Malalai Coya ilk dəfə 2003-cü ildə sərkərdələrin hökmranlığına qarşı açıq çıxış edərkən beynəlxalq diqqəti cəlb etdi. O, həmin vaxt Əfqanıstan Konstitusiyasının ratifikasiyası üçün çağırılan Loya Cirqaya seçilmiş nümayəndə kimi xidmət edirdi. 2005-ci ildə o, 68 yerlik Milli Assambleyaya (Volesi Cirqa) seçilən 249 qadından biri olub və Əfqanıstan parlamentinin ən gənc üzvü olub.
2007-ci ildə o, yenidən Əfqanıstan parlamentində keçmiş sərkərdələrə və hərbi cinayətkarlara qarşı çıxış edib və bundan sonra parlamentdən kənarlaşdırılıb. O vaxtdan bəri o, bir çox sui-qəsd cəhdlərindən sağ çıxdı, silahlı mühafizəçilərlə Əfqanıstana getməli oldu və əfqan qadınları üçün yorulmadan çalışdı və ölkəsinin işğalına son qoydu.
Mən Malalayla ilk dəfə 2007-ci ildə Berlində, o, Almaniya parlamentində çıxış etməyə dəvət olunduqdan sonra və Avropaya növbəti səfərlərinin bir neçəsi zamanı tanış oldum. Bu müsahibə onun Berlinə ən son səfəri zamanı söhbətimizə və aramızda olan sonrakı e-poçt yazışmalarına əsaslanır.
RASSBACH: Bu yaxınlarda Parisdə Taliban nümayəndələri ilk dəfə olaraq Şimal Alyansının keçmiş düşmənləri, 1990-cı illərdə onlarla döyüşən və nəticədə ABŞ-a Taliban rejimini devirməkdə kömək edən milislər toplusu ilə görüşdülər. Prezident Obama həmçinin Əfqanıstan prezidenti Həmid Kərzayı yanvarda onunla görüşə dəvət edib. Buna nə deyirsiniz?
LƏL-CƏVAHİRAT: Kabildəki hazırkı marionet rejimini daha güclü etmək üçün ABŞ və NATO Əfqanıstanda müharibənin üç cinayət dövründə meydana çıxan üç qrupu bir araya gətirməyə çalışır: sərkərdələr, Taliban və mənfur Rusiyaya xidmət edənlərdən bəziləri. işğal. Həm Taliban, həm də Şimal Alyansının sərkərdələri Qərbin çoxdankı müttəfiqləridir. Bu qruplar kriminal və mürtəcedir. Onlar hakimiyyət ehtirası ilə Əfqanıstanın milli maraqlarını istənilən xarici gücə qurban verməyə hazırdırlar.
Həm Taliban, həm də Şimal Alyansının sərkərdələri, onların satqın və hərbi cinayətkar kimi mühakimə olunmasını istəyən əfqan xalqının əzablarının çoxuna görə məsuliyyət daşıyırlar. Lakin Qərb onları “birləşdirmək” və Əfqanıstana sırımaq istəyir. Bu mafiya rejiminə qoşulanlar, saysız-hesabsız demokratik düşüncəli insanlara işgəncə verən və öldürən keçmiş rus marionetləri, xalq və parçamlardır. Bu cür “birlik” Əfqanıstanda ABŞ/NATO maraqlarına xidmət edə bilər, lakin xalqımız üzərində növbəti terror və vəhşilik hökmranlığına səbəb olacaq.
Tarixin göstərdiyi kimi, ABŞ dünyanın bir çox başqa ölkələrində cinayətkarlara, diktatorlara, insan haqlarını pozanlara və mürtəce qüvvələrə arxalanıb. Bu yaxınlarda Liviyada ABŞ və NATO Qəddafidən də pis olan fundamentalistləri dəstəklədi. Suriyada Əl-Qaidə və digər bu kimi çirkin qrupları dəstəkləyirlər. Ona görə də təəccüblü deyil ki, onlar yenidən Talibanla, Hikmətyar və mənim ölkəmdəki digər cinayətkarlarla işləyirlər.
