və gücləndirməli olduqlarını düşünürlər. Güclü və etibarlı Federal Hökuməti olan Afrika.
Burada, Dakarda (27-30 iyul) başa çatan Simpozium 250-dən çox ölkədən, o cümlədən diaspordan (ABŞ; Cənubi Amerika; Karib hövzəsi) gələn təxminən 50 ziyalının iştirakı ilə müzakirələrə yenidən baxdı. Onları prezident Xadafiyə güclü dəstək verən Seneqal hökuməti dəvət edib. Simpozium Afrika liderlərini 2017-ci ildən gec olmayaraq, yəni 8 ildən sonra Birlik Hökumətinə doğru sürətlə hərəkət etməyə çağırdı.
Seneqal xarici işlər nazirinin sözlərinə görə, hazırda 20 Afrika ölkəsi Federal Hökuməti formalaşdırmağa hazırdır. Lakin onlar bu kritik məsələdə parçalanmamaq üçün tərəddüd edən və ya ehtiyatlı olanlara daha çox vaxt vermək istəyirlər.
MM: Təklif haqqında nə düşünürsünüz – ondan nə çıxmasını istərdiniz və Xədafinin dəstəyinə münasibətiniz necədir, sizcə, onun dəstəyi öhdəlikdirmi?
YS: Afrika Birləşmiş Ştatları təkcə ziyalılar arasında deyil, həm də sadə vətəndaşlar arasında çox məşhur bir təklifdir. Afrika birliyi ideyası ictimai rəydə çox güclüdür. Biz hamımız Afrika Birləşmiş Ştatlarının reallaşdığını görmək istəyirik. Bununla belə, şəxsən mən hesab edirəm ki, buna nail olmaq üçün vaxt lazımdır, çünki Afrika liderlərinin əksəriyyəti bu məsələdə çox da səmimi deyillər. Onların bir çoxu öz ölkələrində öz hakimiyyətlərini saxlamağa üstünlük verir və Qərb dövlətləri ilə sıx əlaqələri davam etdirirlər.
Düşünürəm ki, Xədafi kimi birisi sadiqdir, lakin digər Afrika liderlərinin bəziləri ona inamsızdırlar. Qərb ölkələri isə onun Afrikada güclü liderlik nümayiş etdirməsini sevmirlər. Və bu ölkələr bəzi Afrika liderlərini Xədafiyə tabe olmağı qəbul etməməyə sövq edir. Mənə görə, Xədafinin Afrika Birləşmiş Ştatlarına dəstək verməsi məsuliyyət ola bilməz, çünki o, hazırda bu layihəni irəli sürə biləcək yeganə şəxsdir. Keçən ay burada Dakarda Afrika Birləşmiş Ştatları mövzusunda Afrikanın hər yerindən və diasporadan gələn ziyalıların böyük konfransı keçirildi. Deməli, mənim nöqteyi-nəzərimdən Qərbin və bəzi Afrika liderlərinin xoşuna gəlməsə belə, Xədafi bu layihənin əsas hərəkətverici qüvvəsidir.
MM: Bu sual vizyon və strategiya ilə məşğul olmalıdır – Dünyadakı populyar, kütləvi hərəkatlar bu aqressiv siyasətlərin (yəni imperializm və kapitalizm) azaldılmasında hansı rol oynaya bilər; Ümumdünya Sosial Forumunun “Başqa bir dünya mümkündür” şüarı var – siz bu dünyanı siyasətdə, iqtisadiyyatda və sosial nizamda xalqın iştirakı baxımından necə təsəvvür edirsiniz?
DMD: Xalq hərəkatları və kütləvi hərəkatlar daha çox siyasi yönümlü mütərəqqi təşkilatlarla əlaqə saxladıqda imperializmlə mübarizədə həlledici rol oynaya bilər. Təbii ki, bunun baş verməsi üçün əsl demokratiya, xalq hərəkatlarının fikirlərinə hörmət olmalıdır. Düşünürəm ki, güclü və yaxşı təşkil olunmuş kütləvi hərəkatların mövcud olduğu yerdə onlar bütün səviyyələrdə siyasətə əhəmiyyətli təsir göstərə bilərlər. Onlar iqtisadi və sosial siyasətləri və hətta təhlükəsizlik siyasətlərini dəyişdirmək üçün liderlərə və siyasətçilərə güclü təzyiq göstərə bilərlər.
Onlar qeyri-populyar siyasətlərə qarşı xalq səfərbərliyi üçün güclü katalizator ola bilər.
Xalq hərəkatlarının başqa dünya düzənində hansı rolu oynaması ilə bağlı ideal planım yoxdur. Bununla belə, ümumi bir prinsip olaraq, mən yeni dünya nizamının yuxarıdan aşağıya doğru qərar qəbul etməsindən qaçaraq, əsl demokratiyanın prioritet kimi qoyulması qənaətindəyəm. İnsanları dinləməyə imkan verən və onların həyatına təsir edən siyasətlərə təsir edən qurumlar olmalıdır. Yeni demokratik qaydalar insanlara onları təmsil edəcək şəxsləri sərbəst seçmək imkanı verməlidir. Eyni zamanda, bu qaydalar insanlara imkan verməlidir ki, hər dəfə həmin rəhbərlik tərəfindən xəyanətə məruz qaldığını hiss etdikdə və ya onun işini yerinə yetirməkdə təsirli olmadığını düşündükdə rəhbərliyini dəyişdirsin. Düşünürəm ki, 1990-cı illərin sonlarından və WSF-nin yaranmasından bəri bütün dünyada populyar səfərbərliyin bütün növləri yerli hərəkatların gücləndirilməsinə xidmət edən güclü vətəndaş şüurunun yüksəldilməsinə töhfə verib.
Demba Moussa Dembélé Afrika Alternativləri Forumunun direktoru və QHT-lər şurası, CONGAD üçün töhfə verən tədqiqatçıdır.
ZNetwork yalnız oxucularının səxavəti hesabına maliyyələşdirilir.
ianə vermək