ABŞ 7-ci il oktyabrın 2001-də Əfqanıstanı bombalamağa başlayanda əfqan qadınlarının təzyiqi Taliban rejimini devirmək üçün bəraət qazandırdı. Beş həftə sonra Amerikanın birinci xanımı Laura Buş zəfərlə dedi: “Əfqanıstanın böyük hissəsində son hərbi nailiyyətlərimizə görə qadınlar artıq öz evlərində həbs edilmir. Terrorla mübarizə həm də qadınların hüquqları və ləyaqəti uğrunda mübarizədir”.
Lakin Amnesty İnternational kifayət qədər fərqli mənzərə yaradır: “Taliban rejiminin sona çatmasından iki il sonra beynəlxalq ictimaiyyət və prezident Həmid Kərzainin başçılıq etdiyi Əfqanıstan keçid administrasiyası qadınları müdafiə edə bilmədiklərini sübut etdilər. Silahlı qrupların üzvləri və keçmiş döyüşçülər tərəfindən təcavüz və cinsi zorakılıq riski hələ də yüksəkdir. Məcburi nikah, xüsusən də qız uşaqları, ailədə qadınlara qarşı zorakılıq ölkənin bir çox bölgələrində geniş yayılıb”.
Əslində Əfqanıstanda qadınların vəziyyəti dəhşətli olaraq qalır. Kabildə və bəzi digər şəhərlərdə qızlar və qadınlar məktəbə getməkdə və işlə təmin olunmaqda sərbəst olsalar da, ölkənin əksər bölgələrində bu belə deyil. Qərbi Herat vilayətində sərkərdə İsmayıl xan Talibana bənzər fərmanlar verir. Bir çox qadınların təhsil almaq imkanı yoxdur və xarici QHT-lərdə və ya BMT ofislərində işləmək qadağan edilib və dövlət idarələrində qadınların sayı demək olar ki, yoxdur. Qadınlar yaxın kişi qohumunun müşayiəti olmadan taksi və piyada gedə bilməzlər. Yaxın qohumu olmayan kişilərlə görüşən qadınlar “xüsusi polis” tərəfindən həbs oluna və yaxınlarda cinsi əlaqədə olub-olmadığını öyrənmək üçün xəstəxana müayinəsindən keçməyə məcbur edilə bilər. Davam edən bu zülmə görə hər ay çoxlu sayda qız intihar edir - Taliban dövründə olduğundan daha çox.
Şimal Alyansının nəzarəti altında olan Əfqanıstanın şimalında və cənubunda qadınların hüquqları heç də yaxşı deyil. Bir beynəlxalq QHT işçisi Amnesty İnternational-a deyib: “Taliban dövründə bir qadın bazara gedib bir qarış ət göstərsəydi, qamçılanardı; indi o, təcavüzə məruz qalıb”.
Hətta minlərlə əcnəbi hərbçinin olduğu Kabildə də əfqan qadınları özlərini təhlükəsiz hiss etmirlər və bir çoxları qorunmaq üçün burka geyinməyə davam edirlər. Qızların təhsilinin mövcud olduğu bəzi ərazilərdə valideynlər bir neçə qız məktəbinin yandırılmasından sonra qızlarının bundan yararlanmasına icazə verməkdən qorxurlar. Human Rights Watch təşkilatına görə, qızlar məktəbə gedərkən oğurlanıb və hər iki cinsdən olan uşaqlara qarşı cinsi zorakılıq halları adi hala çevrilib.
Ritorikasına baxmayaraq, Kərzai hökuməti fəal şəkildə qadınlara qarşı siyasət yürüdür. Qadınlar iş tapa bilmirlər və qız məktəblərində çox vaxt kitab və stul kimi ən sadə materiallar çatışmır. Qadınlar üçün heç bir hüquqi müdafiə yoxdur və köhnə hüquq sistemləri onlara ehtiyac duyduqları zaman yardım almağı qadağan edir. Kabil televiziyasına qadın müğənnilər buraxılmır, qadın mahnıları səsləndirilmir, filmlərdə hicabsız qadınların səhnələri senzuraya məruz qalır.
Kərzai hökuməti sırf beynəlxalq ictimaiyyətin gözünə toz tökmək üçün qadın nazirliyi təsis edib. Əslində bu nazirlik qadınlar üçün heç bir iş görməyib. Xarici QHT-lərin qadın nazirliyinə verdiyi pulların Kərzai kabinetindəki güclü sərkərdələr tərəfindən alınması ilə bağlı şikayətlər var.
“Terrora qarşı müharibə” Taliban rejimini devirdi, lakin əfqan qadınlarının bədbəxtliyinin əsas səbəbi olan dini fundamentalizmi aradan qaldırmadı. Əslində, sərkərdələri yenidən hakimiyyətə gətirməklə, ABŞ bir qadın qadını fundamentalist rejimini digəri ilə əvəz etdi.