Kabildə sərkərdələri hakimiyyətə gətirən ABŞ oldu və ABŞ/NATO-nun marionetası Karzai ingilis və rusların əvvəlki əfqan marionetlərindən daha həyasızdır. Rusiya və İngiltərənin marionetləri bağlı qapılar arxasında danışıqlar apararkən, Kərzai açıq şəkildə Əfqanıstanı xarici ağaya satır. İkitərəfli Təhlükəsizlik Müqaviləsi kimi sözdə strateji sazişlər Əfqanıstanda uzunmüddətli ABŞ/NATO hərbi bazalarını nəzərdə tutur. ABŞ Pakistan, İran, Rusiya və Çin kimi digər Asiya güclərinə nəzarət etmək istəyir.
Kərzai və Obama Əfqanıstanda daimi hərbi bazaların leqallaşdırılmasına dair sazişin konturları üzərində işləyirlər. Amma nə qədər ki, ölkəmizdə xarici hərbi bazalarımız var, müstəqilliyimiz yoxdur. Müstəqilliyimiz olmayanda heç nəyimiz yoxdur və demokratiya, insan haqları və qadın haqları haqqında bütün söhbətlər zarafatdır—Əfqanıstan qadın olmaq üçün ən pis yerdir, bu yaxınlarda aparılan beynəlxalq araşdırmaya görə. Onlar bizim 3 trilyon dollar dəyərində zəngin faydalı qazıntı yataqlarımızı talayır və narkotik ticarətindən pul qazanırlar.
ABŞ Əfqanıstana müdaxilə etmək və ona nəzarət etmək üçün hansı vasitələrdən istifadə edib?
ABŞ tərəfindən Kabildə hakimiyyətə gətirilən sərkərdələr ekstremist fundamentalistlərdir. 1980-ci illərdə, Soyuq Müharibə dövründə, Sovetlərə qarşı mübarizə aparmaq üçün ISI (Pakistanın Xidmətlərarası Kəşfiyyat İdarəsi) və CIA-dan çoxlu maliyyə və dəstək aldılar. Döyüş ağalarının qadın düşkünləri olduğu bilinirdi. Məsələn, onların liderlərindən biri 1970-ci illərin əvvəllərində öz ardıcıllarına Kabildə burka geyinməkdən imtina edən əfqan qadınların üzünə turşu atmağı əmr edən fanatik Gülbəddin Hikmətyar (Hizb-e İslami-nin qurucusu) idi.
ABŞ hökuməti Əfqanıstanda demokratik, solçu, dünyəvi və mütərəqqi insanları öldürmək üçün bu fundamentalistləri dəstəklədi və qidalandırdı. Səkkiz fundamentalist partiya yaradıldı - yeddisi Pakistanda, səkkizincisi İranda - və onların hər biri hakimiyyətdə olmaq istəyirdi. Onlar Əfqanıstanda Sovetlər tərəfindən dəstəklənən rejimi devirdikdən sonra 1992-1996-cı illərdə amansız vətəndaş müharibəsi apardılar. Təkcə Kabildə sərkərdələr 65,000 mindən çox günahsız insanı qətlə yetirdilər və şəhəri külə çevirdilər.
1990-cı illərdə Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi ultra-fundamentalist Talibana maliyyə ayırdı və Pakistan və Səudiyyə Ərəbistanını Talibanı hakimiyyətə gətirmək üçün dəstəkləməyə təşviq etdi. 1996-cı ildə Taliban sərkərdələri məğlub edərək Əfqanıstanı beş il idarə etdi.