Lakin o zaman ABŞ əfqan qadınlarını xilas etmək üçün heç vaxt Talibanla vuruşmadı. Hələ 2000-ci ildə Buş administrasiyası Talibana tiryək məhsulunun azaldılmasına görə mükafat olaraq 43 milyon dollar vermişdi. İndi ABŞ 50,000-cı illərdəki qanlı hakimiyyəti zamanı 1990 mindən çox mülki şəxsin ölümünə görə məsuliyyət daşıyan Şimal Alyansını dəstəkləyir. Bu gün hakimiyyətdə olanlar – Kərim Xəlili, Rəbbani, Səyyaf, Fəhim, Yunus Qanuni, Mohaqiq və Abdullah kimi kişilər – 1992-ci ildə nəzarəti ələ keçirən kimi qadınlara qarşı məhdudiyyətlər qoyan və bütün Əfqanıstanda terror hökmranlığına başlayanlar idi. Minlərlə qadın və qız sistematik olaraq silahlı quldurlar tərəfindən zorlandı və bir çoxları cinsi təcavüzə məruz qalmamaq üçün intihar etdi.
Amma qadınların hüquqlarının olmaması bu gün Əfqanıstanın üzləşdiyi yeganə problem deyil. Nə tiryək becərilməsi, nə də sərkərdəlik və terrorizmin kökü kəsilməyib. Sülh, sabitlik və təhlükəsizlik yoxdur. Prezident Kərzai öz hökuməti daxilində məhbusdur, Şimal Alyansının keçmiş komandirlərinin real hakimiyyətin əlində olduğu rejimin nominal rəhbəridir. Belə bir şəraitdə iyunda keçiriləcək seçkilərin nəticələrini asanlıqla proqnozlaşdırmaq olar: Şimal Alyansı öz qanlı hakimiyyətinə legitimlik vermək üçün növbəti dəfə nəticələri ələ keçirəcək.
2001-ci ilin noyabrında ABŞ dövlət katibi Kolin Pauel demişdi: “Əfqanıstanda qadınların hüquqları müzakirə edilə bilməz”. Amma Əfqanıstan qadınları ABŞ və Böyük Britaniya liderlərinin bu cür bəyanatlarının vicdansızlığını bütün bədənləri ilə hiss etdilər – biz bilirik ki, onlar Əfqanıstanda ən xain sərkərdələri xalqın üzərinə yıxmaqla artıq qadınların hüquqlarına dair danışıqlar aparıblar. Onların yaraşıqlı çıxışları əsl narahatlıqdan çox siyasi məqsədəuyğunluqdan irəli gəlir.
1992-ci ildən 2001-ci ilə qədər əfqan qadınlara cihadçılardan tutmuş Talibana qədər bütün fundamentalistlər tərəfindən mal-qara kimi rəftar edilib. Bəzi qərb yazıçıları bu zülmün əfqan adət-ənənələrindən qaynaqlandığını və onu tənqid etməyin “mədəni fərqliliyə” hörmətsizlik olduğunu deməyə çalışıblar. Bununla belə, əfqan qadınların özləri səssiz qurbanlar deyillər. Müqavimət var, ancaq onu axtarmaq lazımdır, çünki istənilən ciddi anti-fundamentalist qrup yarı yeraltı fəaliyyət göstərməlidir. Taliban dövründə qanunsuz elan edilmiş Əfqanıstan Qadın İnqilabi Assosiasiyası (Rava) hələ də Kabildə ofis aça bilmir. Biz hələ də “Payam-e-Zan” (“Qadın Mesajı”) jurnalımızı açıq şəkildə yaya bilmirik. Dükançılar hələ də nəşrlərimizi saxladıqlarına görə ölümlə hədələnirlər və Rava tərəfdarları onları yaydıqlarına görə işgəncələrə məruz qalıb və həbs ediliblər. Ədəbiyyatımızı oxuyanda yaxalanan insanlar hələ də təhlükədədir.
Feminizmin xaricdən gətirilməsinə ehtiyac yoxdur; artıq Əfqanıstanda kök salıb. ABŞ-ın bombalanmasından çox əvvəl mütərəqqi təşkilatlar azadlıq, demokratiya, dünyəvilik və qadın hüquqlarını bərqərar etməyə çalışırdılar. Sonra qərb hökumətləri və mediası əfqan qadınlarının acınacaqlı vəziyyətinə az maraq göstərdi. 11-ci il sentyabrın 2001-dən əvvəl Rava BBC, CNN, ABC və başqalarına öz lideri Zarmeena-nın edamını əks etdirən görüntüləri verəndə, bu görüntülərin yayımlamaq üçün çox sarsıdıcı olduğu bildirilib. Lakin sentyabrın 11-dən sonra həmin media qurumları həmin görüntüləri dəfələrlə yayımladılar. Eynilə, Ravanın Talibanın qadınlara qarşı zorakılıqlarını sənədləşdirən bəzi fotoşəkilləri də bizim icazəmiz olmadan istifadə edilmişdir. Onlar flayerlər kimi çoxaldılıb və Əfqanıstan üzərində uçarkən Amerika döyüş təyyarələri tərəfindən yerə endirilib.
Bu parça ilk dəfə New Internationalist jurnalında (www.newint.org) çıxdı.
Əfqanıstan Qadınlarının İnqilabi Assosiasiyasının üzvü Mariam Rawi www.rawa.org təxəllüsü ilə yazır.
ZNetwork yalnız oxucularının səxavəti hesabına maliyyələşdirilir.
ianə vermək