2001-ci ildə sərkərdələrin köməyi ilə Taliban rejimini devirdikdən sonra ABŞ hökuməti keçmiş səhvlərdən dərs aldığını və İslam fundamentalizmini bir daha gücləndirməyəcəyini açıqladı. Amma əslində onlar hələ də qəddar fundamentalistlərə kömək edir, köhnə cinayətkarları, talançıları üstümüzə sırıyırlar. İslam fundamentalizmi ölkəmin mütərəqqi və azadlıqsevər qüvvələrini sıxışdırmaq və güclü demokratik anti-işğal hərəkatının yaranmasının qarşısını almaq üçün Əfqanıstana nəzarət etmək üçün bir daha ABŞ-ın əlində əsas vasitədir.
Medianın gücü ABŞ-ın əfqanları, xüsusən də gəncləri çaşdırmaq, işğala və Əfqanıstanda xarici hərbi bazaların mövcudluğuna “hə” deməsinin başqa təsirli yolu olub. Son 11 il ərzində ABŞ Əfqanıstanda medianı təbliğ edib və təbliğat və “yumşaq müharibə” üçün külli miqdarda pul xərcləyib. Ölkənin demək olar ki, bütün əsas media qurumları ABŞ-ın nəzarəti altındadır. Əfqan xalqının böyük əksəriyyəti savadsızdır və bizim ABŞ-yönlü medianı neytrallaşdırmaq və onlara qarşı mübarizə aparmaq üçün müstəqil, mütərəqqi mediamız yoxdur.
QHT-lər ABŞ və digər NATO ölkələrinin Əfqanıstandakı digər alətidir. Onlar QHT-ləri maliyyələşdirməklə bəzi əfqanların sədaqətini satın alır və Əfqanıstanda öz gündəmlərini inkişaf etdirmək üçün onlardan oyuncaq kimi istifadə edirlər. Təəssüf ki, ABŞ/NATO işğalının davam etməsinə zəmin hazırlayan çoxlu əfqanlar, xüsusən də ziyalılar var.
ABŞ və NATO-nun 2014-cü ildən sonra da Əfqanıstanda əhəmiyyətli dərəcədə əsgər varlığını saxlamaq istədiyi barədə çoxlu məlumatlar var. Bəs bütün xarici qoşunlar çıxsa, Əfqanıstanda vətəndaş müharibəsi baş verə bilərmi?
Artıq vətəndaş müharibəsi, təhlükəli vətəndaş müharibəsi var. Xarici qoşunlar qalsa da, getsə də, müharibə gedir. Xarici qoşunların olması ədalət uğrunda mübarizəmizi daha da çətinləşdirir, çünki işğalçılar mürtəce sərkərdələrə güc verirlər - indi də keçmiş Rusiyanın marionet rejiminin qatilləri ilə birlikdə Taliban da güclənir. Heç olmasa xarici qoşunlar getsə, ən böyük bəlalardan biri aradan qalxar.
O zaman biz daxili düşmənlərlə qarşılaşacağıq. İşğal getsə, heç olmasa Taliban güclənməyəcək. Qoşunlar vicdanla getsə, bu terrorçuların onurğası qırılacaq. Onlar yetimlər kimi olacaqlar, çünki onların xaç atası ABŞ-dır, o da Əl-Qaidənin xaç atası idi.
Biz ABŞ və NATO-nun işğala haqq qazandırmaq üçün istifadə etdiyi qondarma yardım əlindən bezmişik. Bütün bu faciələrin anası və atası işğalın özü və xalqımın qatillərinə ABŞ/NATO dəstəyidir. İşğal gedəndə bu fundamentalistlər zəifləyəcək. Onların xalqın qəlbində kökü yoxdur, onurğa sümüyü qırılacaq. Əgər ABŞ terrorçulara və qatillərə kömək etməyi dayandırarsa, o zaman onlar 1990-cı illərdə olduğu kimi vətəndaş müharibəsi aparıb Əfqanıstanı məhv etmək iqtidarında olmaya bilərlər. Odur ki, xalqın birinci tələbi budur: Əfqanıstanı tərk edin və düşmənlərimizi dəstəkləməyi dayandırın.
ABŞ/NATO işğalı altında, məsələn, qadınların vəziyyətində hər hansı irəliləyiş görmüsünüzmü?
Əfqanıstanda qadınların vəziyyəti ABŞ və NATO-nun ölkəmizi işğal etməsi üçün bəhanə oldu. Amma aydındır ki, onlar qadınların adından döyüşmürdülər, çünki qadınların and içən düşmənləri olan mürtəce sərkərdələri hakimiyyətə gətirdilər. Ailəniz toy məclisində bombalansa və ya qızınız Taliban tərəfindən zorlansa, reaksiyanız necə olardı? Və siz onlarla danışıqlar aparmaq istəyirsiniz?
ABŞ/NATO işğalı zamanı bəzi məktəblərin və universitetlərin tikildiyinə, qadın və insan haqları naminə layihələr üçün Kərzai rejiminə müəyyən qədər pul verildiyinə şübhə yoxdur. Bu arada 11 illik işğal zamanı əksəriyyəti qadın və uşaq olmaqla on minlərlə dinc sakin həlak olub.
Orta əsr təfəkkürlü Talibanın qaranlıq dövrü ilə müqayisədə indi Qadınlar Nazirliyi var və parlamentdəki nümayəndələrin 25 faizini qadınlar təşkil edir. Ancaq qadın nümayəndələr əsasən simvolik bir funksiyaya malikdir və adi qadınlar üçün çox az şey edilir. Kabil və Herat kimi böyük şəhərlərdə qadınların bir az işi və təhsili var, lakin Əfqanıstanın əksəriyyətində onların həyatı cəhənnəmdir.
Kütləvi yerlərdə zorlanan və ya daş-qalaq edilərək öldürülən qadınların sayı haqqında media çox yazmır. Yüzlərlə məktəb bağlanıb və hətta Kabildə qadınların məktəbə getməsi üçün mühafizə xidməti yoxdur. Bir çox əyalətlərdə onların üzünə turşu atılır. Əksər yerlərdə qadını öldürmək hələ də quşu öldürmək qədər asandır.
Ədalətin olmaması və qadınlara təzyiq ucbatından ötən il əfqan qadınları arasında tariximizdə heç bir bənzəri olmayan 2,300 intihar hadisəsi qeydə alınıb. Bu sərkərdələr, eynilə Taliban kimi qadın qadınlarıdır və Əfqanıstanda qadınların hüquqlarını istəmirlər. Gözəl paltar geyinən bir neçə fundamentalist qadın insanları aldatmamalıdır. Vəzifə sahibi, QHT-lərə rəhbərlik edən qadınların çoxu korrupsiyaya uğrayıb, işğaldan pul alıb. Onlar həqiqətə xəyanət edir və ABŞ-ın işğalına haqq qazandırır və hətta Talibanla danışıqlara belə hazırdırlar.
Əfqanıstanın gələcəyi ilə bağlı ümidləriniz nədir?
İnsanlara deyirəm ki, Taliban işğala qarşı və ya sərkərdələr işğala qarşı iki cəbhə görməyin. Demokratik təfəkkürlü ziyalıların, fəalların, partiyaların, təşkilatların, qrupların, ayrı-ayrı şəxslərin üçüncü cəbhəsi var. Onlara diqqət yetirin.
Əfqan xalqı bezib. Fundamentalizm və işğal son on ildə yaşadıqları vəhşiliklərə və vəhşiliyə görə adi insanlar arasında artıq qəbul edilmir. İndi mütərəqqi və demokratik təşkilatlara və ideyalara daha çox açıqlıq var. Zaman keçdikcə Əfqanıstanda ədaləti sevən güclü bir alternativin meydana çıxacağına ümid edirəm. Belə demokratik qüvvələrin inkişafı yolunda əsas maneə ABŞ-dır.
Bəzi insanlar Talibanın anti-imperialist bayrağına aldanır və təhsil əslində bütün bu bəlalardan, bütün bu cəhalətdən qurtulmağın açarıdır. Yadımdadır, Kabildə olanda bir nəfər mənə zəng edib dedi ki, “ay bacım, mən dağdayam. Mən səni dəstəkləyirəm. Mən səninlə razıyam. Siz işğala qarşısınız. Siz bu sərkərdələrə qarşısınız. Mən sərkərdələrdən qisasımı almaq üçün Talibana getdim”. Dedim: “Xahiş edirəm, dağlardan en. Talibanla getməyin. Bir terrorçu ilə digər terrorçudan qisas almaq üçün getməyin mənası yoxdur. Sizi aldadırlar”. O dedi: “Bəli, mən sizinlə razıyam, amma mənim üçün heç bir yol yoxdur”. Bu, demokratik düşüncəli fəalların mühüm rolunun bir hissəsidir.
Qadınlar oxumağı və yazmağı öyrənəndə onların bir çoxu qeyri-adi fəallara çevrilir və bu cəsur qadınlar RAWA, OPAWC, Əfqan Ədalət Axtaranların Sosial Assosiasiyası kimi qadın və insan hüquqları adından çalışan layihələr və təşkilatları idarə edirlər. Mən tanıdığım bir neçə başqaları da ədalət axtaranlardır. Qadınlar hətta küçələrə çıxaraq burka geyinərək ABŞ və NATO-ya, həmçinin İslam fundamentalistlərinə qarşı müqavimət göstərirlər. Bu, müsbət nümunə və ümid mənbəyidir. Biz Əfqanıstan tarixində qadınların bu cür fəallığını heç vaxt görməmişdik.
Əfqanıstanın müxtəlif bölgələrində - Kabildə, Cəlalabadda, Helmand əyalətində və Fərəh əyalətində və bir çox başqa yerlərdə kiçik etirazlar keçirilir və ilk dəfədir ki, qadınlar bu etirazlara qoşulurlar. Ümid edirəm ki, zaman keçdikcə bir çox ərəb ölkələrində olduğu kimi Əfqanıstanda da daha geniş hərəkat olacaq. Bu vaxt aparacaq.
Böyük alman yazıçısı Bertolt Brext demişkən, “Mübarizə edənlər uğursuzluğa düçar ola bilər. Mübarizə aparmayanlar artıq uğursuzluğa düçar olublar”.
Əgər sizi ABŞ və NATO rəsmiləri ilə danışmağa dəvət etsəydilər, nə deyərdiniz?
Mənim ölkəmdəki bu cinayətkar müharibəni tez bir zamanda dayandırın. Saxta insan haqları və demokratiya bayrağı altında apardığınız müharibə, əslində, yoxsul Əfqanıstan xalqına qarşı müharibədir. Siz təkcə əfqan xalqına deyil, öz xalqınıza da satqınsınız. Siz yoxsul amerikalıların və avropalıların cibindən oğurluq edirsiniz və yalnız çox kiçik, elit azlığın mənafeyini qorumaq üçün öldürmək və talan etmək üçün milyardlarla dollar xərcləyirsiniz. Yalanlarınızı satmaq üçün böyük bir müharibə və təbliğat maşınınız var. Ancaq çoxlu sayda ABŞ-ın müharibə əleyhinə veteranlarını ehtiva edən dünyanın vicdanı sizə qarşıdır: siz heç bir vasitə ilə onu alt-üst edə bilməzsiniz. Beləliklə, sizin döyüş texnikanız sıradan çıxmağa məhkumdur və dünya xalqı qalib gələcək.
Z
Elza Rassbach Almaniyanın Berlin şəhərində ABŞ jurnalisti və kinorejissorudur. Bu müsahibə ilk olaraq Common Dreams and Stop the War UK jurnalında dərc edilib